توسعه کشاورزی در چهارمحال و بختیاری آری یا نه؟
سند آمایش سرزمین به عنوان یک سند بالادستی زمینه اصلی تهیه برنامه‌های توسعه را فراهم کرده و کاهش نابرابری‌ها و گسترش عدالت سرزمینی در بستر گفتمان توسعه، اهمیت مطالعات آمایش سرزمین را دو چندان می‌کند.
سند آمایش سرزمین به عنوان یک سند بالادستی زمینه اصلی تهیه برنامه‌های توسعه را فراهم کرده و کاهش نابرابری‌ها و گسترش عدالت سرزمینی در بستر گفتمان توسعه، اهمیت مطالعات آمایش سرزمین را دو چندان می‌کند.
به گزارش ایسنا، بخش کشاورزی در تمامی برنامه‌های توسعه کشور از اولویت ویژه‌ای برخوردار بوده و به عنوان محور و اساس توسعه اقتصادی مورد توجه قرار داشته است، ولی امروزه مطرح می‌شود که توسعه کشاورزی در برخی استان‌ها همچون چهارمحال و بختیاری منطقی نیست و این امر مستلزم آن است که به سمت شناسایی پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود گام برداشت تا از این طریق توسعه پایدار محقق شود.
سند آمایش سرزمین چهارمحال و بختیاری در اسفندماه سال گذشته در شورای عالی آمایش کشور تصویب و در سال جاری به دستگاه‌های اجرایی استان ابلاغ شد.
این سند در هشت فصل تنظیم شده که در پنج فصل نخست وضعیت موجود استان، توانایی و محدودیت‌های استان را مشخص کرده و در سه فصل آخر اهداف و راهبردهای توسعه استان در بخش‌های مختلف مطرح شده است.
کشاورزی یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های چهارمحال و بختیاری در سند آمایش سرزمین است و این در حالی است که بسیاری از کارشناسان معتقدند که این سند نیاز به بازنگری داشته و کشاورزی نباید به عنوان محور اصلی توسعه استان در نظر گرفته شود.
بر این اساس میزگردی با عنوان «بررسی سند آمایش چهارمحال و بختیاری با محوریت توسعه کشاورزی» در دفتر خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه چهارمحال و بختیاری، با حضور متولیان و صاحب نظران این رشته برگزار شد.
آنچه در ادامه می‌بینید متن کامل گزارش این میزگرد است:
کشاورزی؛ مهم‌ترین اولویت چهارمحال و بختیاری از نگاه آمایش
مجید شاه‌محمدی کارشناس آمایش و برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان با بیان اینکه سند راهبردی - اجرایی آمایش سرزمین چهارمحال و بختیاری در یک فرآیند کاملاً تعاملی با مشارکت و همکاری دستگاه‌های اجرایی، دانشگاه‌ها و سایر اشخاص حقوقی و حقیقی صاحب‌نظر در توسعه استان تهیه و تدوین شد و پس از تصویب در شورای عالی آمایش کشور ارائه و مورد تأیید قرار گرفت، افزود: این سند به عنوان یک سند بالادستی سیاست‌گذار و جهت‌دهنده به فرآیندهای سازماندهی فضایی توسعه بخش‌ها به ارائه تدابیر، تمهیدات و راهکارهای توسعه بلندمدت استان پرداخته و با تعیین نقش‌ها و تخصص‌های شهرستان‌ها می‌تواند راهنمای عمل همه دست‌اندرکاران بخش دولتی و خصوصی برای توسعه استان باشد.
وی با بیان اینکه سند آمایش ظرفیت‌های مختلف استان را شناسایی و مشخص کرد، اظهار کرد: شاخص این ارزیابی‌ها ارزش افزوده در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت و خدمات بود و سهم ارزش افزوده این بخش‌ها در استان نسبت به کشور مشخص شد.
شاه‌محمدی با تاکید بر اینکه بر اساس آمارهای منطقه‌ای مرکز آمار ایران صنعت چهارمحال و بختیاری با ۰.۴ درصد سهم، جایگاه سی ام را در کشور دارد، اظهار کرد: در خدمات سهم استان ۰.۷ دهم درصد و جایگاه بیست و هفتم و در بخش کشاورزی استان با سهم ۱.۵ درصد جایگاه بیست و پنجم کشور را به خود اختصاص داده است.
کارشناس آمایش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تصریح کرد: بر اساس آمارهای موجود مهم‌ترین اولویت استان از نگاه آمایش در چهارمحال و بختیاری، کشاورزی است.
وی با اشاره به اینکه اولویت بودن کشاورزی در سند آمایش به معنای تعطیل شدن سایر بخش‌ها نیست، اضافه کرد: اولویت بودن بخش کشاورزی منوط به استفاده بهینه از منابع آب و حفظ این منابع است.
شاه‌محمدی با بیان اینکه سند آمایش استان راهکارهایی برای حفظ منابع آبی و توسعه کشاورزی در استان ارائه داده است، خاطرنشان کرد: اصلاح و تغییر الگوی کشت، جایگزینی کشت‌های آبی با غلات کم آب، گسترش کشت گلخانه‌ای، استفاده از روش‌های نوین آبیاری، اصلاح کانال‌های آبرسانی، اصلاح کانال‌های زه‌کشی، استفاده از کنتورهای هوشمند و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز از جمله این راهکارهاست.
کارشناس آمایش و برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان بالادستی بودن سند آمایش سرزمینی استان را یک الزام اجرایی برای دستگاه‌های متولی خواند و ادامه داد: مطابق قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه، دستگاه‌های اجرایی استان مکلفند برنامه‌های عملیاتی خود را به گونه‌ای تنظیم و اجرا کنند که زمینه تحقق اهداف و برنامه‌های آمایش استان فراهم شود.
وی با بیان اینکه اولویت‌های شهرستانی نیز بر اساس ظرفیت‌های هر شهرستان در سند آمایش استان پیش‌بینی شده است، گفت: در برخی از شهرستان‌ها مانند حاشیه زاینده‌رود در شهرستان سامان اولویت با ظرفیت گردشگری است.
شاه‌محمدی با تاکید بر اینکه منابع موجود و قابلیت‌های استان در بخش کشاورزی بیشتر از صنعت و خدمات است، اظهار کرد: بر اساس شرایط توپوگرافی در غرب استان منابع آبی و جنگل بیشتر است ولی در شرق استان جمعیت متراکم بوده و منابع محدودتر است که در فصل هفتم سند آمایش استان برنامه‌ریزی و طرح آمایش به تفکیک پروژه‌ها و دستگاه‌های اجرایی دیده شده است.
وی افق سند آمایش استان را ۱۵ ساله و تا سال ۲۰۱۵ میلادی دانست و تصریح کرد: سند آمایش سرزمینی استان به صورت مشارکتی از همه بخش‌های دانشگاهی، خصوص و دولتی تهیه شده است و قابلیت بازنگری و اصلاح در طول مدت اجرا را دارد.
توسعه کشاورزی در چهارمحال و بختیاری اشتباه است
در این خصوص روح‌الله فتاحی عضو هیأت علمی گروه کشاورزی دانشگاه شهرکرد اظهار کرد: توسعه سرزمینی به معنای توسعه متوازن است، بنابراین بایستی توسعه هر سرزمین بر اساس شناسایی پتانسیل‌های داخلی آن رخ دهد تا از این طریق توسعه محقق شود.
وی افزود: خوشبختانه اقدامات مطلوبی از لحاظ توسعه زیرساختی در استان شکل گرفته است اما مشکلی که از ابتدا نادیده گرفته شده این است که با وجود توسعه زیرساخت‌ها، فرصت‌های لازم برای سرمایه‌گذاری در استان فراهم شده، ولی دقت کافی بر روی عنصر اصلی یعنی آب که می‌تواند منجر به فرصت‌های توسعه‌ای شود صورت نگرفته است.
فتاحی با بیان اینکه چهارمحال و بختیاری از لحاظ توپوگرافی، منابع طبیعی، مراتع و جنگل‌ها دارای شرایط خاصی است، گفت: یکی از چالش‌هایی که این استان با آن مواجه بوده این است که چهارمحال و بختیاری استعداد نسبی و برتر برای کشاورزی ندارد و از ابتدا تنها در حد مشاغل محلی و سنتی به آن‌ها توجه شده است.
فتاحی با اشاره به اینکه چهارمحال و بختیاری دارای آبخوان‌های بسیار ضعیفی است و از طرفی هر گونه توسعه نیازمند تأمین منابع آب کافی است، بیان کرد: طی چهار دهه گذشته اقدامات مطلوبی در استان صورت گرفته اما تمامی اقدامات به سمت استفاده از آب‌های زیرزمینی بوده است، آمارها نشان می‌دهد آبخوان‌های موجود در استان بسیار کم ضخامت هستند و این امر موجب شده تا بسیاری از برنامه‌هایی که برای توسعه استان صورت گرفته، بی‌نتیجه بماند.
فتاحی در پاسخ به این سوال که آیا کشاورزی می‌تواند محور توسعه استان باشد یا خیر؟
گفت: هر چند در استان عرصه‌های زیادی برای کشاورزی وجود دارد ولی چون از ابتدا برای تأمین منابع آبی تدابیری صورت نگرفته است محور قرار دادن کشاورزی برای توسعه استان منطقی نیست و اگر از دیدگاه اقتصاد کشاورزی و کلان بهره‌وری نگاه شود و بخواهیم در توسعه کشاورزی ارزش تمام نهاده‌ها را به روز و واقعی لحاظ کنیم، متوجه خواهیم شد که این فعالیت اقتصادی نیست و از گذشته جایگزینی برای آن در استان وجود نداشته است.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهرکرد تصریح کرد: مقوله اول برای توسعه در سند آمایش استان بخش کشاورزی است، در حالی که این بخش را نباید تنها گزینه برای توسعه استان در نظر گرفت و لازم است به گزینه‌های دیگری همچون اکوتوریسم، صنایع هایتک و تبدیل فرآورده‌های کشاورزی و سایر بخش‌ها توجه کرد.
وی گفت: ظرفیت توسعه استان در بخش کشاورزی و دامپروری ظرفیت محدودی بوده و لازم است در این زمینه اقداماتی صورت گیرد، به طوری که در آینده سمت و سوی توسعه استان به سمت فعالیت‌هایی که نیازمند استفاده از آب و خاک کمتری هستند، تغییر یابد.
فتاحی با تاکید بر اینکه با این وضعیت منابع آبی استان و وابستگی شدید به آب‌های زیرزمینی توسعه کشاورزی عملاً باید تعطیل شود، بیان کرد: اگر قرار است با منابع آبی محدود توسعه کشاورزی حاصل شود باید در کنار سایر فعالیت‌ها به منظور تأمین منابع آب زیرزمینی استان تمهیداتی اندیشیده شده تا واقع بینانه و بر اساس معیارهای دقیق، بهره‌وری آب مشخص شود.
افزایش میزان بهره‌وری اقتصادی به جای توسعه سطح زیر کشت
وی با اشاره به اینکه یکی از مسائل مغفول مانده استان در بخش کشاورزی تولید فرآورده‌های کشاورزی با استفاده از صنایع تبدیلی است، تصریح کرد: متأسفانه کارخانجات تولید فرآورده کشاورزی در استان بسیار کم و محدود است، اگر زمانی در کنار فعالیت کشاورزی، کارخانه فرآوری محصولات کشاورزی تعریف شده بود، از این طریق میزان درآمد هر خانوار کشاورز از واحد سطح مشخص می‌شد و می‌توانستیم به جای توسعه سطح زیر کشت، میزان بهره‌وری اقتصادی را افزایش دهیم.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه لازمه اعمال سیاست‌های صحیح توسعه در بخش کشاورزی ایجاد بنگاه حقوقی بود، گفت: در یک قرن اخیر تحول چندانی در کشت محصولات کشاورزی رخ نداد در حالی که می‌شد برای تغییر الگوی کشت و اصلاح روش‌های آبیاری و مکانیزه کردن کشاورزی سیاست‌هایی با ارگان حقوقی مشخص در بخش کشاورزی اتخاذ کرد.
فتاحی تاکید کرد: کشاورزی استان از دیدگاه توسعه پایدار، روندی رو به ناپایداری است، به این معنا که طی سال‌های گذشته فعالیت‌های انجام شده در راستای اولویت استان نبوده است، به طور مثال بهتر بود به جای حفر چاه در دشت شهرکرد برای کشاورزی به صنعت پرداخته می‌شد که آب کمتری را صرف می‌کرد.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر کشاورزی استان به شدت ناپایدار است و برای حفظ وضعیت فعلی باید به سمت اصلاح روش‌های آبیاری و … پیش رویم، تاکید کرد: از دهه‌های گذشته تاکنون مسیر اشتباه را برای توسعه استان انتخاب کردیم، لازم است با توجه به پتانسیل‌هایی که در استان وجود دارد تلاش شود فعالیت در بخش صنعت و خدمات نیز افزایش یابد همچنین در حال حاضر باید کشاورزی موجود را به صورت پایدار حفظ کنیم.
سند آمایش سرزمینی با نگاه ویژه به محدودیت منابع آب بازنگری شود
عضو هیأت علمی دانشگاه خاطرنشان کرد: لازم است یک بار دیگر به منظور توسعه استان، سند آمایش سرزمینی با نگاه ویژه به محدودیت منابع آب و محدودیت‌های اقلیمی بازنگری شود.
فتاحی با اشاره به اینکه توسعه کشاورزی در استان غلط است و باید تعطیل شود، تصریح کرد: در وضعیت موجود، کشاورزی استان ناپایدار است و نباید به توسعه آن فکر کرد، باید توسعه در راستای حفظ وضع موجود باشد تا از این طریق بهبود حاصل شود و بتوان به سمت پایداری پیش رفت، زیرا اگر با این وضع در توسعه کشاورزی حرکت کنیم، این توسعه به پایداری ختم نخواهد شد.
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: زمانی که از توسعه صحبت می‌شود، باید با توجه به پتانسیل‌ها، بخش‌های کشاورزی، دامپروری، صنعت و سایر آیتم‌ها در کنار یکدیگر قرار گیرند تا موتور توسعه با سرعت مطلوب حرکت کند.
کشاورزی مدرن محور توسعه چهارمحال و بختیاری قرار گیرد
همچنین سید طاهر نوربخش، رئیس خانه کشاورز چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه بهره‌وری اقتصادی در طرح آمایش استان دیده نشده و این مسئله کمرنگ است، تصریح کرد: چهارمحال و بختیاری استانی نیست که در بهره‌وری فیزیکی از آب موفق باشد، زیرا جنس خاک، توپوگرافی منطقه و … اجازه این امر را نمی‌دهد، بنابراین باید به بحث بهره‌وری اقتصادی آب توجه شود.
نوربخش اضافه کرد: یکی از مزیت‌های استان به دلیل ارتفاع از سطح دریا، نوع تابش آفتاب، آب و فرهنگ؛ کشاورزی است.
اگر کشاورزی نباشد چه چیزی می‌تواند جایگزین آن شود که با فرهنگ کشاورز همخوانی داشته باشد، چرخ تولید اقتصاد کشور بچرخد و امنیت غذایی حاصل شود?
وی ادامه داد: در استان جایگزینی برای کشاورزی وجود ندارد، مگر اینکه کشاورزی از سنتی به مدرن تبدیل شود.
کشت‌های متراکم جایگزین کشت‌های گسترده شود
رئیس خانه کشاورز استان گفت: امروزه باید کشاورزی گسترده به دلیل کمبود منابع آب، تعارضات اقتصادی و اجتماعی و عوامل طبیعی کنار گذاشته شود؛ بایستی به سمت استفاده از کشت‌های گلخانه‌ای و کشت‌های متراکم پیش رفت و تا حدودی از کشت‌های گسترده دست برداشت.
وی تاکید کرد: متأسفانه ایراد کار در بحث تحقیق، آموزش و ترویج بوده و محقق شدن این امر نیازمند کار اساسی و کلان است، به طوری که این سه حلقه باید کاملاً به یکدیگر متصل باشند و وارد مزرعه شوند.
ضرورت تشکیل زنجیره‌ای تحت عنوان تشکل‌های مردم نهاد در بخش کشاورزی
نوربخش گفت: باید زنجیره‌ای تحت عنوان تشکل‌های مردم نهاد همچون شرکت‌های تعاونی در بخش کشاورزی تشکیل شود تا از این طریق ارتباط کشاورز و مزرعه افزایش یابد.
رئیس خانه کشاورز استان رعایت تغییر الگوی کشت، توانمندسازی تشکل‌های بخش کشاورزی و ایجاد تشکل‌های تخصصی مردم نهاد را از راهکارهای این بخش عنوان کرد و گفت: ایرادی که در این بخش وجود دارد این است که تشکل‌ها تخصصی نیستند، بنابراین باید به سمتی حرکت کرد که تشکل‌های کوچک و کاملاً تخصصی ایجاد و ساماندهی شوند، زیرا با تشکیل اتحادیه‌ها می‌توان به سمت بازارهای جهانی و ملی حرکت کرد، امید است روزی تجارت الکترونیک در بخش کشاورزی وجود داشته باشد.
وی افزود: در طرح آمایش باید منطقه‌ای که دارای آب بوده و عرصه ندارد، با فرهنگ‌سازی مناسب، به سمت کشاورزی مدرن حرکت کند، بنابراین لازم است انتقال‌های آب کوچک در همان محدوده انجام شود و از طرفی شهرک‌های کشاورزی نیز توسعه یابد.
رئیس خانه کشاورز استان با اشاره به اینکه بایستی کشاورزی مدرن، محور توسعه استان باشد، تصریح کرد: نباید افزایش واحد سطح در کشاورزی وجود داشته باشد، بنابراین حرکت به سوی کشاورزی مدرن و کشت‌های متراکم از راهکارهای این بخش است.
کشاورزی با گردشگری تلفیق شود
وی بیان کرد: همانطور که بسیاری از باغات به صورت تلفیقی است باید کشاورزی نیز در استان تلفیقی انجام شود، بنابراین لازم است کشاورزی نیز با گردشگری و اکوتوریسم تلفیق شود.
رئیس خانه کشاورز استان تاکید کرد: برخلاف برخی تفکرات، کشاورزی استان بهترین کشاورزی است، زیرا دنیا به سمت کشت ارگانیک و سالم حرکت می‌کند و این امر در منطقه غربی استان برای کشاورزی ارگانیک بسیار بکر و ایزوله است.
نوربخش استفاده بهینه در جهت داشتن کشاورزی پایدار، استفاده بهینه از منابع آبی، افزایش عملکرد را از ضروریات توسعه بخش کشاورزی عنوان کرد و گفت: باید کشاورزی به سمت کشاورزی ایزوله در راستای تولید محصول سالم پیش رود، بنابراین منطقه غربی استان ظرفیت کشت محصول ارگانیک را داراست.
وی با اشاره به اینکه کشاورزی استان به صورت معیشتی است، بیان کرد: باید برای ادامه کار و داشتن کشاورزی پایدار به سمت کشاورزی مدرن گام برداشت.
انتهای پیام
