"دست‌وپاچلفتی‌" بودن نوجوانان طبیعی است؟

یک کارشناس ارشد روانشناسی بالینی و مشاور مدرسه با تاکید بر اینکه «ارتباط خانواده با نوجوانان باید همراه با احترام باشد»، گفت: متأسفانه این احترام را در بین خانواده خیلی کم مشاهده می‌کنیم به نوجوانان ماخیلی بی‌لطفی می‌شود، آنها خیلی محترم نیستند و همیشه یک جور خاصی به آن‌ها نگاه می‌شود.
حسین دادمحمدی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه «از ۱۲ تا ۱۸ سالگی دوران نوجوانی است»، اظهار کرد: البته دختران حدود دو سال زودتر از پسران به سن بلوغ می‌رسند.
دوران نوجوانی به مراحل پیش نوجوانی، اواسط نوجوانی و اواخر نوجوانی تقسیم می‌شود.
وی ادامه داد: پیش نوجوانی معمولاً دو سال اول نوجوانی را شامل می‌شود که کودکان کم‌کم وارد دوره نوجوانی می‌شوند و تغییرات را در خود احساس می‌کنند.
این تغییرات در برخی افراد ملموس‌تر است.
در ۱۵ سالگی معمولاً اکثر خصوصیات یک نوجوان در فرد دیده می‌شود.
همچنین تا ۱۸ سالگی ویژگی‌های کامل‌تری را پیدا می‌کنند، البته اگر بلوغ زودرس یا دیررس را در نظر نگیریم- نوجوان در دوره اوایل و اواسط نوجوانی در کنترل و مدیریت خود خام‌تر هستند اما در ۱۸ سالگی پختگی بهتری پیدا می‌کنند.
دست‌وپا چلفتی بودن نوجوانان طبیعی است
این کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی با بیان اینکه «تغییرات جسمی، عاطفی و شناختی سه دسته تغییر عمده در نوجوانان است»، گفت: قد کشیدن و به سرعت رشد کردن از جمله تغییرات جسمی دوران نوجوانی است.
نوجوانان گاهی چابکی لازم روی رفتار خود ندارد، یعنی گاهی در انجام یکسری رفتارهای عادی که قبلاً درست انجام می‌داده است، دچار مشکل می‌شود، به گونه‌ای که انگار ناشی است و خیلی مهارت در انجام کارها ندارد.
مثلاً در راه رفتن دچار مشکل می‌شود.
کارهای ظریف را به خوبی نمی‌تواند انجام دهد که در این مواقع برخی والدین از اصطلاح دست و پا چلفتی استفاده می‌کنند.
مثلاً والدین می‌گویند هیکل فرزند ما بزرگ شده اما در رفتار و کارهایش ناشیانه عمل می‌کند.
در دوره نوجوانی به لحاظ هورمونی در دخترها هورمون‌های پروژسترون و استروژن و در پسرها هورمون تستوسترون ترشح می‌شود که آنها را از حالت کودکی به سمت زن و مرد شدن تبدیل می‌کند.
دادمحمدی بیان کرد: نوجوانان به لحاظ رشد روانی حالت استقلال طلب پیدا می‌کنند، دوست دارند کارهایشان را خودشان انجام دهند، فکر می‌کنند خیلی قدرت پیدا کرده‌اند، توانایی خارق‌العاده برای انجام کارها دارند و… که مطمئناً اشتباه می‌کنند زیرا آنقدر توانمند نیستند که بتوانند تمام آرزوها و افکار خود را پیاده کنند.
خانواده با راهکارهای خلاقانه زمینه پیداکردن دوست خوب را فراهم کنند
وی خاطرنشان کرد: درست است که افراد در دوره نوجوانی استقلال طلب می‌شوند اما از طرفی وابسته هم می‌شوند مخصوصاً به دوستانشان.
در این دوران دوستان بسیار اثر گذار هستند که در اصطلاح به آن فشار همسالان می‌گویند.
نوجوان استقلال طلب می‌خواهد که از سمت خانواده جدا شود و به سمت جامعه برود.
در اینجا کمکی که خانواده می‌تواند بکند این است که زمینه پیدا کردن دوست خوب را برای فرزندانشان فراهم کنند.
یک خانواده وقتی در تربیت فعال و در این زمینه نگران باشد مطمئناً راهکارهای جالب و خلاقانه برای پیدا کردن دوست مناسب پیدا می‌کند.
مثلاً چند خانواده که پسر یا دختر نوجوان دارند و فرزندانشان با هم همکلاسی، هم محله‌ای و یا فامیل هستند و ارزش‌های خانوادگی آنها مثل هم است، یکدیگر را پیدا کنند و با هم ارتباط خانوادگی داشته باشند، به نوجوان اجازه دهند که در این خانواده‌ها رفت‌وآمد داشته باشند.
این موضوع به ارضای حس استقلال طلبی آنها کمک می‌کند.
اگر چنین چیزی ارضا نشود در جای دیگر و به گونه‌ای دیگر ارضا خواهد شد که شاید خوب و منطقی نباشد.
شنونده خوبی باشید تا نوجوانان خود را لو بدهند
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی با تاکید بر اینکه «نظارت بر نوجوانان نباید مستقیم باشد بلکه باید غیر مستقیم و خلاقانه باشد»، اظهار کرد: مثلاً نیازی نیست که نوجوانان را دنبال کنیم که کجا می‌روند، چه می‌کنند.
اگر یک شنونده خوب باشیم، آنها خودشان می‌گویند که کجا رفته‌اند و چه کرده‌اند.
ما با این صورت می‌توانیم بفهمیم فرزندمان با چه کسانی در ارتباط هستند، برنامه آنها برای آینده چیست، آیا با خطری روبرو هستند یا خیر.
از این طریق کم‌کم دوستان آنها را هم می‌توانیم بشناسیم.
وی ایده‌آل گرایی را جز ذات دوران نوجوانی دانست و عنوان کرد: اگر نوجوان ما ایده‌آل گرا، خیال پرداز و رویاپرداز نباشد می‌توان گفت یک نقصان وجود دارد.
این ایده‌آل‌گرایی عامل حرکت و انگیزه بخش است که نوجوانها را به حرکت وا می‌دارد.
اکثر انقلاب‌ها در تمام دنیا به دست نوجوانان و جوانان رقم خورده است زیرا آنها ساختارشکن‌اند، انقلابی فکر می‌کنند، افکار جدید دارند و خیلی شاید گذشتگان خود را قبول نداشته باشند.
این موارد جز ذات دوران نوجوانی و جوانی است.
انسان‌ها وقتی بزرگ می‌شوند محافظه کارتر می‌شوند زیرا در اثر تجربه می‌فهمند آنقدر هم قدرت و وقت ندارند که خیلی از کارها را انجام دهند.
در نتیجه منطقی‌تر می‌شود.
وجود آمار بالای افسردگی در دختران نوجوان
این مشاور مدرسه در خصوص تغییرات عاطفی دوران نوجوانی تصریح کرد: تغییرات عاطفی مربوط به هیجاناتی است که نوجوانان دچار می‌شوند.
مصداق‌های آن حساس شدن نسبت به اتفاقات اطراف خود، زود رنج شدن، گریه کردن، پرخاشگری مخصوصاً در پسران و… است.
افسردگی در دختران در این سنین زیاد است.
آنها معمولاً واکنش به اتفاقات اطراف خود را با افسردگی یا در خود فرورفتن نشان می‌دهند و پسرها با پرخاشگری می‌خواهند با اتفاقات مبارزه کنند و کنار بیایند.
همچنین نوجوانان تمایلی به کنجکاوی در مورد جنس مخالف از خود نشان می‌دهد.
دادمحمدی خاطر نشان کرد: نوجوانان علاقه‌مند به ارتباط با افراد دیگر بخصوص همسالانشان می‌شوند.
روابط اجتماعی برایشان جالب می‌شود.
آینده‌نگر می‌شوند و دوست دارند در آینده کارو حرفه‌ای را انجام دهند و خود را فرد مؤثری در جامعه بدانند.
وی در مورد تغییرات شناختی دوران نوجوانی بیان کرد: تغییرات شناختی به افکار، باورها و نحوه پردازش اطلاعات و داده‌هایی که در مغز رخ می‌دهد، گفته می‌شود.
یک نوجوان دیگر مثل یک کودک که نیازهایش محدود است، و به گذشته و آینده توجه ندارد و وابسته به دیگران است، نیست.
نوجوان سعی می‌کند استقلال داشته باشد، کارهایش را خودش انجام دهد و آینده‌نگر باشد.
یک نوجوان رشدیافته و خوب معمولاً آینده کارهایش را در نظر می‌گیرد.مهارت تصمیم گیری، حل مسئله و حتی تفکر نقاد پیدا می‌کند و بسیاری مسائل را نقد می‌کند در صورتی که در کودکی تابع و اکثراً پذیرنده بوده است.
شناخت افراد در نوجوانی دچار تغییرات زیادی می‌شود مثلاً برای نوجوان «چراهای زیادی» پیش می‌آید.
این چراها که فلسفه هر کار را می‌خواهند بدانند برای آنها کمی چالش برانگیز است.
یک نوجوان شاید در مورد نمازی که می‌خوانده دچار شک و تردید شود که چرا باید نماز بخواند؟
معمولاً والدین فقط ظاهر این موضوع را می‌بینند و می‌گویند چرا بچه ما تا چند وقت پیش نماز می‌خوانده ولی الان نمی‌خواند.
باید ببینیم علت چیست و چه سوال‌هایی برای نوجوان پیش آمده است زیرا تا برای این سوالات خود به جوابی نرسد، به سراغ انجام آن نمی‌رود.
گاهی خود نوجوانان هم از رفتارشان تعجب می‌کنند / با نوجوانان دوگانه رفتار نکنید
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی ادامه داد: دوره نوجوانی نام‌های مختلفی دارد؛ مثلاً تولد دوباره زیرا در این سن دوباره روح وروان فرد متولد می‌شود، دوران طوفان، بحران، فشار، برزخ و.‌.
از جمله این نام‌ها هستند.
دوران نوجوانی عالم برزخ است زیرا نوجوان نمی‌داند کودک است یا بزرگسال، آنها گاهی خودشان هم از رفتارشان تعجب می‌کنند که مثلاً در فلان موقعیت باید بزرگانه رفتار کنند یا مثل بچه‌ها رفتار کنند.
نقششان برایشان دوگانه می‌شود.
متأسفانه خانواده‌ها به این موضوع دامن می‌زنند.
آنها یکبار به نوجوان می‌گویند تو با این قد و قامت این کارها را انجام می‌دهی و با خواهر و برادر کوچکترت دعوا می‌کنی؟!
یک بار دیگر اصلاً هیچ توجهی به نوجوان ندارند یا به اصطلاح او را آدم حساب نمی‌کنند، او را کودک می‌بینند و امر و نهی می‌کنند.این دوگانگی‌ها خیلی برای نوجوان آزاردهنده است.
دادمحمدی گفت: هویت‌یابی را از دیگر ویژگی‌های دوران نوجوانی عنوان کرد و گفت: نوجوانان در این سن و سال به خودشان خیلی فکر می‌کنند.
درون‌نگری آنها افزایش پیدا می‌کند؛ یعنی به این فکر می‌افتند که چرا شکلشان اینگونه است؟
چرا خانواده‌اش این است؟
چرا به دنیا آمده‌اند؟
کاش به دنیا نمی‌آمدند و….آنها دنیای سختی را در پیش رو احساس می‌کنند زیرا آینده‌نگر می‌شوند.
این خودشناسی برای نوجوانان سخت است.
آنها گاهی می‌بُرند و نیاز مبرم دارند که با یکی دردودل کنند اگر پدرو مادر گوش شنوا داشته باشند، این موضوع یک عامل پیشگیرنده خوبی است.
وی افزود: والدین باید سعی کنند خانواده شادی داشته باشند و به دنبال گیرهای به اصطلاح کق نباشند، الکی گیر ندهند، به نکات مثبت نوجوانان خیلی توجه کنند، به کوچک‌ترین رفتار خوب آنها بها بدهند تا نوجوان اعتماد به نفس و عزت نفس پیدا و اعتباری برای خود کسب کند.
نوجوانی که سرخورده شود زمینه بروز مشکلات ایجاد می‌شود.
این مشاور مدرسه یادآور شد: یکی از مشکلات دوره نوجوانی گرایش به مصرف مواد در اثر کنجکاوی یا تحت تأثیر قرار گرفتن دوستان است.
آنها کنجکاوی‌هایی دارند که باعث می‌شود، سراغ رفتارهای بزهکارانه که زمینه ساز یکسری آسیب‌های اجتماعی هستند بروند.
مثلاً دانش‌آموز یک‌دفعه معتاد نمی‌شود.
مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان کلیت ندارد ولی مصرف سیگار، ناس، قرص‌های خاصی مثل ترامادول و … و رفتارهایی مثل خودزنی، خون بازی و ارتباط با جنس مخالف وجود دارد اما به ندرت و بیشتر در دوره متوسطه دوم و مخصوصاً در پسرها مشاهده می‌شود.انجام این رفتارها بیشتر به دوستان و مهارت نداشتن بخصوص مهارت جراتمندی و نه گفتن نوجوان برمی‌گردد.
با نوجوانان با احترام رفتار کنید
وی در خصوص اینکه چه کنیم تا دوران نوجوانی دوران خوبی باشد، اظهار کرد: اولاً خانواده‌ها باید با دوران نوجوانی آشنا شوند در مورد آن مطالعه کنند و اطلاعات خود را در این زمینه افزایش دهند، همینطور که می‌دانند یک نوزاد چه احتیاجی دارد و سعی می‌کنند با آن به نحوه احسن برخورد می‌کنند و از خیلی‌ها همچون مادربزرگ‌ها و دکترها درمورد مسائل نوزادشان پرس‌وجو می‌کنند، برای دوران نوجوانی هم حساس شوند و بدانند که کودک آنها وارد دوره حساسی شده و باید او را کمک کنند.
توصیه می‌کنیم والدین قبل از به بلوغ رسیدن فرزندانشان به اطلاع آنها برسانند که قرار است آنها به سن بلوغ برسند و یکسری اتفاقات برایشان رخ خواهد داد.
خانواده‌ها باید پریود شدن و محتلم شدن را به دختر و پسر خود از قبل اعلام کنند.
وقتی هم این موارد اتفاق می‌افتد والدین باید ارتباط خوب، دوستانه و محبت آمیز با نوجوان خود داشته باشند.
تاکید می‌کنم ارتباط همراه با احترام باشد.
دادمحمدی افزود: متأسفانه این احترام را در بین خانواده خیلی کم می‌بینیم.
به نوجوانان ماخیلی بی‌لطفی می‌شود، آنها خیلی محترم نیستند، همیشه یک جور خاصی به آنها نگاه می‌شود؛ خیلی مواقع چون بزرگ شده‌اند خانواده‌ها انتظارات عجیبی از آنها دارند و احساس می‌کنند نوجوانان مشکلاتی ندارند و از جانب آنها انتظار کمک دارند و اینکه نوجوان باید دست به کمک آنها باشند درصورتی که که افراد در دوره نوجوانی واقعاً نیاز عجیبی به کمک دارند مخصوصاً به یک همراه و گوش شنوا که متأسفانه خانواده‌ها فقط سخنرانی، توصیه، سرزنش، مقایسه و منت و بی‌اعتنایی انجام می‌دهند.
وقتی هم علت این رفتارها را از خانواده‌ها می‌پرسیم آنها می‌گویند داریم بچه‌ها را تربیت می‌کنیم.
بلوغ نوجوانان را جشن بگیرید
وی در خصوص مناسب‌ترین زمان برای در میان گذاشتن مسائل نوجوانی با نوجوانان گفت: مناسب‌ترین زمان وقتی است که والدین کوچک‌ترین تغییرات مربوط به بلوغ را در فرزندشان حس کنند.
گفتن این موضوع باید خیلی هنرمندانه و ظریف باشد.
اینکه یک‌دفعه پدری که خشونت داشته، مادری که توجهی به کودک نمی‌کرده و حالا تغییر رویه ۱۸۰ درجه‌ای بدهند کار جالبی نیست.
والدین باید از مدت‌ها قبل ارتباط خود را با فرزندشان بیشتر و بهتر کنند و این مسائل را هم کم کم با آنها درمیان بگذارد و حتی وقتی بلوغ اتفاق افتاد، آن را جشن بگیرند زیرا به بلوغ رسیدن علامتی است که پسر و دختر شما دارد خوب رشد می‌کند و رشد طبیعی او خوب است.
اگر بلوغ اتفاق نیفتد می‌تواند دردسر ایجاد کند؛ مثلاً افراد نازا شوند یا دیر و زود اتفاق افتادن بلوغ باعث ایجاد نقصان در ارتباطات و فکر نوجوان می‌شود.
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی افزود: یکی دیگر از عواملی که باید برای بهتر گذراندن دوره نوجوانی داشته باشیم شناخت کافی و برخورد مناسب است.
کسی که نسبت به دوره نوجوانی شناخت دارد می‌داند نوجوان به جاده جاده خاکی رسیده، مشکلاتی دارد و باید او را کمک کرد.
این موضوع بسیار به ما کمک می‌کند تا اینکه مثلاً برعکس انتظار داشته باشیم که نوجوان باید به ما کمک کنند.
نوجوان را باید مثل کودک تازه به دنیا آمده کمک کرد.
دادمحمدی گفت: یکی دیگر از عوامل در بهتر گذراندن دوره نوجوانی این است که قبل از رسیدن کودک به دوره نوجوانی او باید پیش نوجوانی خوبی داشته باشد، یعنی کودکی خوبی گذرانده باشد، هماهنگی بین پدرو مادر و تربیتی که قبل از ۱۲ سالگی انجام شده خیلی به رشد شخصیتی خوبِ کودک کمک می‌کند.
افرادی که دوره کودکی خوبی می‌گذرانند می‌توانند نوجوانی خوبی را بگذرانند.
این طور نیست که بگوییم تا ۱۲ سالگیِ کودک کاری انجام ندهیم و یک دفعه بعد از ۱۲ سالگی مطالعه کنیم، آموزش ببینم و ….خیلی از روانشناسان می‌گویند شخصیت افراد تا ۶ سالگی شکل می‌گیرد.
ما باید قبل از نوجوانی کاری کنیم که کودک شخصیتی پیدا کند که مورد نظر ماست.
شخصیتی که هم خودمان و هم جامعه اطراف آن را بپذیریم.
مهم‌ترین دغدغه‌های دانش‌آموزان چیست؟
وی در خصوص مهمترین مشکلات و دغدغه‌هایی که دانش‌آموزان با مشاوران مدارس در میان می‌گذارند، عنوان کرد: آنها مسائل خاص جسمانی، شناختی و عاطفی را از ما می‌پرسند.
به لحاظ آینده‌نگری در خصوص رشته و استعداد خود و بازار کار پرسش‌هایی را مطرح می‌کنند.
دغدغه دیگری که دارند این است که در خانواده خیلی دیده نمی‌شوند.
یک ارتباط خوبی بین پدرو مادر، سایر اعضا و نوجوان وجود ندارد.
بچه‌ها خیلی گله‌مند هستند.
بالطبع خانواده هم از رفتار نوجوان گله‌مند است و می‌توانم بگویم ارتباط نوجوان با خانواده ارتباط مسموم یا تاریکی و مبهمی است.
دانش‌آموزان می‌گویند خانواده به ما توجه ندارند، امرونهی می‌کنند، فکر نمی‌کنند ما بزرگ شدیم، همیشه به ما شک دارند که کجا می‌رویم، چه می‌کنیم.
همیشه می‌گویند درس بخوان، همیشه ما را با دیگران مقایسه می‌کنند.
ما را حتی با الفاظ بد صدا می‌زنند و می‌گویند تو که هیکلت بزرگ شده چرا کارهایت این طوری است.
ما را سرزنش می‌کنند.
دادمحمدی با اشاره به اینکه «نوجوانان از تبعیض قائل شدن والدین هم گله‌مند هستند»، عنوان کرد: نوجوانان خود به خود حساس هستند اگر تبعیض هم ببینند بیشتر بهم می‌ریزند.
مسئله بعدی در مورد فضای مجازی است.
می‌توان گفت نوجوانان به فضای مجازی پناه می‌برند.
شاید یکی از دلایلی که سر آنها مدام در گوشی است این باشد که آنها می‌خواهند از مشکلات و یا واقعیت به دنیای خیالی خود بروند و متوجه بسیاری از مسائل نشوند.
وی ارتباط دانش‌آموزان با مشاوران را خوب توصیف کرد و گفت: خوشبختانه رابطه حرفه‌ای بین دانش‌آموز و مشاور شکل گرفته و آنها راجع به خصوصی‌ترین مسائل و کنجکاوی‌های شأن با مشاوران صحبت می‌کنند.
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی با بیان اینکه «از زمان تغییر نظام آموزشی به شش.
سه.
سه و به دلیل انتخاب رشته در پایه نهم اغلب مشاوران در دوره متوسطه اول حضور دارند»، خاطر نشان کرد: ما با کمبود نیروی مشاور متخصص روبرو هستیم.
متأسفانه در برخی مدارس از نیروهای غیر متخصص برای مشاوره استفاده می‌شود که گاهی تخصص را ندارند.
البته بیش از ۹۰ درصد مشاورین آموزش و پرورش حرفه‌ای و کارآزموده هستند.
کمبود مشاور در مدارس
دادمحمدی افزود: با توجه به کمبود نیروی مشاور و اینکه آنها خیلی نمی‌توانند به تمام دانش‌آموزان سرویس دهند، در هر ناحیه و منطقه آموزش و پرورش مرکز مشاوره وجود دارد.
ما دانش‌آموزانی را که احتیاج به کمک بیشتری دارند یا دچار اختلال شده‌اند شناسایی می‌کنیم و به اتفاق خانواده به این مراکز مشاوره ارجاع می‌دهیم.
در مراکز مشاوره آموزش و پرورش نیروهای با تجربه‌ایی فعالیت می‌کنند و میزان هزینه‌ای که از دانش‌آموزان دریافت می‌شود مبلغ بسیار مناسبی است.
همچنین جلسه اول مشاوره هم رایگان برگزار می‌شود.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا ارجاع دانش‌آموزان به مراکز خصوصی مشاوره و یا مراکزی که خود مشاور مدرسه در آن حضور دارد تخلف محسوب می‌شود یا خیر؟
تصریح کرد: اینکه مشاوران، دانش‌آموزان را به سمت مراکزی که خودشان در آن فعالیت می‌کنند ارجاع دهند اخلاقی نیست‌.
ما مجاز هستیم دانش‌آموزان را فقط به مراکز مشاوره آموزش و پرورش ارجاع دهیم.
البته گاهی پیش می‌آید که خود خانواده دانش‌آموز اصرار دارد جلسات مشاوره را با خود مشاور مدرسه بگذرانند که در این صورت قضیه متفاوت می‌شود.
این مشاور مدرسه تصریح کرد: توصیه من به خانواده‌ها و نوجوانان این است که موضوع مهارت‌های زندگی را خیلی جدی بگیرند.
خانواده و نوجوان باید مهارت‌های ده‌گانه زندگی شامل حل مسئله، خودآگاهی، تصمیم‌گیری، ارتباط مؤثر و… فرا بگیرند.
این مهارت‌ها برای هر کسی توصیه می‌شود.
مخصوصاً برای نوجوانان.
مهارت جراتمندی و نه گفتن در ارتباطات اجتماعی ما بسیار لازم است.
نوجوان به عنوان فردی که تازه وارد جامعه می‌شود و خطرات زیادی دورو بر آن است مهارت نه گفتن را باید به طور جدی یاد بگیرد تا از این منجلاب و مشکلات اجتماعی راحت‌تر عبور کند.
یادگیری این مهارت‌ها صرفاً با کتاب خواندن امکان‌پذیر نیست.
این مهارت‌ها نیاز به کارگاه و کار عملی دارد.
در دروس تفکر و سبک زندگی که در دوره متوسطه اول و دوم تدریس می‌شوند اگر بتوانند دوره‌هایی را برای دانش آموزان و خانواده‌ها بگذارند خیلی کمک حال خانواده‌ها و دانش‌آموزان است.
معرفی کتاب‌هایی در زمینه دروان نوجوانی
وی در پایان با بیان اینکه «انتشارات انجمن اولیا و مربیان کتاب‌های خوبی در زمینه تربیتی دارد»، برای آشنایی بیشتر خانواده‌ها و نوجوانان با دنیای نوجوانی کتاب‌های زیر را معرفی کرد: دنیای نوجوانی از دکتر محمدرضا شریفی، مسائل نوجوانان و جوانان از محمد خدایاری فرد، چگونه صحبت کنم که نوجوانم گوش کند وچگونه گوش کنم که نوجوانم صحبت کند، ترجمه الهام آرام‌نیا و شمس‌الدین حسینی و یک راز کوچک برای رابطه با نوجوانان ترجمه فریبا محمدی از جمله کتاب‌های مرتبط‌با نوجوانان است.
انتهای پیام