۲ دهه فراز و فرود بازار سرمایه؛ چگونه رشد بزرگ به اصلاحی تاریخی ختم شد

خبرگزاری مهر؛ گروه اقتصاد _ علی فروزان فر؛ بورس تهران در دو دهه نخست فعالیت خود از ابتدای تعریف شاخص کل در شهریور ۱۳۶۹، تحولات چشمگیری را تجربه کرده است که هر یک به نوعی، سرآغازی برای دوره‌های متفاوت در بازار سرمایه ایران بوده‌اند.
در دو گزارش پیشین، ابتدا به تحلیل روند بازار از شهریور ۱۳۶۹ تا نخستین رکوردشکنی در سال ۱۳۷۵ پرداختیم و نشان دادیم که بازار ایران از همان ابتدا با چرخه‌های رشد و اصلاح روبه‌رو بوده است.
در آنجا دیدیم که شاخص کل بورس تهران که برای اولین بار در شهریور ۱۳۶۹ در تراز ۱۰۰ واحدی تعریف شده بود در کمتر از دو سال، به نزدیک ۵۰۰ واحد رسید و توانست رشدی ۴۰۰ درصدی را ثبت کند.
با این حال، از تیرماه ۱۳۷۱، بورس وارد فاز اصلاح شد و شاخص طی ۱۵ ماه ۲۱ درصد کاهش یافت و در مهر ۱۳۷۲، بورس به کف ۳۸۰ واحدی رسید.
پس از آن، شاخص کل روند صعودی خود را از سر گرفت تا جایی که در مهر ۱۳۷۳، شاخص به ۴۸۷ واحد بازگشت و توانست با فتح سقف قبلی، اوج تحولات خود را در مهر ۱۳۷۳ آغاز و در مدت زمان ۲۳ ماه، رشد ۳۴۲ درصدی را ثبت کند و در مهر ۱۳۷۵ به ۲۱۵۶ واحد برسد.
در ادامه به بررسی عملکرد شاخص کل بورس تهران در بازه زمانی ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۳ پرداختیم و رشد قابل توجه بیش از ۸۴۰ درصدی در شاخص کل بورس را در این دوره شاهد بودیم.
در آنجا دیدیم در ابتدا، بورس تهران پس بازدهی دور قبل (۱۳۶۹ تا ۱۳۷۵) با یک افت سنگین روبه‌رو شد و از مهرماه ۱۳۷۵ که شاخص کل بورس به سقف ۲۱۵۶ واحد رسیده بود، بازار تا مرداد ۱۳۷۷ و به مدت ۲۳ ماه با کاهش ۳۲ درصدی مواجه شد و تراز شاخص کل به ۱۴۷۲ واحد رسید.
این افت شدید نشان‌دهنده اصلاح عمیق بازار پس از یک بازدهی قابل توجه بود.
پس از این دوره اصلاحی، بازار شروع به بازگشت به تعادل کرد.
در این مرحله، بازار توانست پس از ۱۸.۵ ماه تلاش، در اسفند ۱۳۷۸ به سطح قبلی خود بازگردد و در مجموع، بازپس‌گیری سقف قبلی ۴۱ ماه زمان برد که به وضوح اهمیت صبر و حوصله در بازار سرمایه را به نمایش گذاشت.
اما پس از این دوران اصلاح و بازگشت به تعادل، بورس تهران مجدداً وارد یک فاز صعودی خود شد.
در این مرحله، شاخص در کمتر از پنج سال، به میزان ۵۴۳ درصد رشد کرد و به ۱۳۸۸۲ واحد رسید.
این رشد در سه فاز مختلف تحقق یافت و در فاز کم‌ریسک که به مدت ۴۰ ماه ادامه داشت، بازار رشد ۲۷۴ درصدی را تجربه کرد و در فاز متوسط که ۶ ماه طول کشید، بازار رشد ۳۵ درصدی را ثبت کرد که همراه با افزایش نسبی ریسک بود.
در نهایت، در فاز پرریسک که ۷ ماه به طول انجامید، بازار با هیجان بیشتر رشد ۲۷ درصدی را تجربه کرد و نهایتاً سقف ۱۳۸۸۲ واحدی را در ۱۴ مرداد ۱۳۸۳ ثبت کرد.
حال به بررسی آخرین فصل از چرخه عمر این دوره بورسی خواهیم پرداخت.
فصل خزان شاخص پس از یک بهار ۱۴ ساله: بازده ۱۳۷۸۲ درصدی شاخص کل چگونه به دوره رکود انجامید؟
همانطور که گفته شد، شاخص کل بورس تهران پس از آنکه در ابتدای شهریور ماه ۱۳۶۹ با عدد پایه ۱۰۰ واحدی تعریف شد، موفق شد طی یک دوره ۱۶۷.۵ ماهه (بیش از ۱۳ سال و ۱۱ ماه) به تراز ۱۳۸۸۲ واحدی در ۱۴ مرداد ۱۳۸۳ برسد.
این صعود ۵۰۹۶ روزه، معادل بازدهی چشم‌گیر ۱۳۷۸۲ درصدی و متوسط رشد سالانه بیش از ۴۲ درصد بود؛ اما پس از این دوران طلایی و عملکردی که در این فصل از تاریخ بازار سرمایه ثبت شد، بازار وارد یکی از طولانی‌ترین و فرسایشی‌ترین دوره‌های رکودی و اصلاحی خود شد.
نمودار زیر تغییرات ماهانه شاخص کل را از سقف اولیه ۱۳۸۸۲ واحدی در مرداد ماه ۱۳۸۳ تا کف ۷۹۴۹ واحدی در فروردین ماه ۱۳۸۸ و نهایتاً فتح دوباره سقف اولیه با رسیدن به تراز ۱۳۸۹۴ واحدی در فروردین ۱۳۸۹ نشان می‌دهد.
چهار سال و نیم فرسایش با افت ۴۲ درصدی شاخص کل
به‌دنبال رسیدن شاخص کل به اوج تاریخی خود در مرداد ماه ۱۳۸۳، بورس تهران وارد یک دوره اصلاحی بلندمدت شد که بیش از ۴.۵ سال (۱۶۹۹ روز) به طول انجامید.
در این دوره، شاخص کل با افتی بیش از ۴۲ درصد، از تراز ۱۳۸۸۲ واحد در ۱۴ مرداد ۱۳۸۳ به تراز ۷۹۴۹ واحد در ۹ فروردین ۱۳۸۸ رسید.
رکودی ۵۶ ماهه که بسیاری از سهام‌داران آن را با عنوان «زمستان بازار سرمایه» به یاد می‌آورند.
یک رونق مقطعی، سپس افت دوباره
با این حال، میان این دوره رکودی، از مرداد ۱۳۸۶ تا تیر ۱۳۸۷ بازار شاهد یک جهش کوتاه‌مدت بود.
در این بازه یک‌ساله، شاخص کل رشدی حدود ۲۷ درصدی را تجربه کرد.
اما این رونق دیری نپایید و از تیر ۱۳۸۷ روند نزولی دوباره آغاز شد و بازار در مسیر اصلاحی جدید، افتی بیش از ۳۱ درصد را ثبت کرد.
بازپس‌گیری سقف تاریخی پس از ۲۰۷۹ روز
سرانجام، در ۹ فروردین ۱۳۸۸، بورس تهران وارد فاز بازگشت شد.
شاخص کل طی یک سال (۳۸۱ روز)، با رشدی ۷۵ درصدی توانست در ۲۴ فروردین ۱۳۸۹، نه‌تنها سقف پیشین خود را بازیابد بلکه با عبور از سطح ۱۳۸۸۲ واحد، به رکورد جدید ۱۳۸۹۴ واحدی برسد.
این بازگشت، نقطه پایانی بر ۲۰۷۹ روز انتظار (بیش از ۵ سال و ۸ ماه) برای بازپس‌گیری اوج تاریخی قبلی (از مرداد ۱۳۸۳ تا فروردین ۱۳۸۹) بود.
آغاز دورانی تازه بعد از ۷۱۷۴ روز
با پایان یافتن این دوره ۲۰ ساله (۱۹ سال و ۸ ماهه) از شهریور ۱۳۶۹ تا فروردین ۱۳۸۹، صعود مجدد شاخص کل در سال ۱۳۸۹، آغازی بود بر فصلی تازه در بازار سرمایه که بسیاری از فعالان آن را به‌عنوان پیش‌درآمدی برای رونق‌های بعدی تحلیل می‌کنند.
این دوره با ویژگی‌هایی متفاوت از دوره‌های پیشین همراه بود: افزایش تنوع ابزارهای مالی، توسعه بازار بدهی، و تغییر در ترکیب بازیگران بورس که در گزارشات بعدی به تحلیل و بررسی آن خواهیم پرداخت.
نهایتاً آنچه از این دوران پرنوسان و آموزنده می‌توان آموخت، نقش کلیدی مدیریت ریسک، تحلیل چرخه‌های زمانی بازار و اهمیت صبر سرمایه‌گذاران بلندمدت در عبور از ادوار رکودی است.