بازنمایی خیانت زناشویی در فیلم‌های دهۀ ۸۰ و ۹۰ سینمای ایران

ایسنا/اصفهان نتایج یک پژوهش نشان می دهد که خیانت زناشویی در سینمای ایران به‌صورت یک تعلیق در زندگی بازنمایی شده است؛ یعنی خیانت هم به‌عنوان نتیجه و هم علت یک زندگی معلق، آشفته و بی‌هنجار است.
بی‌وفایی و خیانت زناشویی، ازجمله مسائلی است که در دهه‌های اخیر در سینما به آن توجه و روایت‌های گوناگونی از آن بازنمایی شده است.
در سینمای پس از انقلاب ایران، به‌طور مشهود از دهۀ ۸۰، خیانت زناشویی به‌عنوان آسیبی اجتماعی، جای خود را در سینمای ایران باز کرد.
در پژوهشی که توسط حسین افراسیابی و عسل رضوی انجام شد، بازنمایی خیانت زناشویی در فیلم‌های دهۀ ۸۰ و ۹۰ سینمای ایران مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که خیانت زناشویی در سینمای ایران به‌صورت یک تعلیق در زندگی بازنمایی شده است؛ یعنی خیانت هم به‌عنوان نتیجه و هم علت یک زندگی معلق، آشفته و بی‌هنجار آمده است.
خیانت زناشویی به معنای رفتارها و عملکردهای خارج از چارچوب خانوادۀ یک فرد متأهل با فردی دیگر است؛ به‌گونه‌ای که به روابط عاشقانه یا دوستانه منجر شود و این ارتباط، هیجان خاصی را برای فرد اقدام‌کننده به همراه داشته باشد.
خیانت برای بنیان خانواده، مشکلاتی را به وجود می‌آورد.
از آنجا که خیانت، اساسی‌ترین جزء رابطۀ زناشویی، یعنی اعتماد را خدشه‌دار می‌کند، آثار مخرب بسیاری در زندگی مشترک به جای می‌گذارد.
در این میان، بیشتر از همه، همسری که به او بی‌وفایی و خیانت شده است، آسیب می‌بیند و سلامت روان و تعادل عاطفی و رفتاری وی مختل می‌شود.
علاوه بر این مشکلات، طلاق و فروپاشی در زندگی زناشویی نیز از دیگر پیامدهای خیانت محسوب می‌شود و فرزندان نیز از آسیب‌های وارد شده بی‌نصیب نمی‌مانند.
خیانت زناشویی به‌علت حساسیت و مشکلاتی که در خانواده و جامعه به دنبال دارد، از حساس‌ترین آسیب‌هاست؛ از همین رو، در سال‌های اخیر، پژوهشگران رشته‌های مخالف به آن توجه کرده‌اند.
پژوهش‌ها دربارۀ خیانت به‌طور عمده، میدانی یا پرسش‌نامه‌ای بوده است و در کمتر مطالعه‌ای، این مسئله در آثار سینمای ایران بررسی شده است.
این پژوهش با رویکرد کیفی اجرا شده است و روش اجرای آن از میان روش‌های مختلف پژوهش کیفی، به تحلیل روایت نزدیک است؛ زیرا داده‌های اولیۀ پژوهش، یعنی فیلم‌های سینمایی، در اساس، ماهیت روایتی دارد و پژوهشگر نیز در فرایند تحلیل و ارائۀ یافته‌ها به روایت آنها وفادار مانده‌ است.
تحلیل روایت فیلم، روایت را با توجه به جهان داستان، تصویری که از واقعیت به دست می‌دهد یا مفاهیم گسترده‌تر آن، نوعی بازنمایی تلقی می‌کند که درواقع، مجموعه‌ای از بازنمایی‌ نوشتاری، بازنمایی‌ دیداری (تصویرپردازی صحنه‌ها، شخصیت‌ها، اعمال و ...) و بازنمایی شنیداری (موسیقی، جلوه‌های صوتی و شاخص‌های موسیقی متن و...) است.
این بازنمایی‌ها- که در مجموع، روایت کلی فیلم و بازنمایی کلی را شکل می‌دهد- با عناصر روایت‌پرداز فیلم ظاهر می‌شود.
پژوهشگران این تحقیق، پس از کدگذاری مفاهیم و تجزیه‌وتحلیل آنها، بررسی خیانت زناشویی به هشت تم اصلی رسیدند که عبارت است از برجسته‌سازی خیانت جنسی/ عاطفی، نارضایتی زناشویی، بستر اجتماعی آسیب‌زا، بی‌هنجاری شخصی، خیانت به‌مثابه انتقام، پذیرش ناگزیر، آشفتگی ناشی از خیانت و فرسایش ارتباطی خانواده.
درنهایت، مشخص شد خیانت زناشویی، بازنمایی نوعی تعلیق در زندگی است که در ادامه، تحلیل می‌شود.
آنچه از یافته‌های پژوهش برمی‌آید، این است که بازنمایی خیانت به‌عنوان نتیجۀ نارضایتی زناشویی شایع شده است و به سایر زمینه‌های آن توجه نشده است.
فیلمسازان به سایر علت‌های خیانت، واکنش‌های مختلف در مقابل خیانت و آسیب‌های آن کمتر توجه کرده‌اند.
در این پژوهش، عاملی به‌عنوان فشارهای فرهنگی مطرح شد که طرح آن در سینما بسیار اندک است.
هژمونی مردسالاری، توجه به علل خیانت زنان (نه فقط علل اقتصادی) و بررسی تفکرات سنتی که نقش مهمی در خیانت همسران دارد، مسائلی است که جای آن در سینما بسیار خالی است.
به نظر می‌رسد خیانت در سینمای ایران، بیشتر در طبقات متوسطی بازنمایی شده است که مدرن‌شدن را بیشتر از طبقات دیگر تجربه می‌کنند؛ بنابراین، بازنمایی بیشتر سیالیت روابط، عاملیت بیشتر زنان در روابط زناشویی، توجه بیشتر به خیانت زنان و بررسی عوامل آن ضروری به نظر می‌رسد.
جای اینگونه مسائل، که اتفاقاً موضوعات بسیار مهمی برای جامعۀ در حال گذر ماست، در سینما بسیار خالی است؛ بنابراین، یافته‌های این پژوهش به سینماگران کمک می‌کند عوامل اجتماعی را بیشتر بررسی کنند.
همچنین، از بازنمایی واکنش‌های دیگر بازنمانند.
نتایج پژوهش «تعلیق زندگی: بازنمایی خیانت زناشویی در فیلم‌های دهۀ ۸۰ و ۹۰ سینمای ایران» در نشریه پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران دانشگاه اصفهان در بهار ۱۴۰۰ منتشر شد.
انتهای پیام