آیت الله صدر برای تثبیت مرجعیت اعلی،آیت الله بروجردی را به قم دعوت کرد

به گزارش خبرنگار مهر، در میان دانشمندان شیعه به ویژه فقهای عظام همواره افرادی برای رشد علمی اعتقادی، اخلاقی و زندگی اسلامی عموم مردم اسوه و سرمشق اند.
در سالی که مقارن با ۱۲۹۹ هجری قمری بود، شهر مقدس کاظمین، در جوار بارگاه ملکوتی امامین کاظمین (علیهماالسلام)، شاهد طلوع ستاره‌ای در آسمان علم و فقاهت بود؛ سید محمدعلی، که بعدها با لقب پرآوازه صدرالدین شناخته شد.
ایشان از خاندانی ریشه‌دار و صاحب نام در عرصه فقاهت و مرجعیت، یعنی خاندان جلیل‌القدر صدر، در شهر مقدس قم نشو و نما یافت.
مادر بزرگوارشان، بانوی مکرمه صفیه، دختر عالم ربانی آیت‌الله سید هادی صدر بود که خود از چهره‌های برجسته حوزه علمیه به شمار می‌رفت.
خاندان صدر شاخه‌ای از سادات از فرزندان سید صالح موسوی عاملی که در صدر آنها سید صدرالدین موسوی عاملی است.
این خاندان از نوادگان امام موسی بن جعفر (ع) و از خاندان‌های مشهور مذهبی در ایران، عراق و لبنان است که در قرن‌های مختلف مرجعیت تقلید شیعیان را به عهده داشته اند.
دوران کودکی و نوجوانی سید صدرالدین در شهر سامرا سپری شد؛ شهری که در آن زمان، به برکت حضور مرجع عالیقدر، آیت‌الله میرزا حسن شیرازی، به کانون توجه عالم تشیع بدل گشته بود.
در این محیط سرشار از معنویت و علم، سید صدرالدین از همان ابتدای جوانی، بذرهای دانش‌اندوزی را در جان خود پرورش داد.
ایشان در محضر اساتید گرانقدر، به فراگیری علوم مقدماتی از جمله ریاضیات، ادبیات و منطق همت گماشتند و همچنین سطوح ابتدایی علم فقه و اصول را نیز در همین دوران سپری نمودند.
توشه اندوزی از محضر بزرگان در عتبات عالیات
در مسیر پر فراز و نشیب کسب معارف الهی، سید صدرالدین از محضر اساتید نامدار و چهره‌های درخشان حوزه‌های علمیه نجف اشرف و کربلای معلی نیز بهره‌های وافر بردند.
آیات عظام میرزا حسین نائینی صاحب کتاب تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة، شیخ حسن کربلایی و آقا ضیاالدین عراقی از جمله اساتید برجسته ایشان در دوره سطح عالی به شمار می‌روند که سید صدرالدین در محضرشان به ژرفای مباحث رسائل و مکاسب مرحوم شیخ انصاری و تقریرات آقا ضیاالدین عراقی راه یافتند.
همچنین، از آیات حاج‌شیخ عبدالکریم حائری یزدی و سید ابوالحسن اصفهانی نیز به عنوان اساتید دوره سطح ایشان یاد شده است.
در حدود سال‌های ۱۳۱۴ تا ۱۳۳۱ هجری قمری، سید صدرالدین در محافل درس خارج فقه و اصول بزرگ‌ترین اساطین علم در حوزه‌های کهن نجف و کربلا حاضر شدند و از دریای بیکران دانش آنان سیراب گشتند.
شاگردی در محضر آیات آخوند خراسانی، سید محمد کاظم یزدی، آقا رضا همدانی، شیخ طه نجف و سید محمد بحرالعلوم، نشان از عمق مطالعات و تبحر ایشان در علوم دینی دارد.
پس از این دوره پربار، ایشان برای تکمیل مراتب عالی علمی، بار دیگر به شهر مقدس کربلا بازگشتند و سالیان متمادی ملازم حوزه درس پدر بزرگوارشان بودند و در مجالس علمی آن دیار، به عنوان یکی از فضلای برجسته و صاحب نظر شناخته شدند.
در کنار اشتغالات علمی، ایشان به امر تعلیم و تربیت نیز اهتمام ورزیدند و در دبیرستانی در کربلا به تدریس پرداختند و در همین راستا، دو اثر ارزشمند آموزشی با عناوین «رساله فی الحقوق» و «مختصر تاریخ الاسلام» را به رشته تحریر درآوردند.
هجرت به مشهد الرضا (ع) و فعالیت‌های علمی و اجتماعی
در سال ۱۳۳۱ هجری قمری، فراز و نشیبی تلخ در زندگی سید صدرالدین رخ داد و ایشان پس از فقدان همسر مکرمه و فرزندان دلبندش، دیار عراق را ترک نموده و به سوی ایران رهسپار گشتند.
بنا به دعوت و استقبال گرم علمای مشهد مقدس، ایشان در جوار بارگاه ملکوتی حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا (علیه آلاف التحیه و الثناء) اقامت گزیدند و در مسجد گوهرشاد، به نشر معارف دینی، اقامه نماز جماعت و ارشاد و هدایت مردم پرداختند.
پس از حدود پنج سال اقامت پر برکت در مشهد، در سال ۱۳۳۷ قمری، به دنبال بیماری والد بزرگوارشان، به عراق بازگشتند و پس از ارتحال ایشان، مجدداً برای دوره‌ای پنج ساله دیگر به مشهد عزیمت نمودند و فعالیت‌های علمی و اجتماعی خود را با جدیت پیگیری کردند.
در همین دوره بود که با بانوی فاضله، بی‌بی صفیه، دختر مرجع عالیقدر آیت‌الله حاج‌آقا حسین قمی، پیمان زناشویی بستند و نخستین فرزندشان، سید رضا، در این شهر مقدس دیده به جهان گشود.
آیت الله حاج آقا حسین قمی فقیه مقیم نجف بود که بعد از درگذشت مرحوم آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، مرجعیت را به‌عهده گرفت.
او به اقدامات رضاشاه اعتراض کرد و از ایران به عراق تبعید شد.
دستگیری این عالم برجسته به دستور حکومت رضاشاه، زمینه‌ساز تجمع و واقعه مسجد گوهرشاد در تیرماه ۱۳۱۴ شمسی شد.
در دوران اقامت سید صدرالدین در مشهد، ایشان علاوه بر فعالیت‌های علمی، به تأسیس بناهای عام‌المنفعه و ارائه خدمات اجتماعی به مردم نیز همت گماشتند و در زمان قحطی، با اقدامات مؤثر خود، جان بسیاری از نیازمندان را نجات دادند.
همچنین، نخستین بار روشنایی برق به مسجد گوهرشاد به همت ایشان وارد شد و در سومین دوره اقامتشان، علاوه بر جایگاه والای علمی، از محبوبیت بی‌نظیری در میان مردم برخوردار گشتند.
بازگشت به نجف و سپس هجرت به قم
در سال ۱۳۴۴ هجری قمری، سید صدرالدین بار دیگر عزم نجف اشرف نمودند و برای مدت بیش از دو سال، ملازم درس‌های خارج فقه و اصول استاد گرانقدرشان، آیت‌الله میرزا حسین نائینی، بودند و از خرمن دانش ایشان خوشه‌ها چیدند.
در سال ۱۳۴۶ هجری قمری، به دعوت و درخواست مرجع عالیقدر، مؤسس حوزه علمیه قم، آیت‌الله حاج‌شیخ عبدالکریم حائری یزدی، به شهر مقدس قم مهاجرت نمودند و در این مرکز علمی نوپا، به تدریس، اقامه نماز جماعت و ارشاد و هدایت مردم پرداختند.
پس از حدود دو سال اقامت در قم، مجدداً به مشهد بازگشتند و به فعالیت‌های علمی و اجتماعی خود ادامه دادند.
در دوران اقامت در قم نیز، اقدامات خیرخواهانه متعددی از ایشان به یادگار ماند، از جمله حفر چاه‌های آب و احداث آب‌انبارها برای رفع مشکلات کم‌آبی و تأمین هزینه برق برخی محلات محروم شهر.
زعامت حوزه علمیه قم پس از آیت‌الله حائری
در سال ۱۳۱۴ شمسی، آیت‌الله سید صدرالدین صدر برای همیشه به قم بازگشتند و به عنوان مشاور و یار و یاور صدیق آیت‌الله حاج‌شیخ عبدالکریم حائری در اداره و توسعه حوزه علمیه قم، نقش بسزایی ایفا نمودند.
پس از ارتحال جانگداز آیت‌الله حائری در سال ۱۳۱۵ شمسی، ایشان به همراه آیات عظام سید محمد حجت و سید محمد تقی خوانساری، به عنوان «مراجع ثلاث»، مسئولیت خطیر زعامت حوزه علمیه قم را بر عهده گرفتند.
در این دوران پر مخاطره که مصادف با فشارهای روزافزون رژیم رضاشاه پهلوی و پیامدهای ناگوار جنگ جهانی دوم بود، این سه عالم ربانی با همدلی، تدبیر و صبر مثال‌زدنی، حوزه علمیه قم را از گزند حوادث حفظ نمودند و نه تنها آن را سرپا نگاه داشتند، بلکه در حد توان به توسعه آن نیز همت گماشتند.
در این دوره، آیت‌الله سید صدرالدین صدر به دلیل حسن تدبیر و مردم‌داری، عملاً محور اصلی اداره امور حوزه به شمار می‌رفتند.
ایشان با اقدامات عمرانی و فرهنگی متعدد، از جمله مرمت مدارس حوزه و اعزام علما و مبلغان به نقاط مختلف کشور، نقش مؤثری در حفظ و گسترش نهاد روحانیت ایفا نمودند.
آیت الله صدر با درکی که از جایگاه علمی و مدیریتی آیت الله سید حسین بروجردی داشت، جمعی از علما از جمله امام خمینی را به نزد ایشان فرستاد تا آن عالم برجسته را برای حضور در حوزه علمیه قم، به این شهر مقدس دعوت کنند.
با ورود مرجع عالیقدر، آیت‌الله بروجردی، به قم در سال ۱۳۲۳ شمسی، آیت‌الله سید صدرالدین صدر با کمال بزرگواری و تقدم بر دیگران، از مقام ریاست و زعامت حوزه کناره‌گیری نمودند و تمامی مسئولیت‌ها و حتی محل تدریس و اقامه نماز جماعت خود را به ایشان واگذار کردند.
ایشان پس از این کناره‌گیری، دهه پایانی عمر شریفشان را به تدریس، تحقیق و تألیف گذراندند و تا لحظه وصال حق، همچنان پشتیبان و پناهگاه حوزه، طلاب و آیت‌الله بروجردی باقی ماندند.
پاسخ ایشان به کسانی که از این کناره‌گیری ناخرسند بودند، آیه شریفه «تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ» بود که نشان از زهد و بی‌رغبتی ایشان به مقامات دنیوی داشت.
مرحوم حجت الاسلام دکتر صادقی داماد مرحوم آیت الله صدر درباره این مساله می‌گوید: «‌در هفت هشت سال آخر زندگی آقای صدر، آقای بروجردی اداره‌ی حوزه را در اختیار گرفتند و آقای صدر هم تمام مرافق اداره‌ی حوزه را به ایشان سپردند.
آقای صدر در آن شرایط، به طور کلی اصلاً مداخلات سیاسی در امور مملکت نداشت.
مرحوم آقای صدر در چند سال آخر زندگی‌شان، از حتی اداره‌ی حوزه خودشان را کنار کشیدند و همه‌ی مسائل را به آقای بروجردی سپردند.»
آیت الله سید صدرالدین صدر در ۵ دی سال ۱۳۳۲ شمسی برابر با ۱۹ ربیع‌الثانی ۱۳۷۳ قمری درگذشت.
آیت الله بروجردی بر پیکر مطهر او نماز گذارد و او را در کنار قبر آیت الله شیخ عبدالکریم حائری، در حرم حضرت معصومه (س) به خاک سپردند.