آیا ژاپن وارد بازی بزرگ جدید در آسیای مرکزی می‌شود؟ - تسنیم
با برقراری ثبات مرزی در آسیای مرکزی، ژاپن سیاست دو دهه ای «قدرت نرم» خود را کنار گذاشته و به دنبال نقش آفرینی فعال تر اقتصادی، به ویژه در حوزه منابع طبیعی است؛ سفرهای اخیر مقامات و دیدارهای تجاری نشان دهنده این تغییر راهبرد است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، حل‌وفصل کامل اختلافات مرزی در آسیای مرکزی طی دو ماه گذشته، به تغییری بنیادین در رویکرد ژاپن نسبت به این منطقه مهم ژئوپلیتیکی منجر شده است.
به نظر می‌رسد توکیو پس از دو دهه تمرکز بر ابتکارات «قدرت نرم»، اکنون به دنبال کسب سهمی ملموس در اقتصاد کشورهای آسیای مرکزی، به‌ویژه در بهره‌برداری از منابع طبیعی غنی آن‌هاست.
این تغییر راهبرد، اما، پتانسیل آن را دارد که ژاپن را در مسیر برخورد با منافع جمهوری خلق چین و فدراسیون روسیه، دو قدرت خارجی مسلط در منطقه، قرار دهد.
دو دهه تمرکز بر قدرت نرم
ژاپن از سال 2004 با همکاری کشورهای منطقه، پلتفرم گفتگوی «آسیای مرکزی+ ژاپن» را ایجاد کرد.
این پلتفرم که با ابتکار توکیو و قاسم جومارت توقایف (وزیر خارجه وقت و رئیس‌جمهور کنونی قزاقستان) شکل گرفت، بستری برای برگزاری نشست‌های منظم در سطوح وزرا و معاونان وزرا و پیشبرد همکاری‌ها بود.
در چارچوب این گفتگوها، ژاپن کمک‌های مالی قابل توجهی در قالب تأمین مالی پروژه‌ها، وام‌های توسعه‌ای (مانند وام چند صد میلیون دلاری به ازبکستان در سال 2024 برای اصلاحات اقتصادی) و کمک‌های بلاعوض (مانند سرمایه‌گذاری 42.5 میلیون دلاری در تاجیکستان در 2023-24 و اجرای پروژه‌های راهسازی، انرژی خورشیدی، بهبود فرودگاه دوشنبه و اعطای بورسیه تحصیلی) به کشورهای منطقه ارائه کرد.
این اقدامات هرچند نفوذ سیاسی و فرهنگی ژاپن را افزایش داد، اما منجر به ایجاد ردپای اقتصادی قابل توجهی نشد.
(نشست سران این پلتفرم که برای سال 2024 برنامه‌ریزی شده بود، به دلیل مسائل داخلی ژاپن لغو شد).
احتیاط در برابر قدرت‌های بزرگ و چرخش پس از ثبات
در طول این دوره، ژاپن عموماً از ورود به رقابت مستقیم اقتصادی با دیگر قدرت‌های فعال در آسیای مرکزی اجتناب می‌کرد و فعالیت‌های قدرت نرم آن، اغلب مکمل تلاش‌های دیگران تلقی می‌شد.
تنها استثنا، افزایش تنش با چین به دلیل قاطعیت روزافزون پکن و گسترش نفوذ اقتصادی آن در منطقه بود که توکیو آن را یک تهدید ژئوپلیتیکی می‌دید، هرچند اقدامات متقابل ژاپن تأثیر چندانی در کند کردن روند پیشروی چین نداشت.
یکی از دلایل اصلی احتیاط توکیو در گذشته، نگرانی از بی‌ثباتی در آسیای مرکزی و تأثیر منفی آن بر سرمایه‌گذاری‌های احتمالی بود.
اما با امضای توافقات مرزی ابتدا میان قرقیزستان و تاجیکستان و سپس توافق جامع منطقه‌ای در 31 مارس 2025 که به دهه‌ها مناقشه ارضی پایان داد، این مانع بزرگ تا حد زیادی برطرف شد.
به نظر می‌رسد ژاپن، شاید بیش از هر قدرت دیگری، این تحول را به مثابه «گشوده شدن درها» برای گسترش نقش خود در آسیای مرکزی تلقی می‌کند؛ نقشی که دیگر تنها به قدرت نرم محدود نمی‌شود و شامل دسترسی شرکت‌های ژاپنی به منابع طبیعی عظیم منطقه نیز می‌شود.
گام‌های جدید توکیو و واکنش منطقه
در هفته‌های اخیر، توکیو با برگزاری نشست‌هایی میان شرکت‌های ژاپنی و دولت‌های آسیای مرکزی، گام‌های عملی برای بررسی امکان افزایش مشارکت اقتصادی خود در منطقه را برداشته است.
دولت‌های آسیای مرکزی ظاهراً از این تحول استقبال می‌کنند، زیرا ژاپن را به عنوان یک گزینه جدید برای ایجاد توازن در برابر سایر «شرکای» خارجی خود می‌بینند.
با این حال، آنها همچنان بر لزوم تداوم برنامه‌های مؤثر قدرت نرم ژاپن تأکید دارند (هرچند این برنامه‌ها از نظر حجم همچنان کوچکتر از برنامه‌های چین و روسیه هستند).
برجسته‌ترین نمود این تغییر رویکرد، سفر رسمی سردار بردی‌محمداف، رئیس‌جمهور ترکمنستان به ژاپن در دو هفته پیش بود.
در جریان این سفر، علاوه بر افتتاح نمایشگاه تجاری و دیدارهای سطح بالا (با نخست‌وزیر و امپراتور)، گفتگوهای مهمی در مورد گسترش تجارت و افزایش سرمایه‌گذاری ژاپن در بخش انرژی ترکمنستان صورت گرفت.
انتخاب ترکمنستان به عنوان اولین مقصد شاید به دلیل انزوای نسبی این کشور در سال‌های گذشته (ناشی از سیاست بی‌طرفی) و در نتیجه، وجود فرصت‌های بیشتر برای بازیگران تازه‌واردی چون ژاپن باشد.
ژاپن در ماه‌های اخیر روابط اقتصادی خود با چهار کشور دیگر منطقه را نیز گسترش داده، اما با سر و صدای کمتر.
این رویکرد محتاطانه احتمالاً ناشی از محاسبات توکیو و پایتخت‌های آسیای مرکزی برای جلوگیری از تحریک واکنش‌های احتمالی از سوی چین و روسیه است.
نگرانی‌های منطقه‌ای و حرکت محتاطانه ژاپن
نشست اخیر پلتفرم «آسیای مرکزی + چین» در آستانه و بیانیه امنیتی مقامات قرقیزستان، نشان‌دهنده حساسیت‌های موجود است.
پکن در نشست آستانه بر اهمیت نقش خود تأکید کرد و خواستار عدم تهدید روابطش با منطقه (احتمالاً از سوی بازیگران جدید مانند ژاپن) شد.
مقامات قرقیز نیز از ترس سوءاستفاده احتمالی مسکو از عوامل خارجی (مانند افزایش حضور ژاپن) برای بی‌ثبات کردن منطقه (با هدف انحراف توجه از جنگ اوکراین) سخن گفتند.
این نگرانی‌ها (نگرانی روسیه از نفوذ خارجی و نگرانی چین از پیشی گرفتن رقبا) بخشی از محاسبات پایتخت‌های آسیای مرکزی نیز هست.
در نتیجه، انتظار می‌رود ژاپن در آینده نزدیک همچنان با احتیاط گام بردارد، اما با توجه به تمایل شدیدش برای دسترسی به منابع طبیعی آسیای مرکزی در شرایط جدید ثبات منطقه‌ای، به «آزمودن فضا» و گسترش تدریجی نفوذ اقتصادی خود ادامه دهد.
انتهای پیام/