لزوم شفاف سازی برنامه دولت برای تخصیص منابع حاصل از اصلاح قیمت انرژی

به گزارش خبرگزاری مهر، بسیج دانشجویی دانشکدگان فنی دانشگاه تهران در نامه‌ای خطاب به رئیس جمهور راجع به ناترازی انرژی بیان کردند: با با درک صحیح از ابعاد بحرانی وضعیت فعلی انرژی در کشور، از موضع دولت در باز توزیع عادلانه یارانه حامل‌های انرژی حمایت می‌کنیم و آمادگی کامل خود را برای هرگونه حمایت از دولت در این مسیر اصلاحی اعلام می‌داریم.
متن این نامه به این شرح است
باسمه تعالی
ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران، جناب آقای دکتر پزشکیان
با سلام و احترام
ما بسیج دانشجویی دانشکدگان فنی دانشگاه تهران، به عنوان بخشی از بدنه علمی و نخبگانی کشور، با دغدغه‌مندی نسبت به مسائل کلان ملی، بر خود فرض دانستیم در مقطع حساس کنونی که موضوع ناترازی انرژی به یکی از چالش‌های بنیادین کشور بدل شده است، دیدگاه‌ها، نگرانی‌ها و پیشنهادات خود را در قالب این نامه به استحضار جناب عالی برسانیم.
با باور به نقش مؤثر نخبگان جوان در فرآیند تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری و با درک مسئولیت اجتماعی خود، امیدواریم این مکاتبه گامی مهم در جهت همراهی علمی و کارشناسی با دولت محترم در مسیر اصلاحات ضروری حوزه انرژی باشد.
نخست آنکه، ما با درک صحیح از ابعاد بحرانی وضعیت فعلی انرژی در کشور، از موضع دولت در باز توزیع عادلانه یارانه حامل‌های انرژی حمایت می‌کنیم.
روشن است که تداوم سیاست‌های فعلی و عدم بازنگری در نظام قیمت‌گذاری، منجر به تشدید ناترازی، رشد مصرف بی‌رویه، افزایش قاچاق، کاهش سرمایه‌گذاری، فرسودگی زیرساخت‌ها و در نهایت بروز بحران‌های امنیتی، زیست‌محیطی و اقتصادی خواهد شد.
ناکارآمدی سیاست‌های غیرقیمتی و عبور از تابوی اصلاح قیمت
بخش مهمی از سیاست‌های مدیریت انرژی در سال‌های گذشته، بر ابزارهای غیرقیمتی چون فرهنگ‌سازی، ابزارهای غیرهدفمند انگیزشی و کمپین‌های تبلیغاتی متمرکز بوده‌اند.
تجربه نشان داده است که این سیاست‌ها، به‌رغم نیت خیر، به دلیل بی‌اثر بودن یا اثربخشی کوتاه‌مدت، نتوانسته‌اند به شکل هدفمند و پایدار الگوی مصرف پرمصرفین را تغییر دهند.
امروز دیگر نمی‌توان اصلاح قیمتی را تابویی غیرقابل عبور تصور کرد.
واقعیت این است که اصلاح قیمت، یکی از کارآمدترین ابزارها برای اصلاح رفتار مصرفی، افزایش بهره‌وری، جلوگیری از قاچاق و جذب سرمایه‌گذاری است.
ما معتقدیم که باید از فضای هراس‌زده و پرهیزکارانه نسبت به اصلاح قیمت عبور کرد و با تکیه بر اصول عقلانی، عدالت محور، کارشناسی و تدریجی، این اصلاح را در دستور کار قرار داد.
اصلاح قیمتی نه یک انتخاب، بلکه ضروری و ناگزیر است.
سال‌ها تثبیت قیمت انرژی در سطحی بسیار پایین‌تر از ارزش واقعی و هزینه تمام‌شده، نه‌تنها منجر به کاهش بهره‌وری مصرف شده، بلکه باعث اتلاف منابع، اختلال در تخصیص منابع و بازتولید فقر ساختاری گردیده است.
از منظر عدالت اجتماعی نیز، تداوم این وضعیت، ناعادلانه‌ترین شکل توزیع یارانه‌ها را رقم زده است؛ جایی که دهک‌های ثروتمند از یارانه پنهان بیشتری نسبت به دهک‌های پایین برخوردارند.
در چنین شرایطی، اصلاح قیمت انرژی، اقدامی اثرگذار برای برقراری عدالت و بهینه‌سازی مصرف انرژی تلقی می‌شود.
لزوم رعایت ملاحظات کلیدی در اجرای اصلاح قیمت‌ها
اگرچه اصلاح قیمتی ضرورتی گریزناپذیر است، اما مسیر آن باید با رعایت ملاحظاتی صورت گیرد که ضمن کنترل تبعات اجتماعی، امکان تحقق اهداف سیاستی را نیز فراهم سازد:
حفظ قدرت خرید با باز توزیع هدفمند یارانه‌ها: نگرانی مشروع جامعه از کاهش قدرت خرید، موضوعی است که نباید نادیده گرفته شود.
هر گونه افزایش قیمت انرژی، چنانچه بدون جبران اثرات رفاهی آن برای اقشار ضعیف و متوسط باشد، می‌تواند به تشدید نابرابری و نارضایتی منجر شود.
بازتوزیع صحیح باعث کاهش فاصله طبقاتی، حفظ قدرت خرید خانوار و جبران فشار تورمی می‌شود.
تدریجی بودن اصلاح: در شرایط حساس اقتصادی کشور، اصلاحات قیمتی باید در قالب یک نقشه راه چندمرحله‌ای و زمان‌دار اجرا شود.
پرهیز از شوک‌های ناگهانی و افزایش پله‌ای قیمت‌ها موجب سازگاری بهتر جامعه با تغییرات و کاهش پیامدهای منفی آن خواهد شد.
شناور بودن قیمت‌ها با قاعده‌مندی شفاف: قیمت‌گذاری انرژی باید از سازوکارهای خشک و دستوری فاصله گرفته و در قالب یک نظام نیمه‌شناور و قابل پیش‌بینی، با توجه به شاخص‌های اقتصادی، مبتنی بر عرضه و تقاضا و ملاحظات توزیع عادلانه انجام شود.
این قاعده‌مندی می‌تواند این مسئله را از فضای سیاست‌زده خارج کرده و نقش دولت را از متصدی به تنظیم‌گر بازار تغییر دهد.
شفاف سازی برنامه دولت برای تخصیص منابع حاصل از اصلاح قیمت‌ها: یکی از پرسش‌های جدی و به‌حق افکار عمومی و نخبگان آن است که منابع حاصل از اصلاح قیمت انرژی دقیقاً در چه مسیری هزینه خواهد شد.
اگرچه این اصلاحات گامی کلیدی برای رفع ناترازی است، اما نبود برنامه شفاف برای استفاده از منابع آزادشده می‌تواند موجب بی‌اعتمادی عمومی و تضعیف پشتوانه اجتماعی سیاست شود.
ما بر این باوریم که دولت باید به‌صورت رسمی و با زبانی ساده و قابل‌فهم، مسیر مصرف منابع حاصل را برای جامعه تشریح کند.
شفاف‌سازی در این زمینه نه‌تنها موجب اقناع افکار عمومی می‌شود، بلکه از انحراف منابع و بروز فساد نیز جلوگیری خواهد کرد.
مشارکت‌محور بودن فرآیند اصلاح؛ از کارشناسی تا اقناع عمومی
موفقیت هرگونه اصلاحات بنیادین، مستلزم شنیدن و مشارکت دادن بدنه کارشناسی و نخبگان جامعه است.
متأسفانه در بسیاری از تجارب گذشته، فاصله میان تصمیم‌گیرندگان و جامعه کارشناسی موجب اجرای ناقص یا شکست سیاست‌ها شده است.
از این رو، اصلاح نظام انرژی نیز باید بر پایه مشارکت واقعی و فعال نخبگان، دانشگاهیان، کارشناسان و اندیشمندان طراحی و اجرا گردد.
فراتر از مشارکت اولیه، باید احساس دخیل بودن در فرایند اصلاحات به نخبگان منتقل شود.
تشکیل شوراهای مشورتی، نشست‌های گفت‌وگومحور، مناظره‌های تخصصی و سازوکارهای بازخورددهی مستمر می‌تواند به شفاف‌سازی، جلب اعتماد عمومی و هم‌افزایی منجر شود.
هم‌زمان با طراحی سیاست، توجه به فرآیند اقناع عمومی ضروری است.
اصلاح قیمت انرژی بدون همراهی افکار عمومی به مانعی برای خود تبدیل می‌شود.
مشارکت نخبگان در اقناع جامعه، تدوین روایت‌های شفاف، پرهیز از پنهان‌کاری و پاسخ‌گویی فعالانه به دغدغه‌های مردم می‌تواند بستر تحقق یک اصلاح موفق را فراهم کند.
وجود تهدید جدی و در عین حال فرصتی تاریخی برای رشد اقتصادی و بهبود حکمرانی
رئیس جمهور محترم؛ وضعیت ناترازی انرژی، در کنار ابعاد اقتصادی و اجتماعی، یک تهدید راهبردی برای امنیت ملی نیز محسوب می‌شود.
تداوم اتلاف منابع، افزایش وابستگی به واردات و فرسایش سرمایه ملی می‌تواند به ابزاری در دست دشمنان برای فشار سیاسی و اقتصادی علیه کشور بدل شود.
از همین رو، غفلت از اصلاح ساختاری در این حوزه، یک خلأ راهبردی و خطای بزرگ ملی خواهد بود.
در عین حال، همین بحران می‌تواند به فرصتی بسیار مهم برای بازسازی اقتصاد ملی، ارتقای بهره‌وری و بهبود حکمرانی بدل شود.
ویژگی این مسیر آن است که اجرای آن نیازمند توافقات بین‌المللی یا رفع تحریم‌ها نیست و هیچ مانع خارجی برای اصلاح نظام یارانه‌ای وجود ندارد.
این اصلاح، در گرو اراده ملی و تصمیم داخلی است و حتی در شرایط تداوم تحریم نیز می‌تواند به جهش بزرگ اقتصادی و کاهش وابستگی منجر شود.
از سوی دیگر، سامان‌بخشی به نظام انرژی کشور و توسعه بازارهای داخلی و منطقه‌ای می‌تواند زمینه‌ساز تقویت نقش ایران در معادلات اقتصادی و ژئوپلیتیکی منطقه شود.
در صورت اتخاذ رویکردی فعالانه و هوشمندانه، کشور می‌تواند با تبدیل‌شدن به گره اصلی تأمین انرژی در منطقه، موقعیتی راهبردی و مزیتی رقابتی کسب نماید؛ به‌گونه‌ای که برخی کشورهای منطقه، در تأمین پایدار انرژی خود، ناگزیر از تعامل و وابستگی ساختاری به زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های ملی ایران باشند.
امری که در تقویت جایگاه و افزایش قدرت چانه‌زنی منطقه‌ای و جهانی ایران نقشی تعیین‌کننده خواهد داشت.
در پایان، به‌عنوان جمعی از نخبگان و دانشجویان کشور، آمادگی کامل خود را برای هرگونه حمایت از دولت در این مسیر اصلاحی اعلام می‌داریم.
البته این حمایت مشروط به رعایت اصولی چون شفافیت، تدریج‌گرایی، عدالت اجتماعی، مشارکت عمومی و برخورد علمی با مسئله است.
ما بر این باوریم که می‌توان با تبیین دقیق ضرورت‌ها، مشارکت در گفت‌وگوی اجتماعی و اقناع فعال افکار عمومی، پشتوانه‌ای اجتماعی برای این تصمیم مهم فراهم کرد.
در این مسیر، ما نقش خود را نه‌تنها به‌عنوان مشاوران سیاستی، بلکه به‌عنوان حامیان فعال اقناع و آگاه‌سازی جامعه ایفا خواهیم کرد.
بعونه و توفیقه.
وَالعاقِبَةُ لِلمُتَّقینَ
بسیج دانشجویی دانشکدگان فنی دانشگاه تهران