روایت جدایی بحرین از ایران - تسنیم

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، به بهانه سالروز جداسازی بحرین از ایران،"جبار امرایی"؛ نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران در یادداشتی به دخالت مستقیم انگلستان در جدایی بحرین پرداخته که در زیر آمده است:
در اسناد معتبر تاریخی آمده است که در زمان هخامنشیان، به‌خصوص در دوره پادشاهی داریوش بزرگ، تمام خلیج فارس و دریای عمان به همراه جزایر آن‌ها جزئی از ایران بوده است.
با این حال، کتیبه‌هایی که به‌صورت رسمی از تسلط ایران بر بحرین سخن رانده‌اند، مربوط به زمان ظهور اردشیر بابکان ساسانی است.
اردشیر بابکان به بحرین لشکرکشی کرد و فرمانروای بحرین را که در درون حصار محکمی بود شکست داد؛ هم جزیره بحرین و هم بحرین ساحلی که شامل احساء و قطیف امروزی است را تصرف کرد.
حاکمیت ایران بر کرانه‌های جنوبی خلیج فارس تا زمان پادشاهی شاپور دوم ساسانی پابرجا بود.
اما در ابتدای فرمانروایی این پادشاه، بحرین توسط اعراب از ایران جدا شد.
شاپور دوم آنان را به شدت سرکوب کرد و بار دیگر بحرین را تصرف نمود.
بحرین و جزایر خلیج فارس تا پایان حکومت ساسانی، جزئی لاینفک از حکومت ایران محسوب می‌شدند.
پس از ورود اسلام به ایران، چون تمام سرزمین ایران تحت سلطه حکومت اسلامی قرار گرفت، دیگر مسئله اینکه بحرین جزئی از ایران است یا نه، مطرح نبود.
هرچند در همان دوران، تمام قلمرو ایران به همراه جزایر خلیج فارس به‌عنوان سرزمین فارس نامیده می‌شدند و حاکمان آن‌ها به نام ایران و فارس به حکومت می‌رسیدند.
از پایان حکومت ساسانیان تا آغاز حکومت صفویه، تقریباً نامی از قلمرو و حکومت ایران مطرح نبود؛ تا اینکه در دوره صفویه و در زمان حکومت شاه عباس، در سال 1011 قمری، بحرین به تصرف ایران درآمد.
حتی در لشکرکشی پرتغالی‌ها به این منطقه، سپاه ایران مقاومت کرد و مانع از تصرف بحرین شد.
تسلط ایران بر بحرین تا زمان نادرشاه افشار ادامه یافت، تا اینکه بحرین در این دوره به اشغال اعراب هوله درآمد.
اما این اشغال مدت زیادی طول نکشید و سپاه نادر موفق شد در مدت کوتاهی بحرین را دوباره تصرف کند.
پس از کشته‌شدن نادرشاه، بحرین در زمان حکومت زندیه نیز همچنان زیر پرچم ایران بود و جزئی از خاک ایران به‌حساب می‌آمد.
اما در اواخر حکومت کریم‌خان، قبایل عرب و طایفه آل‌خلیفه به بحرین حمله کرده و آن را به تصرف خود درآوردند و برای نخستین بار، آل‌خلیفه در بحرین به قدرت رسیدند.
پس از حکومت زندیه و با به‌قدرت‌رسیدن آقامحمدخان، حاکمان بحرین در برابر دربار ایران ابراز کرنش و اطاعت داشتند.
حتی در زمان فتحعلی‌شاه، سالانه شش هزار تومان به دربار ایران مالیات پرداخت می‌کردند و این مسئله نشان می‌داد که هم حاکمان محلی بحرین و هم دربار ایران، بحرین را جزئی از خاک ایران می‌دانستند.
حاکمیت ایران بر بحرین در دوره قاجار ادامه داشت، تا اینکه در سال 1235 قمری، انگلیسی‌ها به جزایر خلیج فارس و سواحل آن طمع کردند و نیروهای خود را در این جزایر پیاده نمودند.
پس از تصرف جزایر خلیج فارس، تصمیم گرفتند با یورشی به بندر لنگه، آن را نیز به تصرف خود درآورند.
اما این لشکرکشی ناموفق بود و انگلیسی‌ها مجبور به انعقاد عهدنامه‌ای با دولت ایران شدند.
در ماده دوم این عهدنامه، بحرین و بندر لنگه جزء مالکیت ایران دانسته شده و به رسمیت شناخته شدند.
متن کامل مواد دوم و سوم این عهدنامه که میان میرزا محمد زکی‌خان، وزیر و حکمران فارس، به نمایندگی دولت ایران، و سر ویلیام بروس، مأمور سیاسی و مخصوص دولت انگلیس در خلیج‌فارس، به نمایندگی دولت انگلیس، منعقد شد، به شرح زیر است:
«جزیره‌ی بحرین همیشه متعلق به دولت ایران و جزء عمال فارس بوده‌است.
از قرار معلوم، ساکنان آن‌جا، یعنی طایفه اعراب بنی‌عتوبی که چندی است خودسری و نافرمانی می‌کنند، از فرمانده قوای انگلیس تقاضا کردند به آن‌ها اجازه برافراشتن پرچم خاصی داده شود.
چنانچه این پرچم به آن‌ها داده شود، باید پس گرفته شود و ازاین‌پس هم هیچ نوع کمکی به آن‌ها نشود.
خسارات و زیان‌هایی که بر اثر خراب شدن و از میان رفتن کشتی‌های بادی و غیر بادی بنادر لنگه و چارک به اهالی آن بنادر وارد آمده‌است، وکیل دولت انگلیس با واگذاری به مثل، و در صورت عدم امکان با پرداخت بهای آن‌ها، باید جبران نماید.»
این عهدنامه به‌صورت واضح و شفاف بیان می‌کند که بحرین جزئی از خاک ایران است و انگلستان آن را به رسمیت شناخته است.
اما انگلیسی‌ها در سال 1258 قمری، در اقدامی عجیب، با شیوخ بحرین قراردادی امضا کردند و بر اساس آن، حکومت بحرین تحت‌الحمایه دولت انگلیس قرار گرفت و به‌راحتی، قرارداد 1237 که در آن حاکمیت ایران بر بحرین به رسمیت شناخته شده بود، را زیر پا گذاشتند.
در زمان ناصرالدین‌شاه، اصرار ایران بر حاکمیت بحرین و فراهم‌شدن ارتش ایران برای حمله به آن، شیوخ بحرین را وادار به اطاعت از حکومت ایران کرد.
تا جایی که شیخ محمد بن خلیفه، حاکم بحرین، پرچم ایران را در بحرین نصب کرد.
شیخ بحرین در سال 1276 قمری نامه‌هایی به دربار ایران ارسال کرد و در آن‌ها، حاکمیت ایران بر بحرین را به رسمیت شناخت.
در بخشی از این نامه‌ها آمده است:
«اظهر من الشمس است که جزایر بحرین از عهد سلاطین سلف الی الآن از خاک املاک دولت علّیه بوده است و ایضاً مشایخ و اهالی آن‌جا در تحت اداره و حمایت دولت علّیه، مرفه‌الحال مشغول به خدمت‌گزاری دولت علّیه بوده‌اند.»
همچنین شیخ بحرین در بخش پایانی نامه خود بیان کرده است: «علم شیر و خورشید، که دو نشان دولت علّیه است، بالای خانه خود برپا نموده‌ام».
شیخ بحرین پس از این ماجرا، با درخواست انگلیسی‌ها مبنی بر برافراشتن پرچم انگلیس روبه‌رو شد که آن را رد کرد و اعلام نمود تنها زیر بیرق ایران باقی خواهد ماند.
اما انگلیسی‌ها با توقیف کشتی‌های حاکم بحرین و اعمال فشارهای گسترده، در سال 1277 او را مجبور کردند که حاکمیت انگلیس بر بحرین را بپذیرد.
با این حال، شیخ محمد باز هم تمایل خود را به باقی‌ماندن تحت حاکمیت ایران نشان داد.
این‌بار، انگلیسی‌ها با توپ‌های جنگی به بحرین حمله کرده، او را از حکومت کنار زدند و برادرش، شیخ علی، را به‌عنوان حاکم جدید بحرین معرفی کردند.
در این سال‌ها، کشمکش‌های زیادی میان آل‌خلیفه بر سر قدرت در بحرین شکل گرفت و مسئله حاکمیتی بحرین تا حدودی به حاشیه کشیده شد؛ زیرا عمر حاکمان بحرین به حدی نبود که در مورد حاکمیت بحرین تصمیم‌گیری کنند.
با این وجود، حکومت ایران همچنان بر حق حاکمیت خود بر بحرین اصرار داشت و از آن کوتاه نمی‌آمد.
سرانجام در سال 1302 شمسی، مجلس شورای ملی ماده‌ای تصویب کرد که بر اساس آن، مردم بحرین می‌توانند یک نماینده در مجلس شورای ملی ایران داشته باشند.
اما انگلستان به‌شدت با این مسئله مخالفت کرد و مانع از حضور نماینده بحرین در مجلس ایران شد.
مردم بحرین که از سلطه انگلستان به ستوه آمده بودند، بارها دست به قیام‌های متعددی زدند که همگی توسط انگلستان سرکوب شدند.
مسله حاکمیت ایران بر بحرین تا سال 1345 همچنان ادامه داشت؛ تا اینکه در سال‌های 1349 تا 1350، با موافقت محمدرضا شاه، بحرین به‌صورت رسمی از ایران جدا شده و به کشوری مستقل تبدیل شد که شرح آن در یادداشتی دیگر خواهد آمد.
انتهای پیام/