صنعت نشر به عنوان تولیدکننده دانش باید به سمت هوش مصنوعی حرکت کند

به گزارش خبرنگار مهر، نشست رونمایی از سه کتاب ترجمه شده با فناوری هوش مصنوعی در دفتر نشر هرمس برگزار شد، در این نشست مهدی فیروزان مدیرعامل شهر کتاب، مرتضی کاردر، مدیر نشر هرمس، و محمود قلی‌پور، سرویراستار کتاب‌ها حضور داشتند.
در ابتدای نشست مرتضی کاردر گفت: از روز گذشته که خبر استفاده از هوش مصنوعی در ترجمه کتاب‌ها منتشر شد، با واکنش‌های گسترده‌ای مواجه شدیم که عمدتاً انتقادی بودند و از این البته بابت خوشحالم.
اما سوال اصلی اینجاست: دلیل این اقدام چیست و اگر قرار است چنین رویدادی رخ دهد، چه پیامدهایی خواهد داشت؟
اساساً، آیا این به معنای حذف تدریجی مترجمان انسانی است؟
وضعیت صنعت نشر در این شرایط چگونه خواهد بود و چه جایگاهی پیدا خواهد کرد؟
همچنین، اینکه حالا دقیقاً در چه مرحله‌ای قرار داریم و روند کار در آینده به چه شکل پیش خواهد رفت؟
وی افزود: آقای فیروزان هم امروز حضور دارند، در حالی که طبق برنامه‌ریزی اولیه، قرار بود من و آقای قلی پور توضیحات بیشتری ارائه دهیم.
اما از آنجا که ایشان در واقع محرک اصلی این اقدام بوده‌اند، توضیحات را شخصاً بیان خواهند کرد.
در واقع، از زمانی که بحث هوش مصنوعی در ماه‌های اخیر مطرح شد، با توجه به تحولات اخیر و واکنش ناشران بزرگ جهانی، ایشان تأکید داشتند که باید در این حوزه اقدام پیش‌دستانه انجام دهیم.
کاردر ادامه داد: ایشان معتقدند که شهر کتاب و هرمس باید پیشگام این حرکت باشند، پیش از آنکه سایرین وارد این عرصه شوند.
تأکید اصلی بر این بود که این اقدام یک حرکت آینده‌نگرانه است، زیرا دیر یا زود تمام صنعت نشر، ترجمه و دنیای کتاب با این فناوری مواجه خواهند شد و ما باید زودتر این مسیر را آغاز کنیم، هرچند که چالش‌های متعددی در پیش خواهیم داشت.
او با توضیح طبیعی بودن چنین واکنش‌هایی افزود: البته طبیعی است که بسیاری با تردید به این موضوع نگاه کنند، به ویژه در صنعتی مانند نشر که همواره به مترجمان نامدار و آثار ماندگار متکی بوده است.
شاید اگر ناشری دیگر این اقدام را انجام می‌داد، واکنش‌ها به این شدت نبود.
اما حجم گسترده بازخوردها، از جمله صدها نظر انتقادی که من و شما دریافت کرده‌ایم، نشان‌دهنده حساسیت این موضوع است.
به همین دلیل، این جلسه ترتیب داده شده تا با شفاف‌سازی، ابهامات را برطرف کنیم.
درگیری فعال با فناوری پیش‌بینی ما از آینده را دقیق می‌کند
مهدی فیروزان در ابتدای سخنانش گفت: خوشحالم که این واکنش‌ها را شاهد هستیم، چرا که نشان‌دهنده دغدغه مترجمان و صاحبان آثار نسبت به آینده این صنعت است.
این حساسیت برای ما در شهر کتاب بسیار انگیزه‌بخش بوده است، زیرا همواره نسبت به فناوری‌های نوین توجه ویژه‌ای داشته‌ایم.
وی افزود: نکته‌ای که برای ما همواره مورد تأکید بوده، این است که هر فناوری جدیدی در ابتدا با نیت خیر توسعه می‌یابد، اما در طول زمان ممکن است کاربردهای آن دگرگون شود.
تا زمانی که ما به‌صورت فعالانه درگیر این فناوری نشویم، نمی‌توانیم پیش‌بینی دقیقی از آینده آن داشته باشیم.
هوش مصنوعی امروزه به موضوعی فراگیر تبدیل شده و در تمامی محافل تخصصی و عمومی مورد بحث است.
به‌گونه‌ای که حتی واژه «هوش مصنوعی» خود به یک ترند تبدیل شده و اخبار مرتبط با آن بسیار شگفت‌انگیز هستند.
من شخصاً قضاوتی درباره خوب یا بد بودن این پدیده ندارم، زیرا هنوز جایگاه آن در ذهنم به‌طور کامل روشن نیست.
او با اشاره به تاریخ فناوری گفت: اگر به تاریخ فناوری نگاه کنیم، از سال ۱۹۵۵ و پس از جنگ جهانی دوم که مفاهیمی مانند «یادگیری عمیق» و «هوش ماشینی» مطرح شد، شاهد تحولات گسترده‌ای بوده‌ایم.
در طول تاریخ، حدود ۲۴ فناوری تحول‌آفرین ظهور کرده‌اند؛ از کشاورزی و آتش گرفته تا خط و زبان.
زبان یکی از شگفت‌انگیزترین دستاوردهای بشر است.
اما آیا هیچ‌یک از این فناوری‌ها مصون از سوءاستفاده بوده‌اند؟
کشاورزی، که می‌توانست به رفع گرسنگی در آفریقا کمک کند، گاه به ابزاری برای تشدید فقر تبدیل شده است.
یا انرژی هسته‌ای که در ابتدا با اهداف صلح‌آمیز کشف شد، بعدها به سلاحی ویرانگر بدل گشت.
کسانی که با علوم هسته‌ای آشنا بودند، به‌تدریج دریافتند که این فناوری چه خطراتی در پی دارد.
به همین ترتیب، هرچه بیشتر با هوش مصنوعی آشنا شویم، بهتر می‌توانیم پیامدهای آن را پیش‌بینی کنیم.
وی افزود: هوش مصنوعی هم تبعات اقتصادی دارد و هم پیامدهای فرهنگی.
بنابراین، ضروری است که با آگاهی و مسئولیت‌پذیری به سمت این فناوری گام برداریم.
بشر همواره خالق فناوری بوده است، اما در دوره معاصر، خود نیز به محصول این فناوری‌ها تبدیل شده است.
امروزه زندگی انسان به میزان قابل توجهی تحت تأثیر فناوری قرار گرفته است.
این فناوری هرچند مفید است، اما آیا ممکن است در نقطه‌ای از جهان توسط افراد سودجو به شیوه‌ای مخرب مورد استفاده قرار گیرد؟
چه کسی می‌تواند چنین احتمالی را پیش‌بینی کند؟
تنها کسانی که در تیم‌های تحقیقاتی فعال هستند و با این فناوری رشد می‌کنند، می‌توانند چنین مخاطراتی را شناسایی نمایند.
با مصرف‌کننده بودن نمی‌توانیم جهت‌دهی علمی داشته باشیم
فیروزان ادامه داد: در زبان‌شناسی اصل مهمی وجود دارد که اولین بار توسط آقای منصوری (با استناد به ویتگنشتاین) مطرح شد: «اگر می‌خواهید زبان مادری به ابزاری برای تولید علم تبدیل شود، باید واژگان آن زبان نیز از ظرفیت علمی برخوردار باشند.» به عبارت دیگر، تا زمانی که محتوای ذهنی ما متکی بر واژگان انگلیسی و لاتین باشد، نمی‌توانیم پیشران علم باشیم و همواره مصرف‌کننده دانش تولیدشده توسط دیگران خواهیم بود.
در حوزه هوش مصنوعی، تا زمانی که صرفاً مصرف‌کننده این فناوری باشیم، هیچ‌گونه توانایی در جهت‌دهی به آن نخواهیم داشت.
یکی از چالش‌های اساسی هوش مصنوعی امروز، مسئله اخلاق است.
پرسش کلیدی اینجاست: چه کسانی باید مبانی اخلاقی را در هوش مصنوعی تعریف کنند؟
او درباره آینده هوش مصنوعی و چالش‌های پیش رو گفت: در حال حاضر توسعه‌دهندگان اصلی هوش مصنوعی، افرادی با پیشینه فرهنگی و اخلاقی خاص خود هستند.
اما آیا این مبانی اخلاقی با ارزش‌های فرهنگی ما سازگار است؟
آیا نباید پیش از هر چیز، درباره اصول اخلاقی حاکم بر هوش مصنوعی به توافق برسیم؟
این سوالی حیاتی است؛ ده سال دیگر، فرزندان ما در مواجهه با این فناوری، هویت ایرانی خود را چگونه حفظ خواهند کرد؟
مدیرعامل شهر کتاب افزود: نگرانی اصلی من و تمامی اعضای هیئت مدیره این است که تا زمانی که خودمان وارد میدان عمل نشویم و آستین همت را بالا نزنیم، نخواهیم توانست بر توسعه هوش مصنوعی تأثیرگذار باشیم.
من همواره بر این باور بوده‌ام که صنعت نشر، به عنوان تولیدکننده دانش و معرفت، حتی پیش از حوزه پزشکی باید به سمت هوش مصنوعی حرکت کند.
چرا که هوش مصنوعی امروز به مرحله‌ای از پیشرفت رسیده که دیگر صرفاً دریافت و پردازش اطلاعات نیست، بلکه به قابلیت استنتاج و اندیشیدن دست یافته است.
او درباره توانایی‌های هوش مصنوعی گفت: همانطور که دکارت می‌گفت: «می‌اندیشم، پس هستم»، امروز شاهد هوش مصنوعی‌هایی هستیم که به راستی می‌اندیشند.
این سیستم‌ها از مرحله ساده پردازش اطلاعات فراتر رفته‌اند.
نمونه بارز آن را در پیشرفت‌های اخیر شاهد بوده‌ایم، مانند برنامه‌های هوش مصنوعی که در هشت سال گذشته قهرمانان جهانی شطرنج مانند کاسپاروف را شکست داده‌اند.
این هوش‌های مصنوعی با خودشان بازی کرده‌اند و به سطحی از توانایی رسیده‌اند که ده برابر آنچه توسعه‌دهندگان برایشان برنامه‌ریزی کرده بودند، ظرفیت یافته‌اند.
این همان «می‌اندیشم، پس هستم» در دنیای ماشین‌هاست.
اما سؤال اینجاست که این «هستم» تا چه حد است؟
این را هنوز به درستی نمی‌دانیم.
تمام تلاشمان وارد کردن هوش مصنوعی به اکوسیستم نشر است
اگر بخواهیم از منظر تکاملی به موضوع نگاه کنیم، هوش مصنوعی امروز در مرحله‌ای است که شاید بتوان آن را با نخستین مراحل پیدایش حیات مقایسه کرد.
اینکه این فناوری چه نسبتی از هستی و اندیشه را در بر خواهد گرفت، هنوز به درستی مشخص نیست.
اما آنچه مسلم است، این است که در آینده‌ای نزدیک—شاید حتی ظرف دو تا سه سال—هوش مصنوعی قادر خواهد بود هر آنچه را که بشر تا امروز در حوزه‌های اکتشاف، اختراع و خلاقیت انجام داده، بازتولید کند.
تمام دستاوردهای تمدن بشری، از اختراعات علمی تا آثار ادبی و هنری، حاصل عقلانیت و هوش انسان بوده‌اند، اما اکنون این داده‌ها در اختیار ماشین‌هایی قرار گرفته که به سرعت در حال یادگیری و پردازش آن‌ها هستند.
فیروزان در بخش دیگری از سخنانش گفت: آقای قلی‌پور می‌توانند این موضوع را تأیید یا اصلاح کنند، امروز یک برنامه‌نویس با نوشتن تنها سیصد خط کد می‌تواند یک مدل زبانی بزرگ (LLM) را تنظیم کند که قابلیت‌های شگفت‌انگیزی داشته باشد: تبدیل صوت به متن، متن به صوت، تحقیق خودکار، ویرایش پیشرفته، و حتی تقلید صدا ـ از صدای من گرفته تا صدای مادربزرگم که برای کودکان قصه می‌گوید.
این همان آرزویی بود که سال‌ها در پی تحقق آن بودیم؛ آرزوی تبدیل روان‌ گفتار به متن و متن به گفتار.
اگرچه هنوز در زبان فارسی با چالش‌هایی مواجهیم، اما در زبان انگلیسی این فناوری به بلوغ رسیده است.
تمام تلاش ما ـ با وجود هزینه‌ها، انتقادها و اصلاحات مداوم ـ این است که این فناوری را به شکلی سامان‌یافته وارد اکوسیستم نشر کنیم.
ممکن است امروز تنها برخی از مترجمان و مؤلفان از آن استفاده کنند، اما باید چراغ این حرکت روشن بماند و همه ذینفعان دور هم جمع شوند تا بتوانیم به تولید هوش مصنوعیِ متناسب با نیازهای خود بپردازیم.
چالش‌های فعلی و چشم‌انداز آینده
فیروزان ادامه داد: همانطور که آقای قلی‌پور در گزارش خود اشاره خواهند کرد، هوش مصنوعی هنوز برای ترجمه فارسی بهینه نیست.
اما نکته اینجاست: اگر امروز وارد این عرصه نشویم، فردا نخواهیم توانست آن را اصلاح کنیم.
تا زمانی که به صورت عملی با این فناوری تعامل نکنیم، قادر نخواهیم بود آن را بر اساس ارزش‌های انسانی، اصول اخلاقی و حتی منافع اقتصادی خود، به عنوان ناشر شکل دهیم.
این فرآیند نیازمند مستندسازی، نظام‌مندسازی و به‌کارگیری تجربیات ماست.
وی گفت: هوش مصنوعی می‌تواند خطرناک باشد، اگر کنترل آن را به دیگران بسپاریم.
اما اگر خودمان در طراحی، آموزش و نظارت بر آن مشارکت کنیم، می‌توانیم آن را به ابزاری برای پیشرفت تبدیل کنیم.
کلید این مسئله در مشارکت فعال، یادگیری مستمر و اصلاح مداوم است.
ارائه جدیدترین و به روزترین آثار جهانی در حوزه هوش مصنوعی
مرتضی کاردر در توضیح اهداف برگزاری این جلسه گفت: هدف اصلی از تشکیل این جلسه، انتقال تجربیات یکساله ما در همکاری با ۱۰ تا ۱۵ مترجم بوده است.
برخی از این مترجمان در ادامه راه با ما همراه نبودند، اما ما مصمم به پیشبرد این پروژه بودیم تا در حوزه ترجمه و به ویژه در مواجهه با هوش مصنوعی از سایر زبان‌ها عقب نمانیم.
او با توضیح شیوه انتخاب کتاب در در طول این یک سال، افزود: توجه ما معطوف به کتاب‌های مرتبط با هوش مصنوعی است که در سطح جهانی ترجمه می‌شدند، برخی کتاب‌ها را خودمان جستجو و انتخاب می‌کردیم، برخی توسط مترجمان پیشنهاد می‌شد، برخی نیز با پیشنهاد مستقیم آقای فیروزان انتخاب شدند.
وی افزود: تاکنون در این حوزه موفق به انتشار کتاب «چشم خدایگان: تاریخ اجتماعی هوش مصنوعی» شده‌ایم که رویکردی انتقادی دارد.
این کتاب نوشته متئو پاسکوئینی، فیلسوف جوان و چپ‌گرای ایتالیایی است.
یادم می‌آید زمانی که این کتاب را پیشنهاد دادیم، برخی دوستان این سؤال را مطرح کردند که چرا در آغاز کار، کتابی با چنین رویکرد انتقادی را انتخاب می‌کنیم.
در پاسخ به این پرسش، چند نکته را توضیح دادم، این کتاب با وجود رویکرد انتقادی، دیدگاه‌های نو و تازه‌ای ارائه می‌دهد که در فضای هیجان‌زده فعلی نسبت به هوش مصنوعی در ایران و جهان، نگاه انتقادی می‌تواند مفید باشد.
ما حتی با نویسنده کتاب نیز ارتباط برقرار کردیم و برنامه‌ریزی‌هایی برای دعوت از ایشان به ایران داشتیم که متأسفانه به دلیل شرایط نمایشگاه محقق نشد.
به اعتقاد بنده، ترجمه این کتاب یک وظیفه مهم محسوب می‌شود.
زیرا آنچه تاکنون در حوزه هوش مصنوعی به فارسی منتشر شده است، عمدتاً آثار تکراری و فاقد نوآوری محتوایی بوده است.
این کتاب‌ها معمولاً در همان مسیر کلی که جهان پیش می‌رود حرکت کرده‌اند، بدون آنکه دیدگاه جدید یا چالش‌برانگیزی ارائه دهند.
او با بیان ویژگیهای کتاب‌های موجود افزود: در این راستا، ما چند پروژه مهم را در دست اجرا داریم، مجموعه کتاب‌های تاریخچه هوش مصنوعی، جلد دوم این مجموعه که تحولات هوش مصنوعی را از گذشته تا امروز بررسی می‌کند، به زودی پس از نمایشگاه کتاب منتشر خواهد شد.
کتاب‌های ترجمه‌ای در حوزه هوش مصنوعی با سه یا چهار رویکرد متفاوت.
اهداف مورد نظر ما ارائه جدیدترین و به‌روزترین آثار جهانی در این حوزه، تمرکز بر انتشار آثار با کیفیت از ناشران معتبر بین‌المللی، عرضه آخرین یافته‌های علمی در شاخه‌های مختلف هوش مصنوعی و پر کردن خلأ محتوایی موجود در بازار کتاب فارسی است.
این گزارش تکمیل می‌شود...