قدیمی‌ترین قرآن دنیا به خط مایلی در آستان قدس رضوی است - تسنیم
کارشناس مسئول تعاملات فرهنگی مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: آستان قدس رضوی، گنجینه ای از کهن ترین نسخه های قرآن کریم را در خود جای داده است که در میان آن ها، قدیمی ترین جزوه قرآنی دنیا به خط مایلی، خط رایج زمان پیامبر (ص)، جایگاهی ویژه دارد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد، محمدرضا ساقی در حاشیه نمایشگاه بین المللی قرآن مشهد در گفت‌وگو با خبرنگاران اظهارداشت: موزه قرآن آستان قدس رضوی، اولین موزه تخصصی قرآن در جهان است که از سال 1364 در صحن کوثر حرم مطهر رضوی تأسیس شده و تاکنون 39 سال است که به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
در این موزه، منتخبی از نفیس‌ترین قرآن‌های خطی آستان قدس به نمایش گذاشته شده است و بازدیدکنندگان می‌توانند با سیر تحول رسم‌الخط و تذهیب قرآن در طول تاریخ آشنا شوند.
بزرگ‌ترین گنجینه قرآن‌های خطی جهان در کتابخانه آستان قدس
وی افزود: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی با دارا بودن حدود 23 هزار نسخه قرآن و جزوات قرآنی خطی، بزرگ‌ترین مجموعه قرآن‌های خطی جهان را در اختیار دارد.
در میان این نسخ، جزواتی با دست‌خط منسوب به هفت تن از ائمه اطهار (ع) نیز وجود دارد که بخشی از آن‌ها در موزه به نمایش درآمده و بخشی دیگر در بخش نسخه‌های خطی کتابخانه نگهداری می‌شود.
چاپ نفیس نسخ خطی ارزشمند قرآن توسط آستان قدس رضوی
کارشناس مسئول تعاملات فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تصریح کرد: آستان قدس رضوی برای حفظ و معرفی این آثار ارزشمند، اقدام به چاپ نفیس برخی از نسخ خطی خاص کرده است.از جمله نسخ ارزشمندی که چاپ نفیس شده‌اند، می‌توان به قرآن با دست‌خط منسوب به حضرت امام علی (ع)، جزوه قرآنی با دست‌خط منسوب به حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع)، قرآن بایسنقر میرزا ، نوه تیمور گورکانی و جزوه قرآنی برادرش ابراهیم سلطان اشاره کرد؛ این دو نسخه از نفیس‌ترین آثار خطی دوره تیموری محسوب می‌شوند.
ساقی ادامه داد: قرآن کامل با دست‌خط عبدالله طباخ هروی و مصحف مشهد رضوی نیز در زمره آثار چاپ شده‌اند، یکی از مهم‌ترین قرآن‌های خطی جهان است که به دلیل ویژگی‌های خاص رسم‌الخطی و قدمت تاریخی خود، اهمیت زیادی دارد.
قدیمی‌ترین قرآن خطی جهان به خط «مایلی» در آستان قدس رضوی
وی یکی از برجسته‌ترین آثاری که آستان قدس در نمایشگاه به نمایش گذاشته، قرآن به خط «مایلی» عنوان کرد و افزود: خط مایلی قدیمی‌ترین خطی است که برای نگارش قرآن به کار رفته و حتی از خط کوفی نیز کهن‌تر است.
در این خط، حروفی مانند "الف" و "لام" به‌صورت مایل نوشته می‌شوند.
این شیوه نگارش، شباهت زیادی به تایپ ایتالیک امروزی دارد.
کارشناس مسئول تعاملات فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی افزود: در جهان، تنها 50 جزوه قرآنی به خط مایلی موجود است که کامل‌ترین آن‌ها در مجموعه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
پژوهش‌های گسترده‌ای روی این نسخه انجام شده که نشان می‌دهد این قرآن متعلق به نیمه دوم قرن اول هجری، یعنی حدود 1400 سال پیش است.
تحقیقات گسترده برای اثبات اصالت و قدمت نسخه‌های خطی قرآن
ساقی در ادامه به پژوهش‌های انجام شده روی این نسخه اشاره کرد و گفت: دکتر مرتضی کریم‌نیا، پژوهشگر برجسته، بیش از شش سال روی این نسخه تحقیق کرده است.
این پژوهش تحت نظارت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و با حمایت مؤسسه آل‌البیت (ع) که تحت سرپرستی آیت‌الله شهرستانی فعالیت می‌کند، انجام شده است.
وی افزود: برای تعیین قدمت این قرآن، نمونه‌هایی از آن در هشت آزمایشگاه معتبر بین‌المللی مورد بررسی قرار گرفته و نتایج آزمایش‌ها تأیید کرده که این نسخه به نیمه دوم قرن اول هجری بازمی‌گردد.
این موضوع، تمامی شبهات مربوط به جدید بودن یا وحیانی نبودن قرآن را رد می‌کند و اهمیت این نسخه را دوچندان می‌سازد.
دسترسی آزاد پژوهشگران به اطلاعات و تصاویر نسخه‌های قرآنی
کارشناس مسئول تعاملات فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تأکید کرد: تمامی پژوهش‌ها و تصاویر باکیفیت این نسخه ارزشمند در یک سایت تخصصی به نام Codex Mashhad بارگذاری شده و علاقه‌مندان از سراسر جهان می‌توانند به این اطلاعات دسترسی داشته باشند.
ساقی افزود: علاوه بر این، سایر نسخ خطی قرآن که در مجموعه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شوند، برای پژوهشگران قابل‌دسترسی هستند.
حمایت از پژوهشگران حوزه نسخ خطی قرآن
وی تصریح کرد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی علاوه بر نگهداری از این گنجینه ارزشمند، از پژوهشگران فعال در حوزه نسخ خطی قرآن نیز حمایت می‌کند.
کارشناس مسئول تعاملات فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: این سازمان دارای یک مرکز تخصصی پژوهش‌های خطی است که پژوهشگران می‌توانند با مراجعه به آن، از منابع و مشاوره کارشناسان بهره‌مند شوند.
همچنین، این سازمان اولویت‌های پژوهشی خود را اعلام کرده و پژوهشگرانی که در این زمینه فعالیت کنند، از حمایت‌های مالی نیز برخوردار خواهند شد.
ساقی افزود: در حال حاضر، پژوهشگران متعددی در حوزه نسخ خطی قرآنی با ما همکاری دارند و این تعداد در حال افزایش است.
ما آماده‌ایم تا از پژوهشگران بیشتری در این زمینه حمایت کنیم و امکان دسترسی به منابع ارزشمند قرآنی را برای آنان فراهم سازیم.
همکاری‌های گسترده آستان قدس رضوی در حوزه نسخ خطی و مرمت آثار
وی گفت: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، علاوه بر فعالیت‌های گسترده در حوزه نگهداری و معرفی نسخ خطی قرآن، همکاری‌های علمی و فرهنگی متعددی را در سطح ملی و بین‌المللی دنبال می‌کند.این سازمان با مراکز علمی و مذهبی مختلف از جمله عتبات عالیات و کتابخانه‌های معتبر جهان تفاهم‌نامه‌هایی منعقد کرده و در حوزه مرمت نسخ خطی و چاپ نفایس فرهنگی نقش فعالی ایفا می‌کند.
دعوت از پژوهشگران برای مطالعه و چاپ نفایس خطی
کارشناس مسئول تعاملات فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی خاطرنشان کرد: ما از پژوهشگران و ناشرانی که در زمینه چاپ و نشر نفایس خطی فعالیت دارند، دعوت می‌کنیم تا به انتخاب خود و براساس سلیقه و حوزه علمی موردنظرشان، به مجموعه ما مراجعه کنند و از گنجینه غنی نسخ خطی بهره‌مند شوند.
با انعقاد تفاهم‌نامه، این افراد می‌توانند تصاویر باکیفیت این آثار را دریافت کرده و چاپ نفیس از آن‌ها را منتشر کنند تا این میراث گران‌بها در دسترس پژوهشگران و علاقه‌مندان سراسر جهان قرار گیرد.
ساقی تأکیدکرد: این همکاری‌ها منحصر به داخل کشور نیست، بلکه ما با مراکزی در خارج از کشور نیز در ارتباط هستیم و تلاش داریم از طریق تعاملات بین‌المللی، ذخایر فرهنگی‌مان را به جهانیان معرفی کنیم.
تفاهم‌نامه‌های علمی و فرهنگی با عتبات عالیات و مراکز علمی جهان
وی درباره همکاری‌های بین‌المللی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی افزود: ما در حوزه نسخ خطی با عتبات عالیات از جمله عتبات حسینیه، عتبات عباسی و عتبات علویه تفاهم‌نامه‌های مختلفی منعقد کرده‌ایم و پروژه‌هایی را در زمینه مرمت نسخ خطی برای این مراکز اجرا کرده‌ایم.
همچنین، به مرمت‌گران این عتبات آموزش‌های تخصصی ارائه داده‌ایم تا بتوانند از آثار ارزشمند خود بهتر نگهداری کنند.
کارشناس مسئول تعاملات فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ادامه داد: این همکاری‌ها تنها محدود به کشورهای همجوار نیست.
به‌عنوان نمونه، اخیراً از بوسنی و هرزگوین نسخه‌ای خطی و 600 ساله از دیوان حافظ به کتابخانه آستان قدس رضوی آورده شد که متعلق به کتابخانه قاضی خسرو بیک بود.
متخصصان ما بیش از 23 هفته برای آموزش مرمت خطی به کارشناسان این کشور وقت گذاشتند و با کمک خود آن‌ها، این نسخه ارزشمند مرمت و احیا شد.
نسخه اسکن‌شده این اثر در اختیار ما قرار گرفت، اما نسخه اصلی پس از مرمت به کشور خود بازگشت.
نگهداری از آثار دانشمندان و علمای بزرگ اسلامی
ساقی با اشاره به دیگر نسخ ارزشمند موجود در کتابخانه آستان قدس گفت: علاوه بر نسخه‌های قرآنی، مجموعه‌ای از آثار دانشمندان و علمای بزرگ اسلامی نیز در این کتابخانه نگهداری می‌شود.
برخی از این آثار، نسخه‌هایی هستند که با دست‌خط خود این بزرگان نوشته شده‌اند و در هیچ نقطه دیگری از جهان یافت نمی‌شوند.
وی افزود: از جمله این آثار می‌توان به دست‌نوشته‌های ابن‌سینا، ابوریحان بیرونی، خواجه نصیرالدین طوسی، شیخ بهایی، شیخ حر عاملی، علامه مجلسی و شهید اول اشاره کرد.
این نسخه‌ها از نظر تاریخی و علمی اهمیت بسیار زیادی دارند و پژوهشگران علاقه‌مند می‌توانند با مراجعه به کتابخانه از این منابع ارزشمند استفاده کنند.
حضور فعال بخش مرمت نسخ خطی در نمایشگاه قرآن
ساقی به معرفی فعالیت‌های بخش مرمت نسخ خطی در نمایشگاه پرداخت و گفت: در نمایشگاه امسال، بخش مرمت کتاب‌های خطی نیز حضور فعالی دارد.
در این بخش، مراحل مختلف مرمت شامل جزئی‌سازی، کاغذسازی، ساخت کاغذ ابرو باد و ابزارهای مورد استفاده در صحافی و مرمت به نمایش گذاشته شده است.
بازدیدکنندگان می‌توانند با رنگ‌های طبیعی و گیاهی که در مرمت نسخه‌های خطی استفاده می‌شود آشنا شوند و کارشناسان حاضر در غرفه، توضیحات مفصلی درباره این فرآیندها ارائه می‌دهند.
سابقه 450 ساله مرمت نسخ خطی در ایران
کارشناس مسئول تعاملات فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با اشاره به قدمت هنر مرمت نسخ خطی در ایران افزود: بر خلاف تصور عمومی، مرمت نسخ خطی در ایران حداقل 450 سال قدمت دارد.
ما سندی در اختیار داریم که نشان می‌دهد 450 سال پیش، مبلغی به عنوان حق‌الزحمه یک مرمت‌کار نسخ خطی پرداخت شده است.
این نشان می‌دهد که سنت مرمت نسخ ارزشمند، از دیرباز در فرهنگ اسلامی و ایرانی وجود داشته است.
کتابخانه آستان قدس؛ قدیمی‌ترین کتابخانه جهان اسلام
وی درباره سابقه تاریخی کتابخانه آستان قدس رضوی گفت: اگر قدیمی‌ترین نسخه وقف‌شده به کتابخانه آستان قدس را ملاک قرار دهیم، قدمت این کتابخانه بیش از 1100 سال است.
طبق اسناد موجود، در سال 327 هجری قمری، حاکم وقت اصفهان، جزوه‌ای قرآنی را به این کتابخانه وقف کرده است.
این سند، یکی از قدیمی‌ترین شواهد مکتوب درباره قدمت این کتابخانه است.
ساقی ادامه داد: البته برخی ممکن است استدلال کنند که این نسخه به حرم مطهر اهدا شده و نه مستقیماً به کتابخانه، اما تحقیقات ما نشان داده که حداقل 600 سال پیش، این کتابخانه به عنوان یک مرکز علمی و فرهنگی شناخته می‌شده است.
در یکی از منابع تاریخی متعلق به قرن نهم هجری، فردی به کتابخانه آستان قدس مراجعه کرده و درباره بزرگی و در دسترس بودن آن برای عموم سخن گفته است.
این سند تاریخی، تأیید می‌کند که این کتابخانه از قرن‌ها پیش، یکی از مهم‌ترین مراکز علمی و فرهنگی جهان اسلام بوده است.
گفتنی است؛ هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن و عترت مشهد مقدس از 13 لغایت 20 اسفند ماه 1403، در مرکز دائمی نمایشگاه های آستان قدس رضوی واقع در پارکینگ شماره یک یا ورودی باب الجواد حرم مطهر رضوی از ساعت 19 تا 23 برگزار می‌شود و فرصتی است برای زائران و مجاوران تا از دستاوردهای قرآنی و فرهنگی بهره‌مند شوند.
انتهای پیام/282
