کرختی و تامین مواد اولیه؛ چالش‌ها و دغد‌غه‌های نشر دانشگاهی - تسنیم
انتشارات دانشگاهی هر چند از مخاطبان خاصی در بین علاقه مندان به حوزه نشر و کتاب و کتابخوانی برخوردارند اما بعضا مشکلات و دغدغه های مشترکی با سایر صنوف فعال در صنعت نشر کشور دارند.
به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم، سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از هفته گذشته در حال برگزاری است و مصلی تهران طی روزهای اخیر پذیرای تعداد زیادی از ناشران و دست‌اندرکاران حوزه نشر و علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی بوده است.
امسال نیز بخشی از فضای نمایشگاه در اختیار ناشران دانشگاهی قرار گرفته تا مخاطبان خاص این گونه از انتشارات که عمدتا قشر دانشگاهیان، اساتید و دانشجویان را در برمی‌گیرد به شکلی مستقیم و رو در رو با فعالان و عرضه‌کنندگان نشر دانشگاهی در ارتباط بوده و نیازهای خود در تهیه کتاب را برطرف کنند.
به گفته مسئولان، امسال از بین بیش از 2 هزار و 360 ناشر فعال در دو بخش حضوری و مجازی نمایشگاه کتاب، 230 ناشر دانشگاهی با حضور در نمایشگاه علاوه بر شرکت در این رویداد مهم فرهنگی کشور به رونق و تولید علم در کشور کمک می‌کنند.
نشر دانشگاهی؛ مخاطبان و ویژگی‌ها
نشر دانشگاهی که به دلیل ویژگی‌های خاص خود نظیر محتوی و قالب تولیدات، از مخاطبان ویژه‌ای برخوردارند نقش حیاتی در گسترش مرزهای دانش، ارتقای سطح علمی جامعه و تسهیل تبادل اطلاعات بین محققان و دانشجویان ایفا می‌کنند.
آثار منتشر شده در نشر دانشگاهی عموماً دارای محتوای تخصصی، علمی و پژوهشی بوده و مخاطبان این نوع نشر را نیز بیشتر دانشجویان، اساتید دانشگاه، پژوهشگران و متخصصان حوزه‌های مختلف علمی تشکیل می‌دهند.
کتابهای درسی دانشجویان، کتابهای مرجع «اطلاعات جامع و تخصصی در یک حوزه»، رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها، مقالات علمی، فرهنگ‌نامه‌ها و دائرةالمعارف‌ها، کتابهای ترجمه و نرم‌افزارهای آموزشی از جمله مهمترین تولیداتی هستند که از سوی ناشران دانشگاهی تولید می‌شوند.
داوری دقیق و علمی قبل از انتشار آثار دانشگاهی
یکی از مهمترین ویژگی‌های نشر دانشگاهی، فرآیند داوری دقیق و علمی آثار قبل از انتشار است.
آثار ارسالی به ناشران دانشگاهی عمدتا توسط متخصصان و صاحب‌نظران همان حوزه مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرند و نهایتا با تایید شورای انتشارات مربوطه به مرحله چاپ می‌رسد.
هر چند این دقت و وسواس باعث شده روند چاپ آثار دانشگاهی به خصوص از سوی ناشران دانشگاهی که زیر نظر دانشگاههای کشور فعالیت می‌کنند کمی طولانی‌تر شود اما نقش نشر دانشگاهی در اشاعه دانش و ارتقای سطح علمی پیشرفت و توسعه کشور با مخاطبان و علاقه‌مندان این حوزه بر کسی پوشیده نیست.
با حضور در بخش ناشران دانشگاهی نمایشگاه کتاب با چند تن از ناشران این بخش که عمدتا زیر نظر دانشگاههای مهمی چون دانشگاه الزهرا (س)، آزاد اسلامی و تهران فعالیت می‌کنند مسایل و مشکلات این حوزه را به گفت وگو نشستیم.
انتشارات دانشگاه آزاد پرتیراژترین نشر دانشگاهی کشور
انتشارات دانشگاه آزاد از زمان تاسیس این دانشگاه یعنی از سال 1361 فعالیت خود را شروع کرده و واحدهای مختلف این دانشگاه بر اساس نیاز اساتید و دانشجویان خود اقدام به نشر کتابهای علمی، ترجمه و چاپ کتابهای درسی می‌کنند.
این انتشارات که جزو پرتیراژترین انتشارات دانشگاهی است سالانه بین 250 تا 300 عنوان کتاب تولید می‌کند و انتشار حدود 20 هزار عنوان کتاب را در سابقه فعالیت خود دارد.
در حال حاضر تمرکز این نشر دانشگاهی چاپ مجموعه‌ای از کتابهای سراسری برای واحدهای مختلف دانشگاه آزاد است.
انتشارات دانشگاه آزاد مانند سایر انتشارات، چاپ الکترونیک کتاب را به دلیل اقتضایات و استقبال جامعه هدف خود در دستورکار قرار داده و تمهیداتی را برای آن فراهم کرده است.
ملکی از کارشناسان این حوزه درباره چالش‌های پیش رو این انتشارات و انتشارات دانشگاهی به تسنیم می‌گوید «به طور عمومی اقبال به کتاب در کشور کمتر شده و از طرف دیگر تامین مواد اولیه تولید کتاب، مانند کاغذ و ملزومات چاپ با هزینه‌های زیادی روبروست.
قطعا این هزینه‌ها بر قیمت کتاب تاثیر می‌گذارد و لذا ما ناشران دانشگاهی نیازمند سوبسید و یارانه ویژه‌ای هستیم تا کتاب را با قیمت کمتری در اختیار دانشجویان قرار دهیم.»
علت کم اقبالی دانشجویان به خرید کتاب دانشگاهی
وی تمایل دانشجویان برای تهیه نسخه الکترونیک و در اختیار داشتن جزوات آموزشی را از عوامل مهم کم اقبالی به کتاب در این حوزه می‌داند.
به گفته این کارشناس حوزه کتاب، فروش نمایشگاه امسال به صورت کلی و عددی نسبت به سال گذشته افزایش یافته اما اگر بخواهیم نسب به عنوان و تعداد کتاب این مقوله را بررسی کنیم با کاهش روبرو می‌‌شویم که این موضوع به قیمت تمام شده کتاب بر می‌گردد، هر چند باید آمار نهایی را با پایان نمایشگاه و جمع‌آوری اطلاعات نهایی بررسی کرد.
ملکی در پایان خواستار حمایت ویژه وزارت ارشاد از ناشران دانشگاهی شد.
بزرگترین دغدغه ناشران دانشگاهی؛ گرانی مواد اولیه و کاغذ
نعمیتان، مدیر فروشگاه کتاب انتشارات دانشگاه آزاد که سال‌ها در حوزه نشر و فروش کتاب فعالیت می‌کند با اشاره به چالش‌های موجود در این زمینه به تسنیم گفت: عواملی که در زمینه تولید و فروش کتاب و افت و خیز آن وجود دارد، متعدد است.
الکترونیکی شدن انتشار کتاب برای ناشران چالش نیست، بزرگترین دغدغه ناشران دانشگاهی گرانی مواد اولیه و کاغذ است.
وقتی کاغذ، سهمیه‌ای نباشد هزینه‌ها بیشتر و اقتصاد این حوزه دچار مشکل می‌شود.
امروز با توجه به مشکلات اقتصادی، کتاب اولویت چندم مردم شد و اگر از این صنعت حمایت نشود دیگر کسی برای کتاب پول نمی‌دهد.
وی با گلایه از برخی از اساتید و اهالی خانواده دانشگاه آزاد یکی از مشکلات این انتشارات را وجود یک نگاه در بین برخی اساتید عنوان کرد و ادامه داد: متاسفانه گاها برخی اساتید با وجود اینکه انتشارات دانشگاه، کتابهای به روز، رفرنس و مورد نیاز علم جدید را تهیه و تامین می‌کند، برای تدریس خود از آثار انتشارات استفاده نمی‌کنند و به دانشجویان کتابهای دیگری را معرفی می‌کنند که البته به لطف معاونان و رئیس دانشگاه آزاد این موضوع در حال مرتفع شدن است.
تدابیر دانشگاه آزاد برای حمایت از نشر دانشگاه
نعمتیان با اشاره به بازدید رییس دانشگاه آزاد طی روزهای ابتدایی از نمایشگاه کتاب و حضور در این غرفه از تدابیر خاص مسیولان دانشگاه آزاد برای حمایت از انتشارات دانشگاه در قالب طرح تعالی و تحول دانشگاه خبر داد و گفت: یکی از این تدابیر این بود که همه واحدهای دانشگاه آزاد موظف شدند از کتابهای عمومی انتشارات دانشگاه برای واحدهای عمومی و تدریس استفاده کنند.
این موضوع باعث می‌شود انتشارات دانشگاه توانمند شود و هزینه و وقت بیشتری برای کتابهای دیگر صرف کند.
با توجه به حمایت مسئولین دانشگاه آزاد برنامه‌های دیگری برای انتشارات دانشگاه در نظر داریم که در زمان مناسب انجام خواهد شد.
وی هدف انتشارات دانشگاه آزاد را انتفاع دانشجو و کیفیت علم او عنوان کرد و افزود: کتابهای این انتشارات از نظر قیمت و کیفیت با سایر انتشارات بسیار متفاوت است و با وجود کیفیت مطلوب، قیمت بالایی ندارد.
کتاب دفاع مقدس این دانشگاه که هوشمند و رنگی است با نازلترین قیمت و حدود 120 هزار تومان در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرد که با این نوع چاپ شاید حدود 400 هزار تومان قیمت داشته باشد اما دانشگاه آزاد با پرداخت رایانه آن را با قیمت کم و با تخفیف دایمی در اختیار دانشجویان قرار می‌دهد.
مشکلات انتشارات باسابقه دانشگاه تهران
قربانی، مسئول غرفه انتشارات دانشگاه تهران با اشاره به اینکه این انتشارات از باسابقه‌ترین انتشارات دانشگاهی کشور است و حدود 8 هزار عنوان کتاب چاپ کرده است و حدود 4 هزار عنوان کتاب آن تجدید چاپ می‌شود درباره چالش‌های پیشروی این انتشارات گفت: به دلیل نبود نظارت کافی و قانون کپی رایت طی سالهای اخیر برخی از آثار انتشارات ما از سوی ناشران دیگر منتشر شده و برای اثبات این مقوله مجبور به صرف هزینه و وقت زیادی شدیم.
وی نیز مشکلات تامین کاغذ و الزامات چاپ را از مهمترین چالش های پیش روی این دست از انتشارات عنوان کرد و افزود: با وجود هزینه‌های بالای چاپ و با وجود درخواست‌های زیاد برای چاپ مجدد برخی از آثار مجبور هستیم تجدید چاپ کتابهای اندکی را در دستورکار قرار دهیم و برای این امر وسواس و دقت زیادی به خرج دهیم.
قربانی تهیه کاغذ را مشکلی جدی برای این قشر از نشر کشور اعلام کرد و گفت: مشکلات این چنینی باعث شده مولفین و برخی اساتید دیگر با انتشارات ما همکاری نکنند زیرا تامین مواد اولیه و کاغذ که با قیمت دلار در حال تغییر است، مدام رقمهای قرارداد و تولید و چاپ کتاب را تغییر می‌دهد.
این نوسانات باعث می‌شود، قیمت کتاب گاها قبل و بعد از چاپ به دلیل افزایش قیمت کاغذ تفاوت پیدا کند.
به این دلیل چاپ برخی کتابها در آستانه چاپ متوقف می‌شود و دانشجویان و خانواده‌ها توان خریداری کتاب را نداشته باشند.
وی با درخواست از وزارت فرهنگ و ارشاد خواستار حمایت ویژه اتحادیه صنف کاغذ از ناشران دانشگاهی شد.
به گفته این فعال حوزه نشر، انتشارات دانشگاه تهران در سال 1403، 400 عنوان کتاب چاپ اول و تجدید چاپ داشته است و با قراردادی که با نشر ایران کتاب داشته موفق شده چاپ 1600 عنوان کتاب را به نمایشگاه برساند تا از طریق اینترنتی نیز خریداری کتاب داشته باشد.
وی اعلام کرد: این انتشارات کل سال گذشته حدود 10 میلیارد تومن فروش کتاب داشته است و با توجه به بالا رفتن هزینه تولید و قیمت کتاب برای امسال فروش خوبی در نمایشگاه متصور نیست.
این فعال عرصه نشر ضمن گلایه از برخی تمهیدات نمایشگاه کتاب نسبت به برخی فرایندهای اجرایی و خدماتی امسال نمایشگاه، نظیر روشنایی و هزینه‌های تبلیغات انتقاد کرد.
انتشارات دانشگاه الزهرا (ع) و تولید کتابهای علمی
مریم پاکدامن، مدیر انتشارات دانشگاه الزهرا(ع) که در گوشه‌ای از فضای نمایشگاه، مکانی را به خود اختصاص داده است با اشاره به سابقه این انتشارات دانشگاهی با شروع فعالیت دانشگاه از قبل از انقلاب از انتشار کتاب توسط این انتشارات در حوزه‌های مختلفی چون علوم پایه، علوم انسانی، فنی و مهندسی، تربیت بدنی و هنر خبر می‌دهد.
وی با اشاره به ویژگی خاص انتشارات دانشگاهی و فرایند چاپ آثار از سوی ناشران دانشگاهی که عمدتا دولتی محسوب می‌شوند، گفت: انتشارات ما به دلیل اینکه یک انتشارات دولتی و دانشگاهی است، اقتضائات خاص خود را دارد.
به دلیل داوری‌های زیاد در فرایند انتشار، گاها با اقبال خوبی از سوی اعضای هیئت علمی روبرو نمی‌شویم چرا که اساتید محترم انتظار دارند کتاب آنها سریعا به مرحله چاپ برسد ولی ما در چاپ روند زمان‌بری مانند فرایند ارزیابی، داوری و تایید نهایی از سوی شورای انتشارات را داریم که درباره هر کتاب طی می‌شود و بعضا کمی طول می‌کشد.
پاکدامن تاکید کرد: امسال با 100 عنوان کتاب که طی ده سال گذشته از سوی انتشارات چاپ شده در نمایشگاه حضور داریم.
در سال گذشته نزدیک 15 عنوان کتاب، ترجمه، تالیف و حتی تصیف در حوزه‌های تربیت بدنی، علوم‌انسانی و علوم پایه داشتیم.کتابهای چاپ شده از سوی انتشارات دانشگاهی مخاطب خاص خود را دارند و دانشجویان اکثرا برای عناوین درسی خود به کتابهای ما مراجعه می‌کنند.
وی هدف از حضور در نمایشگاه را صرفا فروش محصولات ندانست و گفت: حضورمان در نمایشگاه تلاش برای دیده شدن و معرفی آثاری است که با وسواس و دقت زیاد تولید شده است.
این استاد دانشگاه که دکترای خود را در حوزه کتابداری اخذ کرده و در این حوزه دارای سوابق متعدد اجرایی است به برخی از چالش‌های پیشروی انتشارات دانشگاهی اشاره کرد و گفت: وجود کرختی و کندی در روند نشر دانشگاهها را نمی‌توان منکر شد.
زیرا نشر در دانشگاهها هم دولتی است و هم دانشگاهی و مانند بخش خصوصی صرفا دنبال کسب درامد نیست لذا چابکی خاص این حوزه را ندارد.
در کنار دولتی بودن، دانشگاهی است و با وسواس زیاد اقدام به چاپ کتاب می‌کند لذا باید از داوری‌های زیادی خارج شود.
این دو موضوع مسایل مختلفی را برای آن ایجاد می‌کند.
وی با اشاره به اینکه این انتشارت در یکسال اخیر تلاش کرده است، تغییراتی را در فرایند کاری خود داشته باشد تا کار نشر را با سرعت عمل خوبی پیش برد و فرایندها را کوتاه کند،گفت: به هر حال باید تفاوت ساختاری در نشر دانشگاهی، خصوصی و دولتی را بدانیم تا از این طریق سطح انتظارمان از انتشارات مورد نظر خود متعادل کنیم.
پیشنهاد به وزارت ارشاد
وی با ارایه پیشنهادی به وزارت ارشاد در خصوص نشر دانشگاهی گفت: معتقدم وزارت ارشاد برای نشر دانشگاهی باید دو فضا را در نظر بگیرد.
نشری که توسط دانشگاهها صورت می‌گیرد با نشری که توسط سایر بخش‌ها و ناشرانی که بعضا در این غرفه حضور دارند، متفاوت است.
به نظرم دانشگاههایی که انتشارات دارند و کتاب منتشر می‌کنند باید در یک فضا و کریدور تعریف شوند و قرار گیرند تا حس رقابت، تشریک مساعی و هم افزایی بیشتری با یکدیگر داشته باشند و ناشران دیگری که کتاب دانشگاهی منتشر می‌کنند اما ذیل یک دانشگاه نیستند نیز در فضای دیگری تعریف شوند.
قطعا این مسئله به پویایی این کار کمک می کند.
انتهای پیام/
