آداب ماه میهمانی خدا در آذربایجان غربی/ از«قاباخلاما» تا«اوباشدان

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: در اعتقاد مردم آذربایجان غربی، رمضان، ماه نیایش و دعا، ماه عبادت و رستگار شدن و ماهی است منتسب به امام اول شیعیان، حضرت علی ابن ابوطالب (ع) که از آن به «بهترین ماه ها» یاد می‌کنند.
باور مردم استان بر این است که ماه رمضان، ماه پاکی‌ها و زلالی هاست و خیر و برکت خداوندی بیش از هر ماه دیگری، در این ماه بر سفره‌های روزه داران نازل می‌شود.
در آذربایجان غربی مردم بنا به سنتی، روزه گرفتن را از چند روز مانده به آغاز این ماه شروع می‌کنند که با این عمل، مردم باب مهیا شدن خود را برای خودسازی باز می‌کنند.
استقبال از ماه رمضان، امروزه نیز در بین شیعیان و اهل تسنن مرسوم است به طوری که برخی از مؤمنین ۱۰ تا سه روز مانده به شروع ماه رمضان، روزه داری را آغاز می‌کنند، در آذربایجان غربی، هنوز هم می‌توان مومنانی را سراغ گرفت که با قصد و نیت قرب به خدا، سه ماه متوالی رجب، شعبان و رمضان را روزه دار هستند.
اما آنچه مربوط به آداب و رسوم خاص ماه رمضان است، با شروع این ماه پر برکت و اعلام روز ورود به ماه ضیافت الله شروع می‌شود.
این آداب و رسوم بخشی از فرهنگ بومی و دینی و اعتقادات یک منطقه را شامل می‌شود و بارزترین عنصر هویت بخشی مردمان یک ناحیه به شمار می‌آید و در این میان، آداب و رسوم ماه مبارک رمضان نیز یکی از مباحث فرهنگی است که ریشه در اعتقادات دینی مردم دارد.
از چند روز مانده به شروع ماه مبارک رمضان، شهرهای مختلف آذربایجان غربی حال و هوای خاصی به خود می‌گیرند و در شهرهای مختلف بانوان خانه دار آذربایجان غربی با خانه تکانی به استقبال ماه مبارک رمضان می‌روند و چند روز پیش از آغاز ماه رمضان به نظافت خانه‌های خود می‌پردازند، همچنین آماده کردن مساجد و نظافت آن نیز از دیگر کارهایی است که در شهرها توسط هیئت امنای مساجد و در روستاها توسط خود مردم قبل از شروع ماه مبارک رمضان انجام می‌شود.
از سوی دیگر تهیه خوردنی‌هایی مانند کره و عسل محلی آذربایجان، پنیر محلی و تهیه نان‌های محلی که به آن «یاغلی چؤرک» از اول تا آخر ماه رمضان خود نشانگر این حال و هوای خاص است.
اگر در منطقه آذربایجان باشید، شلوغی مقابل نانوایی‌ها و نان بربری پزها هر روز عصر و قبل از اذان مغرب، را به به خوبی می‌توانید مشاهده کنید که مردم روزه دار این نان‌ها را در وعده افطار و سحری از سفره‌های خود جدا نمی‌کنند.
«قاباخلاما»
«قاباخلاما» یا به ترکی یعنی به پیشواز رفتن یکی از سنت‌های مردم آذربایجان است که مردم آذربایجان غربی چند روز مانده به شروع ماه مبارک رمضان اقدام به گرفتن روزه مستحبی یا قضا می‌کنند و به این عمل می‌گویند «قاباخلاما» یعنی به پیشواز و استقبال ماه مبارک رمضان رفتن.
روزه گرفتن یا «اوروج توتماخ» از اهمیت ویژه ای در میان مسلمانان برخوردار بوده و از نو روزه داران تا جوانان و پیران ترک زبان روزه‌های خود را با وجود مشاغل سخت و کشاورزی در زیر آفتاب سوزان رمضان ادامه می‌دهند و کامل روزه داری می‌کنند.
سال‌های گذشته نیز قبل از آغاز ماه رمضان از طرف مردم روستاهایی که روحانی نداشتند، نمایندگانی به نزد امام جمعه‌های شهرها فرستاده می‌شد و از آنها درخواست می‌کردند که یک روحانی را به نمایندگی از خود به روستا بفرستند.
در طول ماه رمضان که در زبان ترکی «اوروشلوق» خوانده می‌شود مساجد، اماکن مقدس و نمازخانه‌های این استان مملو از جماعت روزه داری می‌شود که‌با انگیزه تکمیل عبادت و کسب فیض بیشتر، نمازهای یومیه را به جماعت اقامه می‌کنند و بعد از اقامه نماز پای صحبت‌های امام جماعت مسجد می‌نشیند.
«اوباشدانلیق» یا سحری خوردن
اوباشدانلیق یا سحری خوردن یکی از مشخصه‌های ویژه ماه مبارک رمضان است که حدود یک ساعت قبل از اذان صبح انجام می‌شود.
یکی از آئین‌های سنتی این دیار، بیدار کردن همسایه‌ها برای خوردن سحری است که در بعضی مناطق که رسم و آئین‌ها هنوز بر جای خود باقی است ردپای آن دیده می‌شود و یک ساعت مانده به اذان صبح در خانه همسایه‌ها را می‌زنند و آنها را برای سحری که به زبان ترکی «اوباشدان» (و به غذایی که در اوباشدان خورده می‌شود «اوباشدانلیق» گفته می‌شود) بیدار می‌کنند که البته امروزه این کار از طریق تلفن نیز انجام می‌شود.
البته در گذشته‌های نه چندان دور نیز رسم بر این بوده که در برخی از روستاها یک فرد با صدای گیرایی بر پشت بام خانه اهالی را برای سحری یا اوباشدان بیدار می‌کند.
«افطار سفراسی»
افطاری و احسان دادن از مشخصه‌های ویژه ماه مبارک رمضان، است که در این ماه در همه جا مشاهده می‌شود.
پهن کردن سفره‌های افطار در بین نیازمندان و فقرا نیز از آداب و رسومی است که پای ثابت ماه مبارک رمضان در آذربایجان غربی به شمار می‌رود.
در این دیار در برخی از خانواده‌ها نیز حداقل یک بار به فامیل افطاری می‌دهند و زنان نیز با درست کردن غذا و افطاری از میهمانان پذیرایی می‌کنند و البته در کنار آن رسم است کوچک‌ترهای فامیل، بزرگترها را برای افطاری به میهمانی دعوت می‌کنند.
مرباهای محلی، سوپ، آش رشته، آش دوغ، حلیم، خرماهای تزئین شده با گردو و گل محمدی، پنیر، سبزی، ماست و شیر از مهم‌ترین غذاهای مردم آذربایجان غربی بر سر سفره‌های ماه رمضان می‌باشد.
در گذشته آبگوشت نیز از غذاهای مرسوم افطاری بوده است اما امروز افطاری‌ها تفاوت چندانی با دیگر نقاط کشور ندارد فقط آش دوغ و آش رشته مرسوم است و بیشتر افطاری‌ها با سوپ و پلو همراه است، این تغییر شیوه هم به نوعی از نیت خیرخواهانه مردم حکایت دارد.
احیا گئجه لری (شب‌های احیا)
احیا گئجه لری یا شب‌های قدر در این منطقه از جایگاه ویژه ای برخوردار است مساجد، حسینه ها و مساجد همه از خیل مشتاقان وصال دوست و خریداران معرفت و تشنگان محبت و رحمت دوست آکنده و لبریز است.
با فرارسیدن شب‌های قدر مردم مؤمن و دیندار آذربایجان غربی با حضور در مساجد و حسینه‌ها به عزاداری و شب زنده داری می‌پردازند و با دادن نان، پنیر، گردو و غذاهای خانگی از شب زنده داران پذیرایی می‌کنند.
کیسه دوزی در شب قصاص ابن ملجم از دیگر رسم‌هایی مردم این خطه است که بنابر رسم‌های قدیمی دختران و زنان در شب ۲۷ رمضان با دوختن کیسه‌ای به نام «لعن ابن ملجم» با هر سوزنی که به کیسه می‌زنند یک بار به ابن ملجم لعنت می‌فرستادند.
زکات فطریه و خداحافظی با ماه رمضان
در آخرین روز ماه مبارک رمضان و در شب عید فطر که در بین مردم این دیار به نام «عرفه» نیز مشهور است، سرپرست خانواده میزان فطریه که مبلغ آن از سوی مراجع اعلام می‌شود، را از قوت سالانه یا از پول توی جیب جدا کرده و در محل خاصی قرار می‌دهند.
فطریه در روستاها شامل آرد یا گندم می‌شود که سرپرست خانواده آن را در پشت در و در داخل منزل قرار می‌دهد که در اولین فرصت به افراد فقیر و مستمند تحویل دهد.
در شب عید فطر نیز همه سعی می‌کنند در هنگام اعلام عید در خانه‌های خود باشند تا فطریه شأن به گردن کس دیگری نیفتد، مردم آذربایجان معتقدند که باید فطریه را در همان روز اول به فقرا بدهند.
در برخی از مناطق روستایی و شهری آذربایجان رسم بر این است که در روز پایانی ماه رمضان، بعد از ادای فریضه مغرب و عشا، آئین خداحافظی ماه رمضان برگزار شود و این آئین هم شامل نمازهای مستحبی و دعاهاست.
نماز عید فطر
نماز عید فطر نیز در این منطقه از جلوه‌های زیبایی برخوردار است به گونه‌ای که تا قبل از طلوع آفتاب، مصلی، مساجد و خیابان‌های منتهی به محل اقامه نماز عید فطر مملو از مردم است.
بعد از برگزاری با شکوه نماز عید فطر مردم به دید و بازدید می‌روند و به خصوص به کسانی سر می‌زنند که عید نو آن هاست، خانواده‌هایی که تازه درگذشته دارند شامل این دید و بازدید و عید می‌شوند که قره بایرام آنها بوده و با چای و خرما پذیرایی می‌شوند.
مردم روزه دار این مناطق نهایت سعی، تلاش و ریاضت خود را در جهت هر چه معنوی‌تر و خالص ساختن اعمال در طول روزهای ماه مبارک رمضان به کار می‌بندند تا بتوانند فرایض دینی را به درستی به جا آورده و ثواب اخروی و دنیوی روزه را شامل حالشان کنند و برای این منظور در طول روز همانند ایام دیگر سال به کار و زندگی مشغول می‌شوند و دینداری توأم با دنیاداری را احساس و لمس می‌کنند.
مراسم محفل انس با قرآن در ۴۸۰ نقطه آذربایجان غربی برگزار می‌شود
مدیرکل تبلیغات اسلامی آذربایجان غربی در خصوص برنامه‌های ماه رمضان در سال جاری اظهار کرد: امسال در ۴۸۰ نقطه از استان همزمان با ماه مبارک رمضان مراسم محفل انس با قرآن برگزار می‌شود.
حجت الاسلام منصور امامی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: همزمان با ماه رمضان همایش طلایه داران تبلیغ در ارومیه و شهرستان‌های آذربایجان غربی برای مبلغین با هدف معرفی روش‌های مردم داری و منبر داری و استفاده از روش‌های نوین تبلیغ برگزار می‌شود.
وی افزود: در حدود ۴۸۰ نقطه استان محفل انس با قرآن کریم و جمع خوانی برگزار می‌شود و تلاش داریم با همکاری آموزش و پرورش در ۱۰۰ مدرسه افطاری‌های ساده را همراه با جمع خوانی قرآن کریم برای دانش آموزان برگزار کنیم.
مدیرکل تبلیغات اسلامی آذربایجان غربی اضافه کرد: در ایام ماه مبارک رمضان پویش قرائت، تفسیر و روخوانی سوره مبارکه محمد (ص) در استان اجرا خواهد شد.
وی با اشاره به فعالیت واحد ادیان و مذاهب تبلیغات اسلامی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه آذربایجان غربی استان وحدت و مقاومت است در این راستا سال گذشته افطاری‌هایی تحت این عنوان در ۸ شهر استان کلید خورد که مورد تجلیل مسئولین کشوری نیز قرار گرفت و امسال نیز این جلسات برگزار می‌شود.
حجت الاسلام امامی یادآور شد: در کنار اعزام مبلغ و سخنران از طریق سامانه شمع، این اعزام‌ها در ایام رمضان، محرم، ایام فاطمیه و … به صورت سنتی نیز صورت می‌پذیرد و امسال پیش بینی می‌شود ۲۰۰۰ مبلغ در استان به مناطق تبلیغی در ایام ماه مبارک رمضان اعزام شوند.