«اراذل و اوباش»؛ از معضل اجتماعی تا تهدید امنیتی

پدیده «اراذل و اوباش» به‌عنوان یک معضل اجتماعی در ایران و جوامع دیگر، از دیدگاه‌های جامعه‌شناسی، جرم‌شناسی و مطالعات فرهنگی مورد توجه است.
این گروه‌ها با رفتارهای خشونت‌آمیز و قانون‌گریز، نظم عمومی و امنیت جامعه را تهدید کرده و با تأثیرات منفی بر اعتماد اجتماعی، ارزش‌های اخلاقی و ساختارهای حقوقی، به چالشی پیچیده در مدیریت اجتماعی تبدیل شده‌اند.
کد خبر: 713061 | ۱۴۰۴/۰۲/۲۲ ۱۹:۴۶:۲۹
پدیده «اراذل و اوباش» به‌عنوان یک معضل اجتماعی در ایران و جوامع دیگر، از دیدگاه‌های جامعه‌شناسی، جرم‌شناسی و مطالعات فرهنگی مورد توجه است.
این گروه‌ها با رفتارهای خشونت‌آمیز و قانون‌گریز، نظم عمومی و امنیت جامعه را تهدید کرده و با تأثیرات منفی بر اعتماد اجتماعی، ارزش‌های اخلاقی و ساختارهای حقوقی، به چالشی پیچیده در مدیریت اجتماعی تبدیل شده‌اند.
ریشه‌های این پدیده در عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نهفته است و فعالیت‌های متنوع آن‌ها، از ایجاد ناامنی در خیابان‌ها تا مشارکت در اقدامات غیرقانونی سازمان‌یافته یا تحرکات مجازی، پیچیدگی آن را نشان می‌دهد.
عواملی مانند فقر فرهنگی و اقتصادی، ضعف اجرای قانون و بی‌تفاوتی اجتماعی نیز به گسترش این مشکل دامن زده‌اند.
پیامدهای حضور «اراذل و اوباش» فراتر از اختلال در نظم عمومی بوده و شامل تضعیف اعتماد اجتماعی، فرسایش ارزش‌های اخلاقی و حتی بحران‌های امنیتی و سیاسی است.
در ایران، استفاده ابزاری از این گروه‌ها در رویدادهای سیاسی یا وصول مطالبات غیرقانونی، ابعاد گسترده این پدیده را آشکار می‌کند.
از این‌رو، بررسی دقیق علل، ویژگی‌ها و پیامدهای این معضل و ارائه راهکارهای جامع برای مدیریت آن، برای حفظ ثبات و امنیت اجتماعی ضروری است.
بر همین مبنا، مؤسسه هم‌اندیشی جهانی راه برتر (کادراس) نشستی تخصصی تحت عنوان «چیستی و قلمرو مفهوم اراذل و اوباش» ترتیب داد.
این رویداد به‌صورت برخط و از طریق پلتفرم اسکای‌روم برگزار شد و پذیرای میهمانان ارجمند، دکتر مهدی حسین‌زاده فرمی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی؛ دکتر حسین نیکوفر، پژوهشگر حوزه امنیت بین‌الملل و استاد دانشگاه؛ و محمد آخوندپور امیری، دانشجوی دوره دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران بود.
هدف از برگزاری این نشست، تحلیل جنبه‌های گوناگون این پدیده اجتماعی و ارائه راه‌حل‌های علمی و کاربردی برای مدیریت آن بود.
پیچیدگی‌های پدیده «اراذل و اوباش» در ایران: از تاریخ تا واقعیت‌های امروزی
دکتر مهدی حسین‌زاده فرمی در ابتدا با اشاره به اهمیت مسئله‌یابی در علوم اجتماعی، پدیده «اراذل و اوباش» را به‌عنوان یکی از معضلات اجتماعی در ایران مورد بررسی قرار داد و این پرسش را مطرح کرد که جایگاه و اولویت این موضوع در مقایسه با دیگر مسائل اجتماعی مانند فساد اقتصادی، سرقت یا کودک‌آزاری چیست.
وی خاطرنشان کرد که این مفهوم در تاریخ معاصر ایران با نام‌هایی نظیر شعبان جعفری و طیب حاج‌رضایی گره خورده و گاهی به‌صورت گزینشی و با اهداف سیاسی به کار گرفته شده است، که این امر نشان‌دهنده دوگانگی در برچسب‌گذاری به این گروه‌هاست.
همچنین، وی به گزارش‌های غیرمستند درباره استفاده از این گروه‌ها در اعتراضات اخیر برای سرکوب معترضان اشاره کرد و افزود که هرچند نبود شواهد معتبر قضاوت دقیق را دشوار می‌کند، اما تمایز این گروه‌ها از جرایم سازمان‌یافته جهانی آشکار است و در ایران، این پدیده بیشتر ماهیتی محلی با فعالیت‌هایی مانند زورگیری دارد.
این پژوهشگر مسائل فرهنگی در انتها تأکید کرد که بدون تحلیل عمیق این پیچیدگی‌ها، ارائه راهکارهای مؤثر برای مدیریت این معضل دشوار خواهد بود.
مهدی حسین زاده فرمی
در ادامه، این استاد دانشگاه با اشاره به ویژگی‌های ظاهری و رفتاری نظیر خال‌کوبی، بدن‌سازی یا موتورسواری پرسرعت، که گاهی به «اراذل و اوباش» نسبت داده می‌شوند، توضیح داد که این موارد اغلب به فرهنگ جوانی و هیجان‌طلبی مرتبط هستند و نه لزوماً به رفتارهای مجرمانه سازمان‌یافته.
وی ریشه این ناهنجاری‌ها را در ناکارآمدی اقتصادی و فقر فرهنگی و اجتماعی دانست و تأکید کرد که بهبود شرایط اقتصادی و تقویت مدیریت فرهنگی می‌تواند به کاهش این پدیده کمک کند، هرچند در مقایسه با جرایم سازمان‌یافته بین‌المللی، شدت کمتری دارد.
این پژوهشگر مسائل فرهنگی در انتها به روندهای نوظهوری مانند فعالیت‌های غیرقانونی برخی ایرانیان در کشورهای منطقه و تغییرات جنسیتی در مشارکت زنان در این گروه‌ها اشاره کرد و هشدار داد که این موضوعات نیازمند توجه جدی هستند.
وی افزود که با مدیریت صحیح می‌توان شدت این ناهنجاری‌ها را کنترل کرد، هرچند به‌طور کامل از بین بردن آن‌ها ممکن نیست.
ضرورت مقابله با پدیده «اراذل و اوباش» و ارائه راهکارهای جامع
دکتر حسین نیکوفر در ابتدا با تأکید بر ضرورت مقابله با پدیده «اراذل و اوباش» به‌عنوان یک معضل اجتماعی در ایران، خاطرنشان کرد که این گروه‌ها ریشه در تحریف مفاهیم سنتی مانند لوطی‌گری دارند و عواملی نظیر فقر فرهنگی و اقتصادی، ضعف مدیریت فرهنگی، و تأثیر رسانه‌ها و فضای مجازی در شکل‌گیری رفتارهای نابهنجار آن‌ها نقش بسزایی داشته‌اند.
وی در ادامه به اهمیت تقویت بازدارندگی‌ها از طریق اعطای اختیارات بیشتر به نیروی انتظامی، از جمله امکان استفاده از سلاح گرم در صورت مقاومت، اشاره کرد.
همچنین، این پژوهشگر امنیت ملی پیشنهاد داد که حمایت اقتصادی و اجتماعی از خانواده‌های آسیب‌پذیر و کم‌درآمد می‌تواند به‌عنوان یک راهکار پیشگیرانه، از گرایش جوانان به این گروه‌ها جلوگیری کند.
وی تأکید کرد که بدون توجه به ریشه‌های اقتصادی و اجتماعی این پدیده، دستیابی به کنترل پایدار و مؤثر آن ممکن نخواهد بود.
دکتر حسین نیکوفر
در ادامه، دکتر نیکوفر با تمرکز بر نقش آموزش و آگاهی‌بخشی به نسل جوان در نظام آموزشی، از مدارس تا دانشگاه‌ها، اظهار داشت که تقویت مفاهیم اخلاقی و اجتماعی می‌تواند از گرایش به رفتارهای نابهنجار پیشگیری کند.
وی همچنین بر لزوم نظارت بیشتر پلیس فتا بر محتواهای ترویج‌دهنده این رفتارها در فضای مجازی، که در حال حاضر بیشتر بر مسائل سیاسی متمرکز است، تأکید کرد.
علاوه بر این، وی پیشنهاد داد که ایجاد فضاهای مثبت برای تخلیه هیجان جوانان از طریق برنامه‌های ورزشی و تفریحی مقرون‌به‌صرفه می‌تواند راهکاری مؤثر باشد.
این پژوهشگر امنیت ملی در پایان به ضرورت همکاری هماهنگ نهادهایی مانند وزارت ورزش و جوانان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، و سازمان تبلیغات اسلامی اشاره کرد و هشدار داد که بدون چنین هماهنگی‌هایی، ترویج فرهنگ سالم و کاهش این معضل اجتماعی با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد.
ریشه‌ها و پیامدهای پدیده «اراذل و اوباش»: چالش‌ها و راهکارها
محمد آخوندپور امیری با تأکید بر اهمیت مفهوم‌شناسی دقیق پدیده «اراذل و اوباش» در علوم اجتماعی، خاطرنشان کرد که در نگاه عمومی، این گروه‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی و تعلق به طبقات فرودست، به اقدامات خشونت‌آمیز و نابهنجار مانند سرقت و تعرض روی می‌آورند که با هنجارهای اخلاقی، اجتماعی و حقوقی جامعه در تضاد است.
وی افزود که از منظر تاریخی و زبانی، معنای این واژه در طول زمان تحول یافته و از راهزنان جاده‌ای در قرن نوزدهم به گروه‌های فعال در کلان‌شهرهای قرن بیستم تبدیل شده است، که تحت تأثیر شرایط زندگی شهری و بحران‌های روانی و اجتماعی قرار دارند.
این پژوهشگر علوم سیاسی تأکید کرد که بدون درک عمیق ریشه‌های تاریخی و اجتماعی این پدیده، مدیریت مؤثر و پایدار آن ممکن نخواهد بود.
محمد آخوندپور امیری
در ادامه، آخوندپور امیری با بررسی ابعاد روان‌شناختی، اجتماعی و سیاسی «اراذل و اوباش»، اظهار داشت که این افراد اغلب در محیط‌های خانوادگی آشوبناک رشد کرده و در شرایط آنومیک جامعه، ارزش‌های اخلاقی و قانونی را نادیده می‌گیرند.
وی ویژگی‌های این گروه‌ها را شامل فردمحوری، قانون‌گریزی، خشونت و برهم زدن نظم عمومی دانست و توضیح داد که آن‌ها عمدتاً در مناطق شهری فعالیت می‌کنند و برخلاف گروه‌های شورشی و تروریستی، فاقد ایدئولوژی مشخص و اهداف سیاسی کلان هستند، بلکه بیشتر به دنبال منافع مادی‌اند.
با این حال، وی یادآور شد که در مقاطعی از تاریخ، مانند کودتای 28 مرداد، از این گروه‌ها برای مقاصد سیاسی استفاده شده است.
این پژوهشگر علوم سیاسی تأکید کرد که شناخت دقیق این تفاوت‌ها برای تدوین سیاست‌های مقابله‌ای ضروری است.
همچنین، محمد آخوندپور امیری با اشاره به پیامدهای اجتماعی و سیاسی اقدامات «اراذل و اوباش»، هشدار داد که ناهنجاری‌های کوچک، مانند سرقت منجر به قتل، می‌تواند به بحران‌های امنیتی و سیاسی بزرگ‌تری تبدیل شود، همان‌طور که در حادثه‌ای در نزدیکی کوه دانشگاه شاهد بودیم.
وی افزود که عدم کنترل این پدیده می‌تواند پیامی از ضعف حاکمیت به گروه‌های مخالف ارسال کند و نظم اجتماعی را تهدید نماید.
علاوه بر این، به دلیل شرایط اقتصادی و اجتماعی، این افراد مستعد جذب در جرایم سازمان‌یافته هستند و گاهی توسط افراد یا گروه‌های صاحب سرمایه برای اهداف غیرقانونی به کار گرفته می‌شوند، که این امر ساختارهای حقوقی جامعه را تضعیف می‌کند.
این پژوهشگر علوم سیاسی در پایان تصریح کرد که مدیریت این پدیده نه‌تنها یک ضرورت اجتماعی، بلکه یک آزمون امنیتی جدی برای ساختارهای حاکمیتی به شمار می‌رود.