«اهالی قلم» رشد تصاعدی داشتند/تاکید بر کیفیت خدمات به اهل قلم

به گزارش خبرنگار مهر، بخش «خدمات اهل قلم» سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در طبقه دوم سالن شبستان مصلای امام خمینی (ره) میزبان اهالی قلم است.
با توجه به رویکرد تازه «خانه کتاب» در شناسایی اهالی قلم، با سیدسعید میرمحمد صادق، معاون فرهنگی و پژوهشی خانه کتاب گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
بخش خدمات اهل قلم در سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران چه خدماتی ارائه می‌کند؟
این خدمات یکی از وظایف کاری است که در نمایشگاه کتاب تهران بر عهده خانه کتاب گذاشته شده است.
بر این اساس بن‌های اهدایی معاونت فرهنگی را بر پایه آیین‌نامه‌هایی که برای آن تعریف شده است، در اختیار اهل قلم قرار می‌دهد.
چرا بن کتاب بر اساس همان آئین‌نامه سال‌های گذشته شامل حال تمامی اهالی قلم نمی‌شود؟
طبق آئین‌نامه سال‌های گذشته یک نویسنده در هر پنج سال باید ۲ کتاب تألیفی می‌داشت تا بتواند از این خدمات بهره‌مند شود اما این آئین‌نامه مشکلاتی را پدید آورده بود که ناشی از نگاه کمّینگری به حوزه اهل قلم بود.
بر این اساس زمینه‌ای برای کتاب‌سازی فراهم کرده بود.
ما شاهد پیامک‌های تبلیغاتی بودیم که مخاطبانشان را ترغیب می‌کردند تا به راحتی نویسنده شوند، بن بگیرند، وام بگیرند و عضو اهل قلم شوند!
این رویکرد شایسته اهل قلم نبود.
چراکه نویسندگی، مترجمی یا تصحیح آثار کهن به این سادگی نیست که یک فرد عادی بتواند از طریق یک پیامک به این عرصه وارد شود زیرا تمام فرایندهای انجام یک پژوهش مانند آمدن ایده به ذهن، زمینه‌سازی، پژوهش اولیه و آغاز به نوشتن کار دشواری است و به همین آسانی امکان‌پذیر نیست.
قطعاً در ۷۴ رشته موضوعی که ما احصاء کردیم، یک نویسنده به راحتی نمی‌تواند در هر پنج سال ۲ کتاب منتشر کند!
چه تغییراتی در آئین‌نامه تازه رخ داد و در واقع آئین‌نامه جدید چه کسانی را به عنوان اهالی قلم می‌شناسد؟
در شیوه جدیدی که در نظر گرفته‌ایم، همچنان آن نگاه کمی وجود دارد و اهل قلم بودن افراد قابل احراز نیست.
بر اساس آمارهای خانه کتاب رشد اهل قلم در گروه‌های مختلف نویسندگی مشخص شد.
آمار دیگری که از فاصله سال‌های ۹۲ تا ۹۷ استخراج شد، نشان داد که در همین ۵ سال بیش از ۱۱ هزار نویسنده، بیش از ۴‌هزار مترجم و بیش از ۲‌هزار و ۶۰۰ ویراستار ثبت شده است!
اگر قرار بود طبق آئین‌نامه قبلی برای تمامی این افراد یارانه خرید کتاب در نظر بگیریم، باید به حدود ۱۶ هزار اهل قلم بن کتاب تعلق می‌گرفت.
البته این تعداد غیر از نقش‌های دیگری است که برخی افراد با عنوان‌هایی چون اهتمام، تصحیح، تهیه‌کننده، تدوین‌کننده، گردآورنده، پدیدآورنده، تصویرگر و… در تولید کتاب دارند.
با احتساب این افراد، باید به حدود ۲۲ هزار نفر بن اهل قلم تعلق می‌گرفت که رقم سرسام‌آوری است.
ما تعریف جدید از اهل قلم مبتنی بر اسناد بالادستی حوزه فرهنگ و کتاب ارائه دادیم.
بر این اساس، از دید این آئین نامه نویسنده کسی است که فکری را دارد و اثری را خلق می‌کند.
مترجم کسی است که فکر خلق شده را از زبانی به زبان دیگر ترجمه می‌کند (از مبدا به مقصد که فارسی است) و احیاگر متون کهن، کسی است که متن‌های کهن را تصحیح و بازنویسی و احیا می‌کند.
با آن‌که خدمات اهل قلم در افزایش بودجه هر سال پیش‌بینی شده است، اما رقم اهل قلم به صورت تصاعدی رشد داشت.
اگر بخواهیم میانگینی بگیریم، با مشورتی که از نهادهای فرهنگی معتبر داشتیم، می‌توانیم بگوییم اهل قلم در ۱۰ سال می‌تواند ۳ تا ۵ کتاب داشته باشد.
بر این اساس ریزشی در تعداد اهالی قلم به وجود آمد اما در کنار این افراد، اهالی قلمی هستند که دارای افتخاراتی در عرصه‌های داخلی و خارجی هستند.
گروه نخست از این دسته افراد، شامل برندگان جایزه کتاب سال، جایزه فارابی، جایزه رازی، جایزه خوارزمی است.
گروه دوم، مشاهیر بزرگ و جریان سازند که تحت عنوان «مشاهیر و نامداران» دسته‌بندی شده‌اند.
گروه سوم، افرادی هستند که شهرت ملی و جهانی (بر اساس معیار فرهنگستان‌های زبان و ادب فارسی، هنر، علوم، علوم پزشکی) دارند.
گروه چهارم بر اساس معیار کمی باید بتوانند طی ۱۰ سال ۵ عنوان کتاب در رده سنی بزرگسال داشته باشد و دیگر معیارهایی که برای این دسته در آئین‌نامه وجود دارد.
بخش کیفی‌محوری در ارائه بن‌های اهل قلم مورد توجه قرار گرفته است.
خیلی از استادان در سال‌های گذشته به بخش خدمات اهل قلم مراجعه می‌کردند که طبق آئین‌نامه نمی‌توانستیم به آن‌ها بن اهدا کنیم اما امسال بر اساس آئین‌نامه به همه آن استادان خدمات می‌دهیم.
ما تعریف جدید از اهل قلم مبتنی بر اسناد بالادستی حوزه فرهنگ و کتاب ارائه دادیم.
بر این اساس، از دید این آئین نامه نویسنده کسی است که فکری را دارد و اثری را خلق می‌کند.
مترجم کسی است که فکر خلق شده را از زبانی به زبان دیگر ترجمه می‌کند (از مبدا به مقصد که فارسی است) و احیاگر متون کهن، کسی است که متن‌های کهن را تصحیح و بازنویسی و احیا می‌کند.
این سه شخصیت از دید آئین‌نامه جدید «اهل قلم» محسوب می‌شود.
البته افراد دیگری چون ویراستارهای فنی و علمی (محتوایی)، صفحه‌آرا، صفحه‌بند، حروف‌چین، تصویرگر، کارتونیست، عکاس، طراح جلد و … کسانی هستند که در روند تولید کتاب نقش دارند.
در عین حال دو گروه در مرحله محتوا موثرند و ما آن‌ها را اهل قلم محسوب می‌کنیم.
نخست ویراستارانی که ۵۰ درصد در محتوا نقش داشته باشند.
مثل کتاب تاریخ تمدن ویل دورانت که حدود ۱۱ مترجم بزرگ این کتاب را ترجمه و ۱۱ ویراستار بزرگ آن را ویرایش کرده‌اند یا در حوزه کودک داستانی که مثلاً تعلیق خوبی ندارد از سوی ناشر به ویراستاری سپرده می‌شود تا به اثری قابل چاپ و جذاب تبدیل شود.
در انتها هم نام ویراستاران و مترجمان در کنار نام نویسنده درج می‌شود.
دومین گروه تصویرگران هستند که گاه نیمی از محتوای کتاب را آثار آنان شکل داده است.
گاهی از یک اثر خارجی ترجمه‌های متفاوت و متنوعی در بازار کتاب وجود دارد.
آیا به تمام مترجمان آن اثر بن کتاب تعلق می‌گیرد؟
در حال حاضر چنین نگاهی وجود دارد اما در حال اجرای طرحی با عنوان «باشگاه اهل قلم» هستیم که در آن خدمات گسترده‌تری به اهالی قلم ارائه می‌شود.
بخشی از این طرح نگاهی به این ترجمه‌ها دارد.
در این آئین‌نامه ارزیابی آثار پیش‌بینی شده است.
اگر مترجمی می‌خواهد عضو باشگاه اهل قلم شود، آثارش توسط انجمن مترجمان بررسی می‌شود.
به آثاری مجوز ورود به این باشگاه داده می‌شود که تاییدیه انجمن‌های صنفی و ۷۴ گروه انجمن‌های علمی را با خود داشته باشد.
اگر اثری حداقل‌های الزامات محتوایی یک کتاب خوب را رعایت کند، می‌تواند وارد این باشگاه شود.
در این باشگاه بر اساس تداوم فعالیت نویسنده، جوایز ملی و بین‌المللی امتیازهایی به نویسنده اعطا می‌شود.
امیدواریم بتوانیم نحوه امتیازبندی‌ها را با توجه به دیدگاه ۳۰ مؤسسه و انجمن‌های علمی و صنفی و نگاهی که به اصول حقوقی در این‌باره داریم، تا پایان امسال به انجام برسانیم و سال آینده به همین‌ترتیب نسبت به ارائه خدمات به اهالی قلم در نمایشگاه کتاب عمل کنیم.
البته این آئین‌نامه داخلی است و در ادامه مصوبه هیأت مدیره و هیأت امنا را می‌گیرد.
ریزشی که در نتیجه نحوه شناسایی اهل قلم صورت گرفت، شما را با چه چالش‌هایی مواجه کرد؟
برخی گلایه‌هایی مطرح می‌کردند از جمله این‌که چرا اطلاع‌رسانی در این‌باره صورت نگرفت.
در صورتی که ما از هر طریقی که ممکن بود، اطلاع‌رسانی داشتیم.
برخی اهالی قلم هم با آن‌که بن‌های خرید کتاب شامل حال آن‌ها نشده بود، از چنین طرحی استقبال کردند.
رویکرد مدیرعامل جدید خانه کتاب نیز شفاف‌سازی است و تمامی رخدادهایی که در خانه کتاب هزینه‌کرد مالی دارد، بر سایت دسترسی آزاد به اطلاعات قرار می‌گیرد.
همچنین بخش شفافیت در سایت خانه کتاب نیز ایجاد کرده‌ایم که این هزینه‌ها در این بخش نیز قرار خواهد گرفت.
در عین حال در برخی موارد آثار اهالی قلم گلایه‌مند را بررسی کردیم و مثلاً در موردی که یکی از نویسندگان ۴ کتاب تألیفی و سه کتاب ترجمه‌شده داشت، با برگزاری کمیسیون، با معیارهای ترکیبی آن‌ها را هم عضو اهالی قلم قرار دادیم.
موردی هم پیش آمد که نویسنده گلایه شدیدی داشت اما آثاری که ارائه کرده بود، در دو زمینه بسیار متفاوت منتشر شده بود.
این موارد از نظر ما کتاب‌سازی محسوب می‌شود.
ما رباتی هم برای بررسی واژه‌های کتاب‌ها و جلوگیری از کتاب‌سازی طراحی کرده‌ایم و بر این اساس پیش می‌رویم.
برخی اهالی قلم نیز در حوزه تصحیح اسنادِ مهم بودند.
با وجود سعی و تلاشی که در این زمینه صورت می‌گیرد، نام آن‌ها به عنوان «به اهتمام» یا «به کوشش» ثبت شده بود.
ما آن موارد را به عنوان نویسنده نگاه می‌کردیم و این افراد به عنوان اهل قلم مورد تأیید بودند.
پیش از نمایشگاه نیز ما به بسیاری از موسسه‌ها نامه نوشتیم و خواستیم مشاهیر حوزه خودشان را به ما معرفی کنند.
تا این لحظه اعتراض خیلی شدیدی به این رویکرد ما نشد و با توجه به خلوتی سرای اهل قلم و روزهای بدون تنشی که می‌گذرانیم، می‌توان گفت که این طرح با استقبال مواجه شده است.
در عین حال معتقدم که این آئین‌نامه نیز همانند تمامی آئین‌نامه‌ها خالی از ایراد نیست و ما همواره منتظر نقد صاحب‌نظران و اصلاح هستیم.
کوشیدیم وظیفه خود را به خوبی انجام دهیم زیرا مُر قانون را باید درست اجرا کنیم اما در عین حال اگر در این روزها اهالی قلم کمی معطل شدند، از همین فرصت استفاده و از آن‌ها عذرخواهی می‌کنم.
با توجه به رویکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در شفاف‌سازی عملکرد سازمان‌ها و نهادها، آیا فهرست اعطای بن کتاب اهل قلم در این سایت قرار می‌گیرد؟
رویکرد مدیرعامل جدید خانه کتاب نیز شفاف‌سازی است و تمامی رخدادهایی که در خانه کتاب هزینه‌کرد مالی دارد، بر سایت دسترسی آزاد به اطلاعات قرار می‌گیرد.
همچنین بخش شفافیت در سایت خانه کتاب نیز ایجاد کرده‌ایم که این هزینه‌ها در این بخش نیز قرار خواهد گرفت.
به هر حال نواقصی ممکن است پیش بیاید و ما بررسی‌هایی انجام دادیم و تاکنون درصد خطا صفر است.
و سخن پایانی…
دوست دارم اهالی خبر و رسانه‌ها کارهای ما را نقد کنند و فقط به ایراد گرفتن بسنده نکنند.
باید مشکل را بیابند راهکار و مصداق برای آن ارائه دهند.
می‌توانیم درباره جزئیات این آئین‌نامه جدید نقدها را بشنویم و پاسخ‌گو باشیم.