پیشرفت‌های حوزه انتقال خون در چله انقلاب/ از حذف خون فروشی و دلالی تا رشد ۵۰۰ درصدی خون‌های اهدایی
چهل چراغ روشن/
«خون کسی را توی شیشه کردن» و «خون فروشی» ضرب المثل‌هایی هستند که بسیاری از ما ان را بار‌ها شنیده ایماما شاید برایتان جالب باشد بدانید که این ضرب المثل سال‌ها قبل به دنبال نیاز به خون و خرید آن باب شده است.
خون در نجات جان بسیاری از بیماران نقش حیاتی دارد و سابقه اولین تزریق خون در کشور ما به سال‌های ابتدایی دهه ۲۰ هجری شمسی بر می‌گردد، اما با افزایش تجویز خون در مراکز درمانی، اهدای خون داوطلبان جوابگوی نیاز بیماران نبوده و تنها راه تامین خون پرداخت پول در برابر دریافت خون بوده است.
با خون فروشی پای واسطه‌ها به ماجرا باز می‌شود و بنگاه‌هایی راه افتاده بودند که خون مردم را ارزان می‌خریدند و به بهای گزاف به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی می‌فروختند.
بدیهی است که مشتریان این بنگاه‌ها را عمدتا افراد بی بضاعت و به ویژه معتادان و خیابان خواب‌ها تشکیل می‌دادند و بدیهی است که کمترین کنترلی از نظر بررسی سلامت و کیفیت روی خون‌ها وجود نداشت.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که ضرب‌المثل‌های (خون فروشی) و () از همین‌جا وارد زبان فارسی شده‌اند.
سابقه اولین تزریق خون در کشور ما به دهه ۲۰ هجری شمسی باز می‌گردد
سازمان انتقال خون ایران بالاترین و تنها مرجع تصمیم‌گیری در زمینه تأمین و توزیع خون و فراورده‌های خونی سالم در ایران است.
این سازمان در سال ۱۳۵۳ تأسیس شد.
براساس آخرین گزارش منتشر شده سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۱۳ میلیون اهدای خون در جهان سال ۲۰۱۳ صورت گرفته است و در این بین سهم کشور‌های عضو مدیترانه شرقی حدود ۹.۹ میلیون بوده و از این رقم بیش از ۲ میلیون اهدای خون در ایران دریافت شده است که میزان قابل توجهی محسوب می‌شود.
رشد ۵۰۰ درصدی واحد‌های خون اهدایی در چله انقلاب
علی اکبر پورفتح اله مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران با اشاره به برخی اقدامات صورت گرفته پس از انقلاب اسلامی در حوزه خون و انتقال خون گفت: سال ۵۷ که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید، ۱۲۴ هزار و ۶۷۷ واحد خون داشتیم، اما امروز این تعداد به ۷۰۱ هزار و ۸۰۰ واحد خون رسیده است.
وی ادامه داد: متوسط شاخص اهدای خون در کشور‌های با درآمد بالا ۱.
۳۲، در کشور‌های با درآمد متوسط ۹.
۱۴، در کشور‌های با درآمد پایین ۸.۷ به ازای هر هزار نفر جمعیت تخمین زده شده است، همچنین متوسط شاخص اهدای خون در کشور‌های عضو مدیترانه شرقی ۹.
۱۴ اعلام شده که این شاخص در ایران ۲۷ به ازای هر هزار نفر جمعیت است و بر این اساس در منطقه سرامد هستیم.
حذف اهدای خون پولی در ایران دستاوردی مهم در جهان
مدیرعامل سازمان انتقال خون با اشاره به حذف اهدای خون پولی گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی با محول کردن وظیفه تهیه و توزیع خون و فرآورده‌های خونی به یک سازمان ملی واحد، یعنی «سازمان ملی انتقال خون» موفق به حذف «اهدای خون پولی» شدیم.
وی افزود: ایران از سال ۲۰۰۷ موفق شد که به حذف اهدای خون پولی دست پیدا کند و از این نظر در منطقه اولین کشور بودیم که توانستیم این موفقیت را کسب کنیم.
پورفتح اله با بیان اینکه اقدامات بسیاری در سازمان انتقال خون برای افزایش اهدای خون داوطلبانه در طول سال‌های بعد از انقلاب انجام شده است، اظهار کرد: برنامه ریزی و اجرای مداوم راهکار‌هایی در جهت کمک به ارتقای سطح آگاهی عمومی و فرهنگ سازی در زمینه اهدای خون داوطلبانه، اهمیت رفتار‌های پر خطر و زدودن باور‌های غلط از طریق برگزاری جلسات عمومی و جلب مشارکت نشریات، رسانه‌ها، سازمان‌های دولتی و غیر دولتی مردم نهاد و تلاش در جهت ارتقای رضایتمندی اهدا کننندگان از بدو فعالیت تاکنون ازجمله اقدامات صورت گرفته در این راستاست.
اهدای خون مستمر
مدیرعامل سازمان انتقال خون بیان کرد: ما نه تنها موفق به حذف اهدای خون جایگزین شدیم، بلکه در اهدای خون مستمر نیز به موفقیت‌های بزرگی دست پیدا کردیم و اتکای کامل به اهدای خون صرفا داوطلبانه بدون چشمداشت مادی در تمام کشور، افزایش چشمگیر سهم «اهدای خون مستمر» از کل اهدای خون کشور واستقرار «سیستم مراقبت اهداکنندگان» (ثبت وپایش واکنش‌های ناخواسته اهدای خون) و بیمه اهدا کنندگان خون در کشور از جمله اقدامات صورت گرفته در ارتقا اهدای خون مسمتر بوده است.
غربالگری هپاتیت و ایدز در خون‌های اهدایی
برای اطمینان از سلامتی خون‌های اهدا شده، هر واحد خون اهدا شده علاوه بر تعیین گروه و تعیین آنتی بادی، از نظر عفونت‌های مهم منتقله از طریق خون و فراورده‌های خونی شامل، هپاتیت B، هپاتیت C.
و ویروس HIV نیز غربالگری می‌شود و روش غربالگری روش الایزا است و اگر آزمایش مثبت گزارش شود، خون اهدایی مصرف نخواهد شد ولی برای تایید آن، آزمایشات تاییدی انجام می‌گیرد.
مدیرعامل سازمان انتقال خون با اشاره به غربالگری سلامت خون‌های اهدایی گفت: ما انجام تست غربالگری هپاتیت B.
یا HBSAg، تست غربالگری ایدز و HIVAb و تست غربالگری هپاتیت C.
یا HCVAb برای تمام خون‌های اهدایی را اجرایی کردیم.
پورفتح اله ادامه داد:تست HBSAg از سال ۱۳۶۵، anti-HIV از سال ۱۳۶۹، تست anti-HCV از سال ۱۳۷۶ بر روی کلیه نمونه¬های اهداکنندگان انجام می‌شود، همچنین بر اساس مطالعات اپیدمیولوژیک و شیوع HTLV تنها در هفت استان کشور تست anti-HTLV۱ با روش الایزا از سال ۱۳۷۵ نیز انجام می‌شود.
وی افزود: روش الایزا از سال ۱۳۸۵ با استفاده از دستگاه‌های اتوماسیون الایزا داوینچی جایگزین روش دستی از استان تهران آغاز شد که استقرار، راه اندازی و بهره برداری دستگاه‌ها در کل کشور تا سال ۱۳۹۲ به طول انجامید و اکنون صد در صد آزمایشات غربالگری در کل کشور با روش اتوماسیون الایزا انجام می‌شود.
پورفتح اله تاکید کرد: بابرنامه ریزی درست، آموزش و افزایش آگاهی اهدا کنندگان و همکاران جذب و پیاده سازی غربالگری اهدا اولی‌ها می‌توان خطر انتقال هپاتیت از طریق خون را به صفر رساند و انجام آزمایش و غربالگری در ۲۱ نقطه کشور در همین راستا انجا می‌شود.
وی ادامه داد: تنها در هلند چنین برنامه‌ای در حال انجام است و اگر رسیدن به خطر صفر انتقال ویروس از طریق خون اهدایی در ایران تحقق پیدا کند ما دومین کشور دنیا خواهیم بود که به این موفقیت بزرگ دست پیدا می‌کنیم.
بانک خون بندناف سازمان انتقال با ۴ هزار نمونه با کیفیت
خون بند ناف حاوی شمار زیادی از سلول‌های بنیادی خونساز است، که توانایی تکثیر و تمایز به رده‌های خونی را داشته و معمولا پس از زایمان دور ریخته می‌شود ولی شما با اهدای آن می‌توانید به بیماران نیازمند پیوند مغز استخوان کمک نمایید.
خون بندناف حاوی سلول‌های بنیادی می‌باشد.
این سلول‌ها می‌تواند به عنوان جایگزین سلول‌های خونساز در بیماران مبتلا به سرطان یا سایر بیماری‌های خطرناک استفاده شود.
پیوند این سلول‌ها به بسیاری از بیماران امید تازه‌ای می‌بخشد و در این راستا بانک خون بند ناف سازمان انتقال خون ایران در سال ۱۳۸۹ راه اندازی شد.
مدیرعامل سازمان انتقال خون گفت: از زمان تاسیس تاکنون بیش از ۴ هزار خون بند ناف با کیفیت بالا و به صورت کاملا مکانیزه پردازش و ذخیره سازی شده است و اولین پیوند از بانک خون بند ناف در بیمارستان شریعتی در سال ۱۳۹۱ انجام شد و تاکنون ۱۵ مورد پیوند با استفاده از این سلول‌های خون بند ناف ذخیره شده با موفقیت انجام شده است.
زنجیره اهدای خون زیر ذره بین سازمان انتقال خون
نظام مراقبت و نظارت بر مصرف خون و فرآورده‌ها (هموویژلانس) به معنای پایش و نظارت بر کل زنجیره انتقال خون از اهداکننده تا دریافت کننده و تجزیه و تحلیل داده‌های مرتبط با عوارض ناخواسته انتقال خون و فرآورده‌های آن، به منظور شناسایی علل رخداد عوارض و جلوگیری از وقوع مجدد آن‌ها است.
تاکنون نظام مراقبت و نظارت بر مصرف خون و فرآورده‌ها (هموویژلانس) به عنوان یکی از شاخه‌های نسبتاً تازه طب انتقال خون در بسیاری از کشور‌های جهان استقرار یافته است.
بعد از بررسی‌های اولیه در سازمان انتقال خون و تأکید بر اهمیت نظام مراقبت و نظارت بر مصرف خون و فرآورده‌ها (هموویژلانس)، انجام و اجرای این نظام مهم در مراکز درمانی به شورای عالی سازمان انتقال خون در زمستان سال ۱۳۸۶ پیشنهاد و تصویب شد.
اجرای این نظام در ایران از سال ۱۳۸۸ در ۵۰ مرکز درمانی سراسر کشور (۱۹ بیمارستان در تهران و ۳۱ بیمارستان در ۱۲ استان کشور) به صورت آزمایشی (Pilot) آغاز شد و با دستور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، استقرار نظام مراقبت و نظارت بر مصرف خون و فرآورده‌ها (هموویژلانس) از سال ۱۳۹۱ در تمام مراکز درمانی اجباری شد.
مدیرعامل سازمان انتقال خون با بیان اینکه در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی افزایش و تمدید استقرار نظام مراقبت از خون (هموویزلانس) در بیمارستان‌های سراسر کشور مورد تاکید قرار گرفت، گفت: از ابتدای فعالیت بخش هموویژلانس تاکنون تقریبا در ۸۰ درصد مراکز درمانی (۷۲۰ بیمارستان از ۹۰۳ بیمارستان کشور) نظام مراقبت از خون (هموویژلانس) استقرار یافته است.
تضمین سلامت بیماران تالاسمی با روش‌های نوین
قرار گرفتن ایران بر کمربند تالاسمی و تعداد بالای عزیزان تالاسمی ثبت شده در سامانه سلامت کشور حکایت از مسئولیت خطیر سازمان انتقال خون ایران در تأمین خون سالم و کافی برای این عزیزان دارد.
سالانه نزدیک ۲۰ درصد خون‌های اهدایی در کشور به درمان این عزیزان اختصاص پیدا می‌کند که این میزان مصرف خون برای گروه دریافت کننده مستمر در هیچ کشوردیگری در دنیا دیده نشده است.
یکی از رسالت‌های سازمان انتقال خون از بدو تأسیس تا به امروز تهیه خون سالم و کافی برای عزیزان تالاسمی بوده است.
حتی شرایط سختی مانند جنگ تحمیلی و نیاز وافر جبهه‌های جنگ به خون و فرآورد‌های خونی موجب نشد که این وظیفه به فراموشی سپرده شود و در همان دوران پر التهاب جنگ تحمیلی سازمان انتقال خون تهیه خون شسته شده را نیز به خدمات خود افزود تا بتواند پاسخگوی نیاز روز عزیزان مبتلا به تلاسمی باشد.
پس از جنگ نیز تعهد سازمان به ارتقای دسترسی افراد تالاسمی به خون سالم همچنان پا بر جا ماند و در طول سال‌های گذشته با حذف خون جانشین و کاهش لکوسیت خون، تلاش شد درمان تالاسمی در کشور منطبق با اصول علمی و به روز شود.
پورفتح اله گفت: از سال ۱۳۸۷ کیسه‌های فیلتردار جهت تهیه فرآروده‌های کم لکوسیت در سازمان انتقال خون ایران مورد استفاده قرار گرفت که شامل فیلتر‌های مخصوص خون تام، فیلتر‌های مخصوص کلبولد قرمز متراکم و فیلتر‌های مخصوص مجموعه پلاکتی متراکم است و در حال حاضر ۳۵۴ درصد از خون‌های تولیدی به صورت کم لکوسیت هستند.
عضویت ایران در کارگروه جهانی خون‌های نادر
سازمان انتقال خون ایران با توجه به توانمندی‌های علمی و فنی موجود، در راستای ارائه خدمات بهتر به گروه ویژه‌ای از جامعه کشور که دارای خون نادر هستند، از طریق شرکت در پروژه JPRM ۲۰۰۸-۲۰۰۹ با همکاری سازمان جهانی بهداشت، استقرار برنامه ملی خون‌های نادر را در نظر گرفت.
در سال ۸۹ ایران را برای اولین بار در کارگروه خون‌های نادر در جهان عوضیت پیدا کرد و اعضای این کمیته متشکل از افراد علمی و متخصص در موضوع ایمونوهماتولوژی و خون‌های نادر از ۱۸ کشور جهان شامل آمریکا، انگلستان، آفریقای جنوبی، برزیل، نیوزلند، هلند، سوئیس، ایران، اسپانیا، هند، ژاپن، چین، آلمان، فنلاند، فرانسه، تایوان، عمان است.
افراد دارای گروه خون‌های نادر، افرادی هستند که مشابه خون آن‌ها فقط در هر ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ نفر جمعیت جغرافیایی جامعه موجود بوده در حال‌حاضر بانک اطلاعاتی افراد با خون‌های نادر در سازمان انتقال خون ایران بیش از یکصد نفر است که به شکل مستمر با جستجوی بیشتر از میان افراد جامعه در نقاط مختلف کشور در صدد افزایش این بانک اطلاعاتی هستیم.
برگزاری سومین کنگره بین االمللی طب انتقال خون در زمینه مصرف بهینه خون با همکاری سازمان جهانی بهداشت، برگزاری سمینار بین المللی خون نادر با همکاری انجمن بین المللی انتقال خون، عضویت در انجمن انتقال خون آسیا (AATM) و همکاری با انجمن مذکور در فعالیت‌های علمی و پژوهشی از دیگر دستاورد‌های بین المللی انتقال خون پس از پیروزی انقلاب اسلامی برشمرده می‌شود.
معرفی برنامه پالایش قرار دادی پلاسمای مازاد به عنوان مدلی برای دسترسی کافی و ارزان دارو‌های مشتق از پلاسما در گزارش ۲۰۱۶ سازمان جهانی بهداشت نیز از دیگر دستاورد‌های ایران در حوزه انتقال خون محسوب می‌شود.
پورفتح اله به برخی افتخارات بین المللی سازمان انتقال خون اشاره کرد و گفت: برگزیده شدن سازمان انتقال خون از سال ۱۳۹۲ به عنوان همکار سازمان جهانی بهداشت در امور آموزش و پژوهش سلامت خون، امضای ۱۲ تفاهم نامه همکاری با کشور‌های مختلف برای برگزاری کارگاه¬های آموزشی و اعزام کارشناسان برای گذراندن دوره¬های آموزشی کوتاه مدت، برگزاری ۱۷ کارگاه آموزشی بین المللی و دو دوره آموزشی مشترک با دانشگاه پاریس و مرکز ملی خدمات انتقال خون فرانسه، اجرای دو پروژه مشاوره¬ای فنی برای کارشناسان کشور‌های منطقه از دیگر اقداات صورت گرفته سازمان انتقال خون در سطح بین المللی است.
