بجنورد؛ شهری که حاشیه‌اش وسط ماجراست
بجنورد- حاشیه‌نشینی اگرچه از سالیان گذشته با شکل‌گیری شهرها پدید آمده اما در مرکز خراسان شمالی نمود بیشتری دارد و اکنون فقر دامن‌گیر حاشیه‌نشینانی است که از کمترین امکانات نیز بی‌بهره‌اند.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- پروانه شیری: با گذر از خیابان‌ها و محله‌های حاشیه نشین گاهی درد را احساس می‌کنی و بوی مشمئزکننده زباله‌ها و گاهی آب‌های راکد تا مغز استخوانت نفوذ می‌کند.
کوچه‌های باریک و مشرف به خانه‌های کاهگلی که در ظاهر خالی از سکنه است اما آبراهه‌های ایجاد شده از منازل به سمت کوچه‌ها، گویای سکونت افراد در این مکان‌ها است.
برخی از این افراد چنان به حاشیه رفته‌اند که نه آب دارند و نه راهی برای دفع فاضلاب.
کمی دورتر از این محل، احمدآباد است که در حریم شهری قرار دارد اما نه شهر است و نه روستا، عمده خانه‌هایشان دیوار ندارد و آب را از خانه همسایه‌هایشان می‌آورند اما همچنان در مظلومیت زندگی می‌کنند دیگر نیازی به گفت‌وگو با مردمان این منطقه نیست، مشاهدات به تنهایی کافی است به هر سو قدم برمی داری درد مردمان را می‌بینی، خندق‌های پر از تعفن و معتادانی که در چنین شرایطی نشسته‌اند و هیچ واکنشی به بوی تعفن و دود ندارند.
صندل آباد، احمدآباد، ناظرآباد، باقرخان از دیگر مناطق حاشیه نشین شهر هستند که هر چقدر پیش برویم دردهایشان را بیشتر احساس می‌کنیم.
فقر و نداری در بین حاشیه نشینان صندل آباد به اندازه‌ای است که کودکان برای تأمین یک وعده غذایی خود، گرداگرد خیری که شله زرد نذری تقسیم می‌کند جمع شده‌اند و هر کدام با گرفتن یک ظرف شله زرد به سمت خانه‌هایشان می دوند و برخی هم در همان جا شروع به خوردن می‌کنند.
تردید در ماندن یا رفتن
یکی از شهروندان منطقه صندل آباد که بیکاری و نداشتن شغل را عامل مهاجرتش از روستا می‌داند می‌گوید: با اینکه در روستا بیشتر زیرساخت‌ها از جمله طرح هادی، خدمات آموزشی و بهداشتی فراهم بود اما چون شغلی نداشتم به ناچار مهاجرت کردم و با توجه به توان مالی ضعیف در این منطقه ساکن شدم که متأسفانه نبود امکانات و خدمات شهری در این منطقه بیداد می‌کند.
وی اظهار می‌کند: با شرایط موجود برای ماندن یا برگشتن به روستا دچار تردید شده‌ام، چون علاوه بر نبود امکانات و خدمات رفاهی، انواع آسیب‌های اجتماعی از جمله فروش مواد مخدر و اعتیاد خانواده‌ام را تهدید می‌کند.
به گفته وی عمده جوانان روستا برای یافتن شغل به شهرها مهاجرت می‌کنند که متأسفانه به دلیل وضعیت نامناسب اقتصادی به اجبار در حواشی شهر ساکن می‌شوند و گاهی درگیر بزهکاری و اعتیاد می‌شوند.
در سوی دیگر شهر همان منطقه ناظرآباد که به نظر می‌رسد قدمتی چندین ساله دارد اما همچنان در گذر از کوچه‌ها با مشکلات زیادی مواجه می‌شوی.
بیشتر خانه‌های این منطقه فاضلاب ندارند و پساب‌های خانگی آنها در کوچه‌ها رها می‌شود و با این وجود کودکان و نوجوانان به دلیل نبود فضاهای ورزشی و تفریحی در کوچه‌ها و میان پساب‌های خانگی بازی می‌کنند که به گفته یکی از اهالی این وضعیت برای خانواده‌ها از نظر بهداشتی به دغدغه تبدیل شده است و نمی‌دانند چگونه از فرزندانشان در برابر این آلودگی‌ها محافظت کنند.
یک قدم مانده به شهر
یکی از ساکنان منطقه ناظرآباد می‌گوید: ۴ سال پیش با توجه به توان مالی‌ام در این منطقه ساکن شدم.
وی اضافه می‌کند: اعتیاد، بزهکاری و فقر و نداری در این منطقه بیداد می‌کند و خانواده‌هایشان توان تأمین مایحتاج روزانه شأن را ندارند.
وی اصلی‌ترین مشکل ناظرآباد را کمبود فضاهای آموزشی، نبود فضای ورزشی و تفریحی و امکانات خدماتی ذکر می‌کند و می‌افزاید: به دلیل کافی نبودن تعداد نانوایی در این منطقه اهالی ناگزیر به تهیه نان از مرکز شهر می‌شوند که متأسفانه گذر از کمربندی مشکلات خودش را دارد.
وی اظهار می‌کند: این منطقه علاوه بر محرومیت‌های زیست محیطی که دارد، از نظر فرهنگی هم عقب است به همین دلیل بزهکاری و اعتیاد به وفور مشهود است.
چهاردیواری‌های لرزان حاشیه نشینی
یکی از شهروندان ساکن در باقرخان هم با بیان اینکه سال‌های زیادی است در چهاردیواری‌های لرزان و بدون استحکام زندگی می‌کنیم می‌گوید: با اولین بارندگی، باران در خانه جاری می‌شود و به دلیل وضعیت نامناسب مالی راهی برای درمان نداریم و متولیان امر هم به این مناطق توجهی ندارند.
وی می‌افزاید: برای تحصیل فرزندانم به شهر مهاجرت کردیم اما به دلیل توان مالی ضعیف در حاشیه شهر ساکن شدیم و متأسفانه مشکلاتمان هر روز بیشتر می‌شود و کسی هم به ما توجهی ندارد.
این مشکلات و چالش‌ها در مناطق حاشیه نشین باقر خان، جوادیه، کلاته سهراب، کلاته محمد علی پهلوان و دیگر مناطق حاشیه نشین و کم برخوردار مشاهده می‌شود.
یک سوم جمعیت بجنورد حاشیه نشین هستند
فراهم کردن زیرساخت‌های لازم در سکونتگاه‌های غیررسمی، رفع محرومیت و کاهش فاصله با مناطق برخوردار از جمله مطالبات مردم مناطق حاشیه نشین است.
شهردار بجنورد در این باره می‌گوید: در بجنورد ۳۲ نقطه هدف بازآفرینی در ۳ بخش مناطق حاشیه‌ای، سکونتگاه‌های غیررسمی و روستاهایی که به شهر الحاق شده‌اند داریم.
سیدمحمدعلی کشمیری در گفتگو با خبرنگار مهر می‌افزاید: بر اساس سرشماری سال ۹۵، یک سوم جمعیت شهر بجنورد معادل ۷۱ هزار نفر در مناطق حاشیه شهر ساکن بودند که اگر رشد جمعیت و حاشیه نشینی متناسب با هم باشد، همچنان یک سوم جمعیت این شهر حاشیه نشین هستند.
وی با بیان اینکه بجنورد هم مانند دیگر شهرهای کشور تحت تأثیر یک سری از کمبودها و عوامل شاهد پدیده حاشیه نشینی است اظهار می‌کند: عمدتاً اقشار ضعیف در روستاها که دچار مشکل شده‌اند با مهاجرت به حواشی شهر، بافت‌های حاشیه‌ای را به وجود می‌آورند که این بافت‌ها نیز تحت تأثیر مؤلفه‌های اقتصادی، بستر یک سری معضلات اجتماعی هستند.
وی با اشاره به اینکه شهرداری خودگردان و وابسته به دریافت عوارض است می‌گوید: در مناطق حاشیه‌ای چون اصول مهندسی، معماری و شهرسازی در ساخت و سازها رعایت نمی‌شود، عوارض هم پرداخت نمی‌کنند در نتیجه شهرداری ناگزیر به ارائه خدمات به این مناطق است که متأسفانه با این شرایط هم تبعات منفی گریبانگیر شهر می‌شود.
کشمیری ادامه می‌دهد: اگرچه بجنورد تنها شهر درگیر معضل حاشیه نشینی نیست اما شرایط اختصاصی و منحصر به فردی نسبت به دیگر شهرها دارد،
وی بیان می‌کند: حاشیه نشینی در شهرها فقط در یک سمت شهر اتفاق می‌افتد اما در بجنورد مناطق حاشیه‌ای و مناطق ستاد بازآفرینی به صورت رینگ ۳۶۰ درجه تمام جهت‌های جغرافیایی شهر بجنورد را احاطه کرده است که این مسئله کار ما را مقداری سخت می‌کند.
به گفته وی از آن جایی که این افراد با تمکن مالی ضعیف در این مناطق ساکن هستند و توان پرداخت عوارض ندارند، خدمات دهی به این مناطق از اختیار و توان شهرداری‌ها خارج است و توسط دولت باید مدیریت شوند.
کشمیری تصریح می‌کند: با محوریت وزارت راه و شهرسازی، ستادهای بازآفرینی شهری تشکیل شده است که شهرداری دبیر ستاد شهرستانی است و اگر دولت حمایت‌هایش را به همین صورت بیشتر کند، شهرداری با استفاده از این منابع می‌تواند مشکلات حاشیه نشینی را برطرف کند.
ِ
۹۱۱ هکتار بافت حاشیه نشین در خراسان شمالی
رئیس اداره بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی خراسان شمالی با بیان اینکه برنامه ملی بازآفرینی شهری برای سکونتگاه‌های غیررسمی و بافت‌های فرسوده و ناکارآمد از سال ۹۳ مصوب شد می‌گوید: براساس این برنامه، ستاد بازآفرینی شهری استان با ریاست استاندار و دبیری راه و شهرسازی و ستاد بازآفرینی شهرستانی با ریاست فرماندار و دبیری شهرداری و عضویت سازمان‌های اجرایی تشکیل و مقرر شد با یک وحدت رویه و یکپارچگی، مشکلات محله‌های هدف را برطرف کنیم.
هدی اکبرزاده در گفتگو با خبرنگار مهر می‌افزاید: تاکنون هزار و ۷۰۰ هکتار بافت ناکارآمد شهری در استان شناسایی شده که از این میزان ۹۱۱ هکتار محله‌های حاشیه نشین و یا با پیشینه روستایی هستند که ۲۲ محله در بجنورد، ۴ محله در شیروان و ۶ محله در اسفراین است.
به گفته وی هر سال اعتباراتی به صورت اهرمی در قالب پروزه، برای این محله‌ها در نظر گرفته می‌شود که برای ارتقای کیفیت این مناطق کافی نیست و با وجود اعطای قیر رایگان و تصویب بسته‌های تشویقی کالبدی همچنان حرکت رو به رشد آهسته‌ای داریم.
وی ادامه می‌دهد: سالن ورزشی باقرخان، پارک محله صادقیه، بهسازی معابر صادقیه و امام خمینی غربی در بجنورد، بهسازی مدرسه ستارزاده و احداث خانه فرهنگ زمین کشوری در شیروان و همچنین بهسازی مسیل فرومندی و پارک سرای محله قلعه کریم در اسفراین از جمله پروژه‌هایی است که در سال‌های اخیر در استان با اعتبارات ملی انجام شده است.
وی رسیدگی نشدن به کیفیت زندگی روستایی، نبود امکانات کافی، خشکسالی‌ها و نبود شغل را از جمله عوامل مهاجرت روستاییان به حواشی شهر ذکر و خاطرنشان می‌کند: با تأسیس استان در سال ۸۳، مهاجرت روستا به حاشیه شهر بجنورد نسبت به گذشته افزایش یافت.
وی همچنین می‌افزاید: یک سری از محله‌های حاشیه نشین بجنورد پیشینه روستایی دارند که با گسترش شهر به بجنورد الحاق شده‌اند بنابراین باید اعتبارات به قدری باشد که ساخت و ساز مردم در این مناطق سرعت بگیرد تا در برنامه ریزی شهری برای دهک‌های پایین از مردم عقب تر نباشیم.
اکبرزاده با اشاره به اینکه حاشیه نشینان عضوی از محدوده شهری هستند و باید خدمات دهی به آنها انجام شود اظهار می‌کند: وقتی دهک‌های پایین توان گذران زندگی اقتصادی خودشان را ندارد، باید با همبستگی و کمک بین دستگاهی و با متمرکز شدن اعتباراتی که هر وزارتخانه‌ای در اختیار دارد، یک محله را از شرایط حاشیه نشینی خارج کنیم که بر همین اساس بازآفرینی شهری پای کار آمده است.
به طور حتم هیچ فرد و خانواده‌ای تمایل به ترک زادگاه خود ندارد اما فقر اقتصادی و زیرساخت‌های نامناسب اجتماعی آنها را به ناچار راهی شهرها می‌کند که چون توان اقتصادی کافی ندارند در همان حواشی شهر ساکن می‌شوند بنابراین سرعت بخشیدن خدمات دهی به حواشی شهر نقش بسیار مهمی در توسعه فرهنگی و جلوگیری از تبعات منفی در شهرها به ویژه مرکز استان دارد.
