افکارسنجی؛ سنجش‌افکار یا جهت‌دهی به افکار؟

ایسنا/خراسان رضوی یک جامعه‌شناس گفت: انتشار نتایج افکارسنجی‌ها در جامعه بر روی افکار عمومی تاثیر بسزایی می‌گذارد و موجب جهت‌دهی به افکارعمومی می‌شود؛ به عبارتی انتشار نتایج یک افکارسنجی می‌تواند موجب گفتمان‌سازی و بازتولید واقعیت موجود در جامعه و تقویت آن ‌شود.
حامد بخشی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: افکار سنجی در کشور ما به منظور شناخت افکار عمومی و توده‌ها درخصوص مسائل فرهنگی و سیاسی کشور به نظر می‌رسد که رصدهای جدی وجود دارد.
افکار سنجی دو وجه دارد؛ یک بحث گردآوری اطلاعات و بحث دوم بحث انتشار نتایج افکارسنجی است.
از حیث اینکه انتشار یک افکار سنجی نقش قابل توجهی در ایجاد گفتمان در همان حوزه دارد؛ لذا درمسائل حساس و محرمانه اجازه افکارسنجی یا نظرسنجی به نهادهای غیرخودی داده نمی‌شود.
وی افزود: زمانی که نتایج افکارسنجی در خصوص مسائل حساس اجتماعی-سیاسی منتشر می‌شود موجب بازتولید واقعیت موجود و تقویت آن می‌شود؛ بنابراین نظرسنجی به صورت افکار سنجی در کشور ما می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.
بخشی ضمن بیان اینکه افکار سنجی یک صنعت است، گفت: در کشور ما نیز از افکار سنجی برای شناسایی و سنجیدن فضای موجود و کنترل استفاده می‌شود.
معمولا اول افکارسنجی اتفاق می‌افتد بعد مطلع می‌شویم که شرایط چگونه است.
وی افزود: همانطور که گفته شد افکارسنجی یک صنعت است و در جوامعِ باز بخش جدی افکارسنجی توسط بخش خصوصی انجام و نتایج آن به جامعه بازخورد داده می‌شود، زیرا افکارسنجی روی افکار عمومی تاثیر می‌گذارد و آن را کنترل می‌کند و انتشار نتایج یک افکارسنجی در جامعه می‌تواند بازتولید گزاره قوی‌تر را بکند.
این عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی ضمن تقسیم‌بندی نهادها به نهادهای انتشاراتی و نهادهای اطلاعاتی، گفت: نهادهای انتشاراتی نتایج افکار سنجی را منتشر می‌کنند، اما در نهادهای اطلاعاتی هدف عددسازی و فضاسازی است و به دنبال این هستند که نگرش مردم را درمورد موضوع خاص عوض کنند.
درواقع هدف آنها از انتشار افکارسنجی، جهت‌دهی به افکار عمومی است.
آدم‌ها همواره سعی دارند که خود را همرنگ جماعت کنند؛ بنابراین این نهادها نیز از این خصلت انسان که به دنبال تایید شدن و همرنگ جماعت شدن است، استفاده می‌کنند و با بیان نظرات عموم مردم سعی می‌کنند بقیه مردم را نیز با این تفکر و نگرش همراه سازند؛ مثلا در نظرسنجی انتخاباتی زمانی که ما می‌فهمیم ۸۰ درصد مردم به فلان کاندیدا رای می‌دهند، حتی اگر بین انتخاب دو کاندیدا تردید هم داشته باشیم ولی به فردی رای می‌دهیم که درنظرسنجی‌ها انتخاب اکثریت بوده است.
وی افزود: مسئله‌ای که برای نهادهای انتشاراتی اهمیت دارد، این است که چه چیزی را می‌خواهند به مردم انتقال دهند و دقیق بودن نظرسنجی آنچنان برای‌شان مهم نیست.
اما در مقابل نهادهای اطلاعاتی و نهادهایی که به دنبال سیاست‌ورزی‌اند برای‌شان بسیار مهم است که نتایج افکارسنجی درست و دقیق باشد و اطلاعات صحیح در اختیار آنها قرار گیرد؛ زیرا اگر اطلاعات دقیق نباشد، این نهادها ضربه می‌خورند.
حلقه‌های مرکزی سیاست‌گذار در جامعه، از آنجایی که بایستی در امور مختلف تصمیم‌گیری کنند و با انجام افکارسنجی سیاست‌های اقتضایی خواهند داشت؛ لذا اعتبار و دقت افکارسنجی نیز بسیار برای‌شان اهمیت دارد؛ زیرا از این طریق می‌توانند شناختی دقیق نسبت به وضعیت موجود جامعه داشته باشند.
بخشی با بیان اینکه اعتبار افکارسنجی بستگی به روش انجام آن و نحوه تحلیل اطلاعات دارد، گفت: تشخیص اینکه آیا نظرسنجی اعتبار و دقت لازم را دارد، فقط کار متخصص است که به لحاظ روشی، نحوه نمونه‌گیری و تحلیل داده و...
را مورد ارزیابی قرار دهد.
هنگام نظرسنجی حتی نحوه سوال پرسیدن نیز در نحوه پاسخ تاثیر می‌گذارد.
اگر سوال منفی یا مثبت بپرسیم ممکن است دو پاسخ متفاوت از یک مخاطب بگیریم؛ بنابراین در طراحی سوال بایستی دقیق بود.
زمانی که هنگام سوال پرسیدن از صفت‌های مختلف مثبت یا منفی استفاده شود، قطعا روی پاسخ مخاطب نیز تاثیر می‌گذارد و در این حالت نظرسازی اتفاق می‌افتد نه نظرسنجی.
وی افزود: حتی حالت صورت پرسشگر می‌تواند روی افکارسنجی تاثیر بگذارد؛ زیرا پاسخگو در سطح ناخوداگاه کاملا به حالت چهره و رفتار حساس است.
من از چهره شما حس می‌گیرم که بایستی چه پاسخی بدهم، چون همه دنبال تایید شدن هستند و دوست دارند که همرنگ جماعت شوند.
افکار سنجی یک فناوری صنعتی است و کمی اشتباه می‌تواند نتایج را کاملا تغییر دهد.
این جامعه‌شناس در خصوص روش‌های مختلف افکارسنجی گفت: تفاوت روش‌ها در اعتبار آنهاست.
افکارسنجی تلفنی زیاد اعتبار ندارد.
در افکارسنجی افراد هرچه گمنام‌‎تر باشند پاسخ‌های حقیقی‌تری می‌دهند.
در مصاحبه تلفنی که پاسخ‌دهنده، مخاطب را نمی‌بیند لذا اعتماد کمتری هم می‌کند.
مخصوصا درمورد مسائل حساس مردم خیلی محافظه کارند؛ بنابراین درخصوص موضوعات حساس نظرسنجی تلفنی اعتباری ندارد.
وی افزود: حتی در نظرسنجی درب منازل نیز ممکن است گاهی پاسخ‌های حقیقی را نشنویم.
نظرسنجی در فضای مجازی نیز از آن جهت که نمونه‌اش همگن نیست فاقد اعتبار است.
هنگام افکارسنجی هرچه هویت افراد مخفی‌تر باقی بماند، پاسخ‌های حقیقی‌تری می‌شنویم و افکارسنجی اعتبار بیشتری خواهد داشت.
درحال حاضر در جامعه ما تنها نظرسنجی که اعتبار دارد، نظرسنجی حضوری است آن هم درمکان‌هایی که افراد درحال عبور مرور هستند و کاملا گمنام باقی می‌مانند.
بخشی خاطرنشان کرد: به طور مثال بعد از افکارسنجی‌های جدی که درمورد نقش شبکه‌های اجتماعی انجام گرفت، حتی صداو سیما نیز در بازنگری جدید، بودجه بسیاری را به فعالیت‌های مجازی خود اختصاص داده است که بخشی از آن به افسران نرم و سایبری‌ها اختصاص می‌یابد تا در فضای مجازی یک فضای گفتمانی درست کنند.
انتهای پیام