سه شرط مهم امر به معروف در بیان امام صادق (ع)- اخبار دین ، قرآن و اندیشه - اخبار فرهنگی تسنیم

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، امر به معروف و نهی از منکر یکی از فریضه‌های مهم ادیان آسمانی است که ادای صحیح آن، سبب اصلاح و بهبودی وضعیت جامعه می‌شود.
جامعه‌ای که در آن گزاره‌های "معروف" به حداقل رسیده باشد و عده‌ای هم نباشند که به امور خیر دعوت کنند، به مرور زمان به سمت "منکرات" و مسائل منفی سوق می‌یابد؛ مانند آب راکدی که پس از مدتی کرم‌زده می‌شود و خاصیت خود را از دست می‌دهد.
از این جهت خداوند امر می‌کند «باید از میان شما، گروهى امر به معروف کنند و از زشتى بازدارند؛ و آنان همان رستگارانند.»1
اما همین عده‌ای از نیکان روزگار که سعی می‌کنند در میان انبوهی از مسائل منفی جامعه، وارد عمل شوند و دست به امر به معروف و نهی از منکر بزنند، باید شرایط و ضوابطی را مدنظر داشته باشند.
امام صادق علیه‌السلام در روایتی، این ضوابط را تابع خصلت و یا صفت شخص امرکننده می‌آورند و می‌فرمایند « تنها کسى مى‏‌تواند امربه‌معروف کند یا نهى‌ازمنکر کند که داراى سه صفت باشد:
1.
به آنچه امر مى‏‌کند و از آنچه نهى مى‏‌کند عالم است؛ عَالِمٌ بِمَا یَأْمُرُ عَالِمٌ بِمَا یَنْهَى
2.
عادل است نسبت به آنچه امر و نهی می‌کند؛‌ عَادِلٌ فِیمَا یَأْمُرُ عَادِلٌ فِیمَا یَنْهَى (از حدود تجاوز نکند)
3.
با مهربانى و دوستانه امر و نهى کند؛ رَفِیقٌ بِمَا یَأْمُرُ رَفِیقٌ بِمَا یَنْهَى (تحف‌العقول، ص358)
امام صادق علیه‌السلام اولین شرط آمر به معروف و ناهی از منکر را علم به ماجرا معرفی می‌کنند؛ به این معنا که فرد باید نسبت به آنچه می‌گوید علم کافی و وافی را داشته باشد.
فردی که دعوت به نماز می‌کند، باید علم به فوائد و احکام حداقلی آن داشته باشد و بلکه طعم اقامۀ نماز را چشیده باشد، همچنان که وقتی از چیزی نهی می‌کند، باید نسبت به مضرات آن آگاهی داشته باشد.
در صورت کلی، علم موضوعات را می‌داند و با اشراف، وارد عمل می‌شود.
وقتی علم نباشد، تعصب جای آن را می‌گیرد و کار را خراب‌تر می‌کند.
دوم اینکه امام در شرط آمر به معروف و ناهی از منکر می‌فرماید باید عادل باشد.
منظور از عادل در اصطلاح فقهى این است که خود هرگز مرتکب گناهان بزرگ نمی‌شود و بر ارتکاب گناهان کوچک نیز اصرارى نمی‌‏ورزد و نخست عیب خود را اصلاح می‌‏کند و سپس منصفانه به امر و نهى دیگران می‌پردازد.
(اتابکی مترجم تحف‌العقول ( رهاورد خرد ) ) بین افراد فرق نگذارد، به طوری که اگر شخص بی‌گانهی کاری انجام دهد آن را منکر بداند، اما اگر فرزند خودش انجام دهد، منکر نداند.
بالاتر از این، بین خود و دیگران عدالت داشته باشد و اگر دیگران را نهی از منکر می‌کند، اوّل خودش آن کار را انجام ندهد.
بالاتر از این تعابیر، تعبیری است که امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید: «إنِّی وَاللهِ لاَ أحُثُّکُمْ عَلی طَاعَةِ اللهِ إلاَّ وَ أسْبَقُکُمْ إلَیْهَا وَ لاَ أنْهَاکُمْ مِنْ مَعْصِیَةِ الله إلاَّ أنْتَهِی قَبْلَکُمْ عَنْهَا; یعنی اگر من شما را به چیزی امر می‌کنم، قبل از شما خودم انجام می دهم و اگر از چیزی نهی می‌کنم، اوّل خود آن را ترک می‌کنم.
سومین نکته و بلکه اساس همه اینها، رفق و مهربانی با دیگران است.
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید باید با کسی که او را دعوت به خیر می‌کنی و از شرّ بازش می‌داری، با حالت دلسوزانه و مهربانانه برخورد کنی.
«رفیق»، صیغه مبالغه به این معناست که همواره باید اینگونه باشی و خیرخواهانه مردم را راهنمایی کنی.
نمونۀ عملی آن را سیرۀ رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و اهل بیت وحی می‌بینیم.
ایشان در نهایت عطوفت و بردباری با اطرافیان برخورد می‌کردند و با روش‌هایی زیبا و دلچسب اطرافیان را دعوت به خیر می‌کردند و از بدی باز می‌داشتند.
سوگوارانه این روحیه پدرانه و مهربانانه مدت‌هاست که در روش‌های امر به معروف و نهی از منکر از بین رفته و رفتارهای سلبی و زننده جای آن را گرفته است.
بسیارند کسانی که با خشونت، بی‌ادبی، اهانت، تهمت و...
امر به معروف و نهی از منکر کرده و افراد را به لجبازی وادار می‌کنند، در حالی که اگر با ادب، برخورد نیکو و بدون تحقیر و توهین باشد، همه آن را می‌پذیرند.
(مشکات هدایت، آیت‌الله مکارم شیرازی) ما نیز از این مسئله مستثنی نیستیم و امید که در راستای جبران اشتباهات گذشته به اخلاق اسلامی روی بیاوریم.
----------------
پاورقی:
«وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ‏ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (آل عمران 104)
انتهای‌پیام/