آیین‌های ماندگار رمضان در همدان/دوخت کیسه «برکت» احیا شده است
همدان-عطر رمضان ۱۰ روز و اندی است که در شهرهای ایران پیچیده و مردم با زبان، آداب، رسوم و باورهای خود به استقبال ماه خدا رفته اند به طوری که این ایام در همدان حال و هوای خاص خود را دارد.
خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها - مرضیه مسگریان*: در گوشه و کنار ایران اسلامی، آداب و رسوم خاص و متفاوتی برای مناسبت‌های مختلف سال نظیر ماه مبارک رمضان وجود دارد که هرکدام از این آئین‌ها و آداب و رسوم، برخاسته از فرهنگ‌عامه و اعتقادات مردم آن مناطق است.
در این میان اهمیت ماه مبارک رمضان و رعایت آداب آن بر کسی پوشیده نیست و در هر دوره‌ای از زمان‌بر حسب شرایط موجود و حاکم در جامعه مردم به استقبال این ماه پرفضیلت می‌رفتند.
اما در این گزارش صحبت از روزگاری است که رمضان حال و هوای مردم را کاملاً عوض می‌کرد و رفتار مردم تغییر محسوسی داشت.
حسن مسگریان پیرمردی که ۹۲ بهار از عمرش سپری‌شده در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه رمضان در همدان حال و هوای خاصی داشت که امروز کمتر به آن پرداخته می‌شود، گفت: گرفتن روزه پیشواز و استقبال از ماه رمضان، ازجمله آداب و سنت‌های همدانی‌ها بود که با این اقدام خود را برای حضور در این ضیافت پرفیض آماده می‌کردند.
وی با اشاره به نحوه اطلاع از زمان سحر، با اشاره به اینکه یکی از راه‌ها این بود که در هر محله همسایگانی برای مناجات به پشت‌بام‌ها می‌رفتند و با صدا و بانگ بلند مناجات می‌کردند و مردم از این اقدام متوجه می‌شدند که هنگام خوردن سحری است، گفت: گروهی نیز با دق‌الباب کردن در خانه همسایه و یا کوبیدن به دیوار اتاق‌های مجاور، صاحبان منزل را برای خوردن سحری از خواب بیدار می‌کردند.
مسگریان ادامه داد: در ایام قدیم مردم بر بالای پشت‌بام‌ها می‌خوابیدند و گاهی سفره سحری هم در همان مکان باز می‌شد.
وی بابیان اینکه برای خوردن سحری، همه و حتی آن‌هایی که روزه نمی‌گرفتند، دور سفره می‌نشستند و زنان خانه سحری را همان سحر می‌پختند و غذا تازه و خوش رنگ و لعاب بود، گفت: در دوره فعلی بیشتر غذای قبلی را گرم می‌کنند در حالی که در دوران گذشته این چنین نبود.
مسگریان ادامه داد: الان برخی از روزه داران تعریفی از سحری ندارند و ترجیح می‌دهند قبل از خواب شام بخورند و از لطف و صفای سحر چشم بپوشند و لذت خواب سحرگاهی را جایگزین آن سازند.
رمضان به‌طور خاص ماه قرآن و دعا بود
وی با بیان اینکه رمضان به‌طور خاص ماه قرآن و دعا بود و در خانه‌هایی که ظرفیت و جای بیشتری داشتند جلسات مذهبی قرآنی محلی و صنفی به‌مدت یک ماه برگزار می‌شد، ادامه داد: برنامه این جلسات، قرآن‌خوانی و تفسیر قرآن توسط روحانیون بود
مسگریان با تاکید بر اینکه مساجد محلات شهر از شلوغ ترین مراکز عمومی به حساب می‌آمد که پذیرای اکثر قریب به اتفاق اهالی به شمار می‌رفت، گفت: اکثر شرکت کنندگان در این برنامه‌ها جوانان بودند.
وی با اشاره به اینکه همدان در گذشته دارای خانه‌هایی باصفا و زیبا بود که اکنون کمتر محله‌ای از زیبایی‌های این خانه‌ها بهره مند است، گفت: سفره افطار در این فصل سال در حیاط خانه‌ها پهن می‌شد و ساعتی پیش از اذان مغرب، اهل خانه به سرو سامان دادن حیاط و آب دادن باغچه و گلدان‌ها می‌پرداختند.
وی با بیان اینکه در فصل تابستان انواع نوشیدنی‌های خنک مانند عرق بید مشک، خاکشیر، عرق بهار نارنج، تخم شربتی، شربت گلاب و غیره در کاسه‌های بزرگ همدانی که با لعاب آبی زیبایی پوشانده شده بود، سر سفره گذاشته می‌شد، گفت: یکی از دیگر برنامه‌ها دید و بازدید بود که در ماه مبارک رمضان و ساعتی پس از نماز مغرب و عشاء انجام می‌شد.
مراسم کیسه برکت
این مسگر ۹۰ ساله در ادامه گفتگو با بیان اینکه یکی دیگر از سنت‌های قدیمی ماه رمضان در همدان، مراسم کیسه برکت در روز ۲۷ ماه رمضان بود، ادامه داد: در این روز زنان روزه دار هنگام رفتن به مسجد و اقامه نماز ظهر به همراه خود پارچه، نخ و سوزن می‌بردند و در میانه دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله‌ها به کار دوختن یک یا چند عدد کیسه برکت مشغول می‌شدند.
وی با بیان اینکه این سنت همچنان پابرجاست و به اعتقاد مردم همدان، هر فردی داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می بخشد، به همین علت زنان در این روز بیش از یک کیسه برکت دوخته و آن را برای فزونی دارایی بین خانواده خود و دیگران توزیع می‌کنند، گفت: از دیگر آداب مخصوص این ماه در همدان آئین توزیع آجیل مشکل گشا است که پس از اقامه نماز مغرب بین زنان نمازگزار تقسیم می‌شود.
اما گذشته از صحبت‌های حسن مسگریان که به برخی آداب و رسوم مردم همدان در گذشته‌های دور اشاره کرد، کارشناس میراث فرهنگی همدان نیز در این خصوص عنوان کرد: یکی از رسوم مردم همدان در ماه مبارک رمضان جمع آوری خرده‌های نان سفره افطاری است چراکه به باور مردم هر فردی که بتواند خرده نان‌های سفره افطاری را تا آخر ماه مبارک رمضان جمع کند و تا روز عید قربان آن را نزد خود نگهدارد و آنها را در آبگوشتی که از گوشت قربانی در عید قربان تهیه می‌شود، بریزد و سپس بخورد، خداوند تمام آرزوها و نیازهای وی را برآورده می‌کند.
پخت غذاهای مخصوص از آئین‌های ماه مبارک رمضان است
فریبا نعمتی با بیان اینکه پخت غذاهای مخصوص از دیگر آئین‌های ماه مبارک رمضان است، گفت: زنان همدانی در این ایام برای افطار، بیشتر از غذاهایی نظیر آش رشته، فرنی، ترحلوا، طاس کباب، شامی کباب، سرداشی، بورانی و شیربرنج استفاده و برای سحری نیز رشته پلو و آبگوشت مرغ می پزند.
وی گفت: پخت شیرینی‌های محلی مانند کماج، انگشت پیچ، پنجه خاله، یوخا، نیس درجهان و اگرده نیز در ماه مبارک رمضان بین خانواده‌های همدانی رواج دارد.
نعمتی یادآور شد: پخت و پز نان‌های مخصوص محلی نظیر نان اوفاق، نان گرده چرب و نان شاتی نیز از دیگر آیین‌هایی است که زنان همدان همه ساله در ماه رمضان اقدام به تهیه آنها می‌کنند.
فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس
اما یکی از آئین‌های جالب توجه مردم استان همدان فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس است که مطابق این سنت دیرینه در ماه رمضان جوان دارای نامزد، باید افطاری نامزدش را به خانه پدر عروس ببرد.
این افطاری شامل چند قرص نان، گرده دو زرده، برنج، روغن حیوانی، یک عدد مرغ و یا ماهی، سیب سرخ، شیرینی انگشت پیچ و میوه‌های فصل است.
پس از اینکه افطاری از سوی داماد به خانواده عروس برده شد، خانواده عروس نیز در شب‌های آینده، خانواده داماد را برای صرف افطاری به منزل خود دعوت می‌کنند.
آخرین فعالیت همدانی‌ها در ماه رمضان، اهدای زکات فطریه است که این مورد با رسم و رسوم خاصی به انجام نمی‌رسد.
