تفاوت حمد و شکر چیست؟
مهر
|
دین و اندیشه
|
جمعه، 03 تیر 1401 - 09:29
آیت الله مصباح یزدی در سلسله جلساتی در دفتر رهبر معظم انقلاب به شرح و تفسیر صحیفه سجادیه پرداخته اند.

خلاصه خبر
در بخش ارتباط با خداوند طبق مقتضای زمانهای مختلف و احوال گوناگون دعاهایی بیان شده است، برخی دعاهای آن به صورت سالانه، همچون دعای عرفه و وداع ماه رمضان، و برخی ماهانه، مانند دعای دیدن هلال، و برخی هفتگی و برخی برای هر شبانه روز قرار داده شده است.
حضرت زین العابدین در ابتدای این دعا، خدا را به دلیل دادن مقام شکر به بندگان سپاسگزار است و از خدا درخواست پاک شدن گناهان و رسیدن به مقام صالحان را دارد.
این دعا این چنین شروع میشود:
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِحَمْدِهِ، وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ لِنَکُونَ لِإِحْسَانِهِ مِنَ الشَّاکِرِینَ، وَ لِیَجْزِیَنَا عَلَی ذَلِکَ جَزَاءَ الْمُحْسِنِینَ
«وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ»؛ و ما را از اهل حمد قرار داد.
«لِنَکُونَ لِإِحْسَانِهِ مِنَ الشَّاکِرِینَ»؛ ما را از اهل حمد قرار داد تا این که شکرگزار احسان او باشیم، «وَ لِیَجْزِیَنَا عَلَی ذَلِکَ جَزَاءَ الْمُحْسِنِینَ»؛ و برای این که بر این شکرگزاری و حمد، پاداش نیکو کاران به ما عطا کند.
میفرماید خدا ما را هدایت کرد به حمد و اهل حمد قرار داد تا ما را از شاکرین قرار دهد.
شکر نعمت؛ های مادی
برای همین است که از خدا رزق فراوان، امنیت، آب، برق و دیگر نیازمندی؛ های روزمره را میخواهیم؛ نعمت؛ هایی که با بدن و نیازهای مادی ما سرو کار دارد.
اندکی فراتر که برویم از خدا موقعیت و احترام اجتماعی و عزت و آبرو را میخواهیم.
ما نعمت؛ های معنوی فراوانی داریم که خدا وسایل آن را فراهم نموده است.
آنهایی که معرفت؛ شأن بیشتر است، بر عکس افراد عادی، نسبت به مسائل مادی چندان توجهی ندارند؛ نه آن که نعمت؛ های مادی را به هیچ بگیرند؛ بلکه آنها ارزش نعمت؛ های مادی را خیلی بیشتر از افراد عادی درک میکنند و در مقابل آن نعمت؛ ها نیز خود را مدیون خدا و شکر آن نعمت؛ ها را نیز برای خود واجب؛؛ میدانند.
آنها به نعمت؛ های جزئی مثل نفس کشیدن نیز توجه دارند.
چرا که نفس کشیدن نعمت بزرگی است.
خدا برای امت آخرالزمان و امت اسلام، ماه رمضان را قرار داده است.
آنهایی که معرفت بالایی دارند به این نعمتها بیشتر از نعمت خوراک و پوشاک و حتی امنیت و آبرو توجه دارند.
این یک نعمت عظیم است که خدای متعال در سال، ماه رمضان را و در ماه رمضان شب قدر را قرار داده است.
اینکه ما یاد گرفتیم تا خدا را؛ حمد و ستایش کنیم، نعمتی است که خدا به ما داده.
اولین سوره قرآن سوره حمد است که از شریف؛ ترین سوره؛ های قرآن است «آتَیْنَاکَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِی وَالْقُرْآنَ الْعَظِیمَ»؛ یک طرف، سوره حمد و یک طرف همه؛ ی سورههای دیگر قرآن است.
سوره حمد با «الحمد»؛ شروع میشود.
از آشنایی با خدا تا ارتباط با خدا
کشیش میگفت: خدا را باید به عقل شناخت، سپس باید سراغ دین رفت و دستورات و احکام را از دین یاد گرفت؛ اما خدا را فقط باید با برهان و از راه فلسفه شناخت.
خاخام یهودی برخلاف کشیش میگفت که فلسفه نمیتواند برای ما خدا را اثبات و ما را با خدا آشنا کند.
بر همین اساس فراز آغازین دعا به ما میآموزد که خدا را ستایش؛ نما برای این که «حمد کردن»؛ را خدا به تو یاد داد.
بر همین اساس بود که به آن کشیش مسیحی و خاخام یهودی گفتیم برای اصل اثبات خدا ما باید با عقل استدلال کنیم، اما برای کیفیت ارتباط با خدا و کیفیت اطاعت از خدا باید از وحی استفاده کنیم.
تا عقل ما نگوید خدایی هست، به چه اعتبار بگوییم حرف فلان پیغمبر حجت است؟
کتاب خدا یعنی چه؟
پس نخست باید وجود خدا با عقل اثبات شود.
اراده تکوینی خدا بر اهل ستایش
«وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ»؛ در این فراز از دعا مطلبی جالب وجود دارد.
در قرآن دستور داده شده که حمد خدا را به جای آوریم.
چند سوره نیز داریم که با حمد شروع شده است.
گویا پنج سوره هست که با «الحمد لله»؛ شروع شده.
برای اموری که خدا قرار داده، یا خدا اراده کرده و مشیت خدا بر آن تعلق گرفته، معنا در نظر میگیریم:
خدا اراده تشریعی دارد که ما نماز بخوانیم، یعنی بر ما واجب و تشریع کرده.
این که خدا فرمود حمد کنید، این اراده تشریعی است؛ یا حمد واجب است یا مستحب.
اما این که «جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ»؛ که ما را از اهل حمد و سپاسگزاری قرار داده، یعنی تکویناً ما را اهل حمد قرار داده است.
دستور حمد عام است یعنی همه بندگان خدا باید حمد خدا را به جا آورند.
اراده تشریعی خدا به حمد، برای همه انسان؛ هاست.
این که میگوید: «جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ»؛ این یک نعمت دیگر است که خدای متعال به فضل خود به ما، که توفیق حمد گفتن را پیدا میکنیم، عنایت میکند.
دو شکر برای یک حمد
یعنی ما دو نعمت را از خدا در اینجا مورد توجه قرار میدهیم: یکی این که به ما یاد داد و امر کرد که او را حمد و ستایش کنیم؛ که این نعمت بزرگی است و؛ احتیاج به شکر دارد.
این، دو نعمت است، که البته درک نعمت دوم مقداری مشکل؛ تر است؛ اما با اندکی ذوق و قریحه فهمیده میشود.
حضرت زین العابدین در ابتدای این دعا، خدا را به دلیل دادن مقام شکر به بندگان سپاسگزار است و از خدا درخواست پاک شدن گناهان و رسیدن به مقام صالحان را دارد.
این دعا این چنین شروع میشود:
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِحَمْدِهِ، وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ لِنَکُونَ لِإِحْسَانِهِ مِنَ الشَّاکِرِینَ، وَ لِیَجْزِیَنَا عَلَی ذَلِکَ جَزَاءَ الْمُحْسِنِینَ
«وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ»؛ و ما را از اهل حمد قرار داد.
«لِنَکُونَ لِإِحْسَانِهِ مِنَ الشَّاکِرِینَ»؛ ما را از اهل حمد قرار داد تا این که شکرگزار احسان او باشیم، «وَ لِیَجْزِیَنَا عَلَی ذَلِکَ جَزَاءَ الْمُحْسِنِینَ»؛ و برای این که بر این شکرگزاری و حمد، پاداش نیکو کاران به ما عطا کند.
میفرماید خدا ما را هدایت کرد به حمد و اهل حمد قرار داد تا ما را از شاکرین قرار دهد.
شکر نعمت؛ های مادی
برای همین است که از خدا رزق فراوان، امنیت، آب، برق و دیگر نیازمندی؛ های روزمره را میخواهیم؛ نعمت؛ هایی که با بدن و نیازهای مادی ما سرو کار دارد.
اندکی فراتر که برویم از خدا موقعیت و احترام اجتماعی و عزت و آبرو را میخواهیم.
ما نعمت؛ های معنوی فراوانی داریم که خدا وسایل آن را فراهم نموده است.
آنهایی که معرفت؛ شأن بیشتر است، بر عکس افراد عادی، نسبت به مسائل مادی چندان توجهی ندارند؛ نه آن که نعمت؛ های مادی را به هیچ بگیرند؛ بلکه آنها ارزش نعمت؛ های مادی را خیلی بیشتر از افراد عادی درک میکنند و در مقابل آن نعمت؛ ها نیز خود را مدیون خدا و شکر آن نعمت؛ ها را نیز برای خود واجب؛؛ میدانند.
آنها به نعمت؛ های جزئی مثل نفس کشیدن نیز توجه دارند.
چرا که نفس کشیدن نعمت بزرگی است.
خدا برای امت آخرالزمان و امت اسلام، ماه رمضان را قرار داده است.
آنهایی که معرفت بالایی دارند به این نعمتها بیشتر از نعمت خوراک و پوشاک و حتی امنیت و آبرو توجه دارند.
این یک نعمت عظیم است که خدای متعال در سال، ماه رمضان را و در ماه رمضان شب قدر را قرار داده است.
اینکه ما یاد گرفتیم تا خدا را؛ حمد و ستایش کنیم، نعمتی است که خدا به ما داده.
اولین سوره قرآن سوره حمد است که از شریف؛ ترین سوره؛ های قرآن است «آتَیْنَاکَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِی وَالْقُرْآنَ الْعَظِیمَ»؛ یک طرف، سوره حمد و یک طرف همه؛ ی سورههای دیگر قرآن است.
سوره حمد با «الحمد»؛ شروع میشود.
از آشنایی با خدا تا ارتباط با خدا
کشیش میگفت: خدا را باید به عقل شناخت، سپس باید سراغ دین رفت و دستورات و احکام را از دین یاد گرفت؛ اما خدا را فقط باید با برهان و از راه فلسفه شناخت.
خاخام یهودی برخلاف کشیش میگفت که فلسفه نمیتواند برای ما خدا را اثبات و ما را با خدا آشنا کند.
بر همین اساس فراز آغازین دعا به ما میآموزد که خدا را ستایش؛ نما برای این که «حمد کردن»؛ را خدا به تو یاد داد.
بر همین اساس بود که به آن کشیش مسیحی و خاخام یهودی گفتیم برای اصل اثبات خدا ما باید با عقل استدلال کنیم، اما برای کیفیت ارتباط با خدا و کیفیت اطاعت از خدا باید از وحی استفاده کنیم.
تا عقل ما نگوید خدایی هست، به چه اعتبار بگوییم حرف فلان پیغمبر حجت است؟
کتاب خدا یعنی چه؟
پس نخست باید وجود خدا با عقل اثبات شود.
اراده تکوینی خدا بر اهل ستایش
«وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ»؛ در این فراز از دعا مطلبی جالب وجود دارد.
در قرآن دستور داده شده که حمد خدا را به جای آوریم.
چند سوره نیز داریم که با حمد شروع شده است.
گویا پنج سوره هست که با «الحمد لله»؛ شروع شده.
برای اموری که خدا قرار داده، یا خدا اراده کرده و مشیت خدا بر آن تعلق گرفته، معنا در نظر میگیریم:
خدا اراده تشریعی دارد که ما نماز بخوانیم، یعنی بر ما واجب و تشریع کرده.
این که خدا فرمود حمد کنید، این اراده تشریعی است؛ یا حمد واجب است یا مستحب.
اما این که «جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ»؛ که ما را از اهل حمد و سپاسگزاری قرار داده، یعنی تکویناً ما را اهل حمد قرار داده است.
دستور حمد عام است یعنی همه بندگان خدا باید حمد خدا را به جا آورند.
اراده تشریعی خدا به حمد، برای همه انسان؛ هاست.
این که میگوید: «جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ»؛ این یک نعمت دیگر است که خدای متعال به فضل خود به ما، که توفیق حمد گفتن را پیدا میکنیم، عنایت میکند.
دو شکر برای یک حمد
یعنی ما دو نعمت را از خدا در اینجا مورد توجه قرار میدهیم: یکی این که به ما یاد داد و امر کرد که او را حمد و ستایش کنیم؛ که این نعمت بزرگی است و؛ احتیاج به شکر دارد.
این، دو نعمت است، که البته درک نعمت دوم مقداری مشکل؛ تر است؛ اما با اندکی ذوق و قریحه فهمیده میشود.