یادداشت|حج، قرارگاه امت‌سازی در جهان آشوب‌زده امروز - تسنیم
رهبر انقلاب در دیدار با دست اندرکاران حج 1404، حج را نه تنها فریضه ای فردی، بلکه قرارگاه امت سازی و مبارزه با تفرقه دانستند. ایشان با بازتعریف حج، نقشه راهی برای مقابله با جنگ ترکیبی دشمنان و ترویج هویت اسلامی ارائه دادند.
یادداشت|محمدمهدی دانی
این یادداشت تحلیلی، تبیینی است از محورها و سرفصل‌های کلیدی بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با دست‌اندرکاران حج 1404 ، با مرور بیانات ایشان در سال‌های پیشین برای نشان دادن امتداد نگاه راهبردی رهبر معظم انقلاب به حج
ایشان به این نکات اشاره داشتند که: حج، تنها یک مناسک فردی نیست؛ قرارگاه امت‌سازی است در دنیایی که تفرقه و غفلت، ابزار سلطه شده‌اند.
نقشه راهی فراتر از وظایف اجرایی ترسیم کردند؛ نقشه‌ای برای بازتعریف «حج» به‌مثابه پیام‌آور هویت امت اسلامی، صدای مظلومان و عرصه‌ای برای مقابله با جنگ ترکیبی رسانه‌ای دشمنان.
حج، نماد هویت امت اسلامی و وحدت مسلمانان
رهبر انقلاب در ابتدای بیانات خود، حج را «مظهر هویت امت اسلامی» خواندند؛ تعبیری که بر جوهره سیاسی و فرهنگی این فریضه الهی تأکید دارد.
ایشان با اشاره به شرایط امروز جهان اسلام، از فلسطین تا یمن و از لبنان تا پاکستان، تأکید کردند که امت اسلامی نیازمند احیای خودآگاهی و عزت‌نفس است؛ و حج، صحنه‌ای بی‌بدیل برای این بیداری جمعی است.
این نگاه مسبوق به سابقه است.
در سال 1395، ایشان در پیام حج فرمودند: «حج، مظهر وحدت و انسجام و هم‌زبانی مسلمانان است...
در این موسم، مسلمانان باید احساس کنند که یک امتند.» همین امت‌باوری، هسته مرکزی بیانات امسال را نیز شکل می‌دهد.
در چنین نگاهی، حج فرصتی است برای تمرین وحدت، بازشناسی رنج‌ها و امیدهای امت اسلامی و بنای نوعی هم‌سرنوشتی میان مسلمانان که دشمنان اسلام، با همه توان رسانه‌ای و سیاسی، درصدد انکار و تخریب آن‌اند.
حج و فلسطین؛ اتصال یک فریضه به فریاد مظلومان
بخش محوری بیانات امسال، تأکید کم‌سابقه رهبر انقلاب بر مسئله فلسطین در متن مناسک حج بود.
ایشان با لحنی صریح، تأکید کردند که «رژیم صهیونیستی، محکوم به زوال است» و حج باید بستر فریاد حمایت از مظلومان غزه و محکومیت جنایات اشغالگران باشد.
بی‌سابقه نیست که رهبر انقلاب، حج را تریبون صدای فلسطین بدانند.
در پیام حج سال 1398 فرمودند: «حج باید عرصه فریاد علیه امریکا و صهیونیسم باشد.» اما تفاوت امسال در شدت فاجعه انسانی در غزه و وضوح نقش آمریکا و غرب در حمایت از این نسل‌کشی است.
در سال‌های گذشته، ایشان بارها حج را نه‌فقط عرصه دعا، که میدان دفاع از مستضعفان خوانده‌اند.
امسال اما، این دفاع از «غزه مظلوم و مقاوم» به اولویت اول بدل شده است.
از نظر رهبر انقلاب، حج باید یادآور این حقیقت باشد که عبودیت بی‌توجه به سرنوشت مظلومان، ناقص است.
تأویل معنوی اعمال حج؛ از عرفان تا مسئولیت اجتماعی
رهبر انقلاب در بخش مفصل و زیبایی از سخنان خود، به تأویل و تفسیر عرفانی و اجتماعی اعمال حج پرداختند.
این تحلیل‌ها، نه‌تنها رمزگشایی از مناسک حج، که در واقع نقشه‌ای برای زندگی مؤمنانه در دوران بحران است:
· طواف؛ محوریت توحید در زندگی
ایشان طواف را نماد حرکت انسان در مدار توحید دانستند و فرمودند: «طواف یعنی زندگی شما حول محور خدا باشد.
اگر این محور در مرکز قرار بگیرد، دیگر استعمار، استثمار و ظلم معنا ندارد.»
· سعی؛ حرکت در سختی
درباره سعی صفا و مروه گفتند: «سعی، حرکت در میدان دشواری‌ها و مشکلات است.
اگر می‌خواهیم انسان مؤمن، خانواده مؤمن، جامعه مؤمن داشته باشیم، باید حرکت، تلاش و جهاد را محور قرار دهیم.»
· عرفات، مشعر، منی؛ نشانه‌های هجرت
این مراحل از اعمال حج، از نظر ایشان، «ایستگاه‌های تربیتی» هستند که انسان را از سکون و رکود دور کرده و به سمت هجرت معنوی و هدفمند می‌برند.
· رمی جمرات؛ نماد مبارزه مستمر با شیطان
در تبیین رمی جمرات، هشدار دادند که: «شیطان، فقط ابلیس نیست.
شیطان‌های انس و جن در دنیا فراوانند؛ باید شناخت، ایستاد و رمی کرد.» در این بخش، با یادآوری دشمنی‌های آشکار استکبار با ملت‌های مسلمان، رمی جمرات به یک نماد عینی مقاومت اجتماعی نیز تبدیل شد.
· قربانی؛ گذشت از خود در راه خدا
ایشان قربانی را نماد فداکاری دانستند و یادآور شدند: «حج‌گزار باید آماده باشد عزیزترین دارایی خود را در راه خدا بدهد؛ چنان‌که حضرت ابراهیم، اسماعیل را به قربانگاه برد.»
· احرام؛ نمایش تساوی در برابر خدا
درباره احرام فرمودند: «در احرام، نه زر و زیور هست، نه تفاخر و تمایز.
انسان‌ها با یک لباس سفید به صحنه می‌آیند؛ این یعنی در برابر خدا، همه یکسان‌اند.»
این تأویل‌ها، نشان می‌دهند که از منظر رهبر انقلاب، حج صرفاً یک عبادت عبادی نیست، بلکه یک مدرسه بزرگ برای خودسازی، جامعه‌سازی و مبارزه با ظلم است؛ ترکیبی یگانه از عرفان، عدالت‌خواهی و تمدن‌سازی.
جنگ روایت‌ها و مسئولیت رسانه‌ای حج
رهبر معظم انقلاب، با نگاهی واقع‌بینانه به فضای رسانه‌ای امروز، حج را بخشی از «جنگ روایت‌ها» دانستند؛ جنگی که در آن، تصویرسازی از حج به‌عنوان یک عبادت فردی و منزوی، خود بخشی از عملیات روانی دشمن است.
ایشان با اشاره به ضرورت روایتگری دقیق و عالمانه از حج، از دست‌اندرکاران خواستند تا تصویر حقیقی این فریضه را در قالب گزارش‌های رسانه‌ای، تولیدات هنری و محتوای چندرسانه‌ای منتشر کنند.
این مطالبه، ادامه همان رویکردی است که در سال 1402 نیز بر آن تأکید داشتند: «باید صدای مظلومان از حج شنیده شود و این، نیازمند روایت صادقانه و هنرمندانه است.»
حج، صحنه‌ای است که در آن، مسلمانان سراسر جهان جمع‌اند؛ اما دشمن می‌کوشد این اجتماع عظیم را بی‌اثر و خاموش جلوه دهد.
وظیفه رسانه‌های اسلامی و نهادهای فرهنگی در حج، آن است که این سکوت تحمیلی را بشکنند و نشان دهند که «امت واحده» هنوز زنده است.
امنیت و آرامش؛ مسئولیتی مشترک و الهی
در بخش دیگری از بیانات، رهبر انقلاب با تأکید بر اهمیت تأمین امنیت و آرامش زائران، از مجریان و مدیران حج خواستند که این مسئولیت را عبادتی الهی بدانند.
اشاره ایشان به «هم‌افزایی» بین نهادهای مختلف، نشان از آن دارد که حج صرفاً یک عملیات اجرایی نیست، بلکه آزمونی برای «همدلی مدیریتی» در خدمت به امت اسلامی است.
این رویکرد، در پیام‌های قبلی نیز مطرح شده بود.
در سال 1396، ایشان حج را «میدان هماهنگی میان دل‌ها و دست‌ها» دانسته بودند.
امنیت حج، نه فقط به‌معنای سلامت فیزیکی زائران، که شامل حفظ کرامت و معنویت آنان نیز هست.
از منظر رهبری، خدمت به حجاج ایرانی، یکی از شاخص‌ترین عرصه‌های مسئولیت انقلابی است؛ زیرا کیفیت این خدمت، مستقیماً بر درک زائر از حج، اسلام و جمهوری اسلامی اثر می‌گذارد.
فرصت بزرگ فرهنگی در حج؛ از محتوا تا اجرا
رهبر انقلاب در ادامه، حج را یک «فرصت فرهنگی بی‌بدیل» نامیدند و از نهادهای فرهنگی خواستند این فرصت را در قالب فعالیت‌های محتوایی، آموزشی و تبلیغی غنیمت بشمارند.
از نگاه ایشان، حضور قریب به 90 هزار زائر ایرانی، امکان نادری برای انتقال مفاهیم دینی، انقلابی و اجتماعی در محیطی خالص و معنوی است.
این رویکرد، در سال‌های گذشته نیز پیوسته تأکید شده است.
در سال 1397 فرمودند: «حج، دانشگاهی است که اگر خوب استفاده شود، فارغ‌التحصیلان آن مبلغان بیداری‌اند.» امروز با گسترش رسانه‌های نوین، این فرصت دوچندان شده است.
رهبر انقلاب، ضمن تمجید از روحانیان، مدیران و فعالان فرهنگی حج، خواستار آن شدند که این تلاش‌ها به‌گونه‌ای باشد که زائر ایرانی، با فهمی نو از اسلام، انقلاب، وحدت و مسئولیت اجتماعی از حج بازگردد.
مسئولیت مضاعف در برابر جوانان، نخبگان و رسانه‌های نو
در پایان بیانات، رهبر معظم انقلاب بر ظرفیت جوانان و نخبگان فرهنگی در تولید روایت‌های خلاقانه از حج تأکید کردند.
اشاره ایشان به رسانه‌های نو و محتواهای هنری، ناظر به آینده‌ای است که در آن، مرزهای تبلیغ سنتی شکسته و انتقال پیام حج، نیازمند «زبان روایت» و «هنر بیان» است.
ایشان این دغدغه را پیش‌تر هم مطرح کرده بودند؛ در سال 1400 هشدار داده بودند که: «دشمنان با ابزارهای رسانه‌ای درصدد تحریف چهره حج و جداسازی آن از آرمان‌های اسلامی‌اند.»
وظیفه امروز ما، نه‌فقط حضور در مناسک حج، که تفسیر آن برای نسل‌های جدید است.
جوان ایرانی باید بداند که در حج، فقط طواف نکرده، بلکه در صحنه‌ای جهانی از عزت اسلامی شرکت کرده است.
جمع بندی: حج، عرصه تمدن‌سازی و سنگر بیداری اسلامی
بیانات رهبر انقلاب در سال 1404، نه صرفاً یک توصیه اجرایی، بلکه ترسیمی از حج به‌مثابه یک «قرارگاه تمدنی» است.
از نگاه ایشان، حج نه‌تنها مناسک است، نه‌تنها عبادت، که تجلی‌گاه روح بیداری، مقاومت و هویت اسلامی در برابر نظم سلطه است.
این تحلیل، با نگاهی به دو دهه پیام‌ها و سخنان ایشان درباره حج، روشن‌تر می‌شود: «حج، امت‌ساز است»، «حج، فریاد مظلومان است»، «حج، عرصه جنگ روایت‌هاست»، و «حج، میدان تمرین آینده تمدن اسلامی است.»
اکنون وظیفه مدیران حج، نهادهای فرهنگی و رسانه‌های انقلابی آن است که این نقشه راه را به برنامه اجرایی، روایت رسانه‌ای و تجربه معنوی برای حجاج تبدیل کنند.
اگر حج، به‌درستی روایت شود، می‌تواند قلب میلیون‌ها مسلمان را به هم متصل و تمدنی نو را در دل طواف، زمزمه کند.
