دولت سیزدهم و سیاست خارجی، اولویت‌ها کدامند؟
جمعی از تحلیلگران بر این باورند که دولت آینده بایستی همسایگان و همکاری‌های منطقه‌ای را در اولویت سیاست خارجی خود قرار دهد و از سوی دیگر سیاست نگاه به شرق نیز تقویت شود.
به گزارش گروه سیاست خارجی خبرگزاری فارس، در حالی به روزهای آغاز به کار دولت سیزدهم نزدیک می‌شویم که یکی از موضوعات مهم و کلیدی، سیاست خارجی و اولویت‌ها در این حوزه است.
سیاست خارجی فعال و پویایی که منافع حداکثری کشور را تامین کند و در راستای اجرای سه اصل عزت، حکمت و مصلحت باشد.
سیاست خارجی در مفهوم عبارت است از خط مشی و روشی که دولت در برخورد با امور و مسائل خارج از کشور برای حفظ حاکمیت و دفاع از موجودیت و [تعقیب و تحصیل] منافع خود اتخاذ می‌کند.
حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب ۲۲ بهمن‌ماه ۱۳۹۷ در بیانیه گام دوم به مناسب ۴۰ سالگی انقلاب اسلامی عنوان کردند: انقلاب اسلامی ملت ایران، قدرتمند اما مهربان و باگذشت و حتی مظلوم بوده است.
مرتکب افراط‌ها و چپ‌روی‌هایی که مایه ننگ بسیاری از قیام‌ها و جنبش‌ها است، نشده است.
در هیچ معرکه‌ای حتی با آمریکا و صدام، گلوله اول را شلیک نکرده و در همه موارد، پس از حمله‌ی دشمن از خود دفاع کرده و البته ضربت متقابل را محکم فرود آورده است.
این انقلاب از آغاز تا امروز نه بی‌رحم و خون‌ریز بوده و نه منفعل و مردد.
با صراحت و شجاعت در برابر زورگویان و گردنکشان ایستاده و از مظلومان و مستضعفان دفاع کرده است.
این جوانمردی و مروت انقلابی، این صداقت و صراحت و اقتدار، این دامنه عمل جهانی و منطقه‌ای در کنار مظلومان جهان، مایه سربلندی ایران و ایرانی است، و همواره چنین باد.
ایشان در بخش دیگری از این بیانیه در توصیه‌هایی فرمودند: امروز ملت ایران علاوه بر آمریکای جنایتکار، تعدادی از دولت‌های اروپایی را نیز خدعه‌گر و غیر قابل اعتماد می‌داند.
دولت جمهوری اسلامی باید مرزبندی خود را با آنها با دقت حفظ کند؛ از ارزش‌های انقلابی و ملی خود، یک گام هم عقب‌نشینی نکند؛ از تهدیدهای پوچ آنان نهراسد؛ و در همه‌حال، عزت کشور و ملت خود را در نظر داشته باشد و حکیمانه و مصلحت‌جویانه و البته از موضع انقلابی، مشکلات قابل حل خود را با آنان حل کند.
در مورد آمریکا حل هیچ مشکلی متصور نیست و مذاکره با آن جز زیان مادی و معنوی محصولی نخواهد داشت.
(اینجا بخوانید)
رهبر معظم انقلاب اسلامی ۱۲ اردیبهشت ماه سالجاری (+) نیز طی سخنانی به مناسبت روز کارگر و روز معلم فرمودند: این را هم همه بدانند که سیاست خارجی در هیچ جای دنیا در وزارت خارجه تعیین نمی‌شود.
در همه جای دنیا مربوط به مجامع بالادستی و مسئولان عالیرتبه هستند که تعیین می‌کنند.
البته وزارت خارجه هم مشارکت دارد.
اما مجری است.
در کشور ما هم شورای‌عالی امنیت ملی است و همه حضور دارند، تصمیم‌گیری می‌شود و وزارت خارجه به شیوه‌های خودش باید اجرا کند.
گفتنی است، قـانـون اسـاسـى جـمـهورى اسلامى ایران نیز ارجحیت‌هاى سیاست خارجى را روشن کرده و چهار گروه از کشورها به ترتیب داراى اولویت هستند: همسایگان ایران، کشورهاى مسلمان، کشورهاى جهان سوم و کـشـورهـایـى کـه به نوعى یکى از نیازهاى سیاسى، اقتصادى، اجتماعى و یا نظامى ایران را برطرف سازند.
بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که روابط دوستانه و نزدیک با همسایگان و گسترش مناسبات با آنها بایستی در درجه اول اولویت دولت آینده باشد.
به بیانی می‌توان گفت که روابط با همسایگان همواره معیاری برای سنجش عملکرد دولت‌ها در حوزه سیاست خارجی در سال‌های گذشته بوده است.
در همین خصوص در گفت‌وگویی با محسن پاک آیین، نصرت الله تاجیک و مجتبی امانی اولویت‌های سیاست خارجی در دولت آینده را به بحث گذاشتیم.
* پاک آیین: ایران حضوری قوی‌تر در افغانستان داشته باشد
«محسن پاک آیین» سفیر پیشین ایران در باکو و تایلند در این خصوص بر این باور است که اولویت سیاست خارجی در سال جاری باید تلاش برای لغو همه تحریم‌های ظالمانه علیه ایران و شکست رژیم تحریم باشد و می‌افزاید: در عین حال تا زمانی که غربی‌ها تعهدات خود را اجرا نکنند، جمهوری اسلامی ایران هم نباید متعهد به اجرای تعهدات برجامی خود باشد و کماکان فعالیت‌های خود را در حوزه هسته‌ای دنبال کند.
پاک آیین به موضوع حضور در منطقه نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: ایران باید تلاش کند که نفوذ خود در منطقه را هم تقویت کند.
دولت جو بایدن به دنبال این است که با نوعی استفاده از منابع نرم و به اصطلاح دیپلماسی، حضور بیشتری را در غرب آسیا داشته باشد و علاقه‌مند به کاهش نفوذ ایران در غرب آسیاست.
پاک آیین همچنین با اشاره به خروج نیروهای آمریکا از افغانستان معتقد است که ایران باید حضور قوی‌تری در افغانستان داشته و در تحولات این کشور مؤثر باشد.
وی در ادامه این گفت‌وگو با ذکر این نکته که اگرچه حمایت‌هایی که دولت آمریکا از عربستان انجام می‌دهد، ممکن است کماکان ادامه پیدا کند، یادآور شد: اما در عین حال جمهوری اسلامی ایران باید حوادث منطقه در سوریه، افغانستان، عراق و یمن را رصد کرده و مواضع لازم را در ارتباط با تحولات این منطقه اتخاذ کند.
سفیر پیشین ایران در باکو همچنین بر این اعتقاد است که عادی سازی روابط ایران و عربستان سعودی در سال جدید هم باید در اولویت باشد و از این اهرم برای حل معضل یمن استفاده شود.
وی با بیان این‌که در حوزه فلسطین شاهد زوال و افول روزافزون رژیم صهیونیستی هستیم، خاطرنشان کرد: موقعیت نتانیاهو در منطقه، در داخل سرزمین‌های اشغالی و در داخل آمریکا به مراتب ضعیف‌تر از گذشته است، بنابراین فرصت‌های خوبی برای ایران جهت حمایت از آرمان فلسطین در سال ۱۴۰۰ فراهم خواهد شد و ما باید از این فرصت‌ها برای تضعیف رژیم صهیونیستی و حمایت از محور مقاومت استفاده کنیم.
* سیاست نگاه به شرق با تقویت بیشتر روابط با همسایگان،چین و روسیه، هند و حضور در نهادهایی همچون اتحادیه اوراسیا تقویت شود
پاک آیین همچنین بر این باور است که سیاست نگاه به شرق با تقویت بیشتر روابط با همسایگان، چین و روسیه، هند و حضور در نهادهایی همچون اتحادیه اوراسیا باید تقویت شود و مقاوم‌سازی اقتصاد بیش از پیش در دستور کار دستگاه دیپلماسی قرار بگیرد.
وی در بخش دیگری از این گفت‌وگو عنوان می‌کند: برای تقویت جبهه چندجانبه‌گرایانه باید روابط خود را با همه دوستان خود در منطقه و در فرامنطقه، آمریکای لاتین و آفریقا تقویت کنیم.
از سوی دیگر، با توجه به نظریه اقتصاد مقاومتی، تقویت همکاری‌های اقتصادی و تجاری به ویژه در حوزه‌های ترانزیت، تجارت و انرژی با کشورهای مختلف از جمله همسایگان برای مقاوم‌سازی اقتصاد باید در دستور کار دستگاه دیپلماسی و تمام دست‌اندرکاران کشور که در حوزه روابط خارجی کار می‌کنند، قرار بگیرد تا بتوانیم با مقاوم‌سازی اقتصاد گام‌های بلندی را در راستای کاهش وابستگی به فروش نفت و قدرت‌های بزرگ برداریم.
* تاجیک: همسایگان مورد توجه قرار بگیرند
«نصرت‌الله تاجیک» سفیر پیشین ایران در اردن در همین راستا معتقد است که در معادله سیاست خارجی در دولت آینده دو پارامتر مهم باید مورد توجه قرار بگیرد و می‌افزاید: پارامتر نخست این است که معمولا سیاست خارجی را برای محیط متغیر می‌نویسیم، نه ایستا.
چون تحولات محیطی بر سیاست خارجی اثر می‌گذارد، مخصوصا اتفاقات در خاورمیانه و خلیج فارس می‌تواند سیاست خارجی را تحت تاثیر قرار دهد و بر همین اساس طبیعی است که اولویت‌ها هم تغییر می‌کند.
وی پارامتر دوم را وابسته به دولت و شعارها و برنامه‌های دولت می‌داند و می‌گوید: با توجه به این دو پارامتر، اگر فرض کنیم شرایط کنونی در منطقه، روابط بین‌المللی و اوضاع داخلی ثابت بماند، به اعتقاد من مهمترین اولویت سیاست خارجی ما پرداختن به همسایگان است.
در طی هشت سال گذشته بیشتر وزن سیاست خارجی ما صرف مسائل و روابط بین‌المللی شد و کمتر به روابط دوجانبه به خصوص با همسایگان پرداختیم.
تاجیک روابط با همسایگان را مرتبط با روابط بین‌المللی عنوان کرده و می‌افزاید: این دو از هم جدا نیست، ولی با توجه به مقتضیات و شرایطی که به ما تحمیل شد، به‌ناچار وزن روابط بین المللی به روابط دوجانبه چربید، البته ضرر هم نکردیم.
با توجه به مذاکرات جاری در وین و فرصتی که دوران پساترامپ برای منطقه و جهان به وجود آمده طبیعی است با شرایط خوب بین‌المللی می‌توانیم وارد فضای گفتمانی روابط منطقه‌ای شویم و در درون منطقه، الگوی همکاری‌های توسعه‌ای و اقتصادی را بیرون بیاوریم تا بتوانیم مقداری تحرک به سیاست خارجی بدهیم.
سفیر پیشین ایران در اردن در عین حال می‌گوید: اگر مذاکرات برجام به نتیجه نرسد و ایران اقدام به غنی‌سازی بیشتر کند، من نمی‌توانم توصیه کنم که اولویت‌هایمان همسایگان باشد.
ولی اگر شرایط به این صورت کنونی باشد و بتوانیم برجام را به سر و سامان برسانیم و مشکلات را با اروپا و آمریکا به صورت نسبی و نه مطلق حل کنیم، در آن صورت می‌توانیم مقداری از توانی که الان مصروف روابط بین‌الملل و برجام می‌شود را صرف روابط دوجانبه و همسایگان کنیم.
ما در این دوره نتوانستیم روابط با همسایگان را سر و سامان دهیم و تنها اولویت به نظر من سر و سامان دادن به مسائل اقتصادی از طریق همکاری‌های منطقه‌ای است.
تاجیک یادآور شد: چه وزارت امور خارجه به عنوان دستگاه عامل سیاست خارجی و چه سایر نهادها توان محدودی دارند که باید بین روابط بین‌المللی و روابط دوجانبه تقسیم شود، روابط بین‌المللی در دوران گذشته خیلی توان ما را گرفته و باید آن را به سرانجام برسانیم و پس از آن به روابط منطقه‌ای بپردازیم.
وی در پاسخ به این سؤال که منظور شما از همسایگان بیشتر کدام یک از همسایگان است، اظهار داشت: همسایگان به صورت عام مدنظر من است.
ما کشوری هستیم با ۱۵ همسایه که هر کدام دارای مزیت‌های نسبی اقتصادی و شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خاص خود هستند و این ظرفیت را داریم که از ظرفیت آنها برای حل مشکلات استفاده کنیم.
در این میان، طبیعی است که همسایگان حاشیه جنوبی خلیج فارس به دلیل اهمیت این منطقه برای ما مهم‌تر هستند، ولی به این معنا نیست که بقیه همسایگان را فراموش کنیم چرا که آنها نیز دارای وزن خودشان هستند.
* مجتبی امانی: دولت آینده اولویت سیاست خارجی خود را موضوعات منطقه‌ای قرار دهد
«مجتبی امانی» رئیس پشین دفتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران در قاهره نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس خاطرنشان کرد: اولویت‌های سیاست خارجی را قانون اساسی و رهنمودهای حضرت امام (ره) و رهبر معظم انقلاب مشخص می‌کند که گرچه به صورت کلی بیان می‌شود، ولی در شورای عالی امنیت ملی درباره تحقق هر کدام از این رهنمودها تصمیم گرفته می‌شود و به صورت فرمول‌های اجرایی در اختیار مسئولان مربوطه از جمله وزارت امور خارجه قرار می‌گیرد.
البته نقش وزارت امور خارجه در سیاست خارجی به عنوان مجری این سیاست‌ها نقش بزرگی است که قابل مقایسه با دیگر بخش‌ها نخواهد بود.
به باور وی تغییر دولت‌ها باعث نمی‌شود در این سیاست‌ها تغییرات شگرفی انجام شود، ولی سلایق دولت‌ها و راهکارهایی که آنها برای تحقق این سیاست‌ها انتخاب می‌کنند، قابل توجه است و در پروسه‌های هشت ساله انتخابات شاهدیم با روی کار آمدن رئیس جمهور جدید شکل دیگری از سیاست خارجی را ملاحظه می‌کنیم.
امانی با ذکر این نکته که دولت روحانی اولویت خودش را در سیاست خارجی رفع تحریم‌ها قرار داد و بر اساس این گفتار که کشور را با وجود تحریم‌ها نمی‌تواند مدیریت کند، از سوی نظام مامور شد که از طریق مذاکرات این تحریم‌ها را برطرف کند، گفت: بنابراین اولویت دولت روحانی در سیاست خارجی اولویت منطقه‌ای و همسایگان نبود و تلاش شد از طریق کشورهای اروپایی و آمریکا پیروزی‌هایی را برای سیاست خارجی کشور و رفع تحریم‌ها به دست بیاورند.
رئیس پیشین دفتر حفاظت منافع ایران در مصر با بیان این‌که این دوره بسیار طول کشید، اظهار داشت: گرچه درباره تحقق اهداف آن اختلاف نظرهای ۱۸۰ درجه‌ای بین مسئولان دولت روحانی و مخالفان آن وجود دارد، اما به نظر من دولت آینده با درس گرفتن از مذاکرات منتهی به برجام و پیامدهای آن لازم است اولویت سیاست خارجی خودش را موضوعات منطقه‌ای قرار دهد و در این راستا توجه به همسایگان به عنوان دایره اول این توجه، حائز اهمیت است.
وی ادامه داد: در این چارچوب، بحث محور مقاومت را داریم که می‌تواند در چارچوب سیاست‌های منطقه‌ای ایران، جایگاه ویژه‌ای در سیاست دولت آینده داشته باشد.
مقاومت برگ برنده سیاست خارجی در طول سالیان گذشته است که هیچ‌گاه اهمیت خودش را از دست نداده و حتی اگر مقاومت در منطقه نبود، قطعا دولت‌های بزرگ و به خصوص سه کشور اروپایی و آمریکا آمادگی هیچگونه امتیازدهی به ایران را نداشتند و این امتیازات و برگ‌های برنده‌ای که مقاومت در اختیار دیپلماسی قرار داد، باعث شد موضع کشور را در این مذاکرات تقویت کند.
* در بحث اقتصادی باید سیاست متوازن با دنیا را در پیش بگیریم
این تحلیلگر مسائل منطقه بر این باور است که باید سیاست بازگشت به درون منطقه و توجه به آن را مدنظر قرار بدهیم و می‌افزاید: علاوه بر بحث مقاومت، ایجاد محورهای همکاری منطقه‌ای به خصوص با کشورهای عربی که هم‌اکنون نیز نشانه‌هایی از آن ظاهر شده و بدون ارتباط با آمدن دولت بعدی نمی‌تواند باشد، می‌تواند محور مهمی از همکاری‌ها را در منطقه شکل دهد که شامل موضوعات نظامی، امنیتی و سیاسی باشد.
قطعا اگر این همکاری‌ها به شکل خوبی پیگیری شود، می‌تواند بازده و ثمره اقتصادی بسیار کلانی را برای پیشرفت و شکوفایی منطقه داشته باشد که با توجه به آن، قطعا موضوع تحریم‌ها خود به خود منتفی خواهد شد و مذاکره با کشورهایی که همواره تلاش داشتند به زعم خودشان با تشدید محاصره اقتصادی ایران را وادار به تسلیم کنند، محلی از اعراب نخواهد داشت.
رئیس پیشین دفتر حفاظت منافع ایران در قاهره درباره توجه به کشورهای تاثیرگذار در قاره آفریقا از جمله مصر نیز بیان کرد: وقتی که ما سیاست منطقه‌ای را پیگیری می‌کنیم شامل دایره‌هایی خواهد بود که براساس اولویت جغرافیایی تعریف می‌شود.
ابتدا همسایگان، بعد کشورهای منطقه و بعد کشورهایی که در فواصل دیگر قرار دارند.
در نظر گرفتن اولویت و فاصله جغرافیایی حتما به معنای این نیست که ما اشتراکات دینی و مذهبی و فرهنگی و تمدنی خودمان را نادیده بگیریم.
آفریقا از این نظر برای ما اهمیت دارد و به خصوص شمال آفریقا برای ما از این نظر اهمیت دارد که دارای اشتراکات فراوانی است که می‌تواند بعضا این فاصله جغرافیایی را نادیده بگیرد.
وی درباره مصر هم گفت: در پی ایجاد بحران در مصر و سرنگون کردن محمد مرسی و آمدن حکومت جدید نظامیان که نوعی بازسازی نظام قدیم بود، هر دو کشور را در وضعیتی قرار داد که مصری‌ها به علت ضعف شدید اقتصادی و سیاسی چندان مجال تحرک نداشتند و ما اکنون موضع انفعالی مصر را در خصوص سد النهضه اتیوپی مشاهده می‌کنیم.
امانی اضافه کرد: به علت تبعیت مصری‌ها از سیاست‌های آمریکا در منطقه در زمان مبارک و هم اکنون با مجال دادن به سعودی‌ها برای دخالت در روابط خارجی، چندان آینده روشنی راجع به رابطه ایران و مصر دیده نمی‌شود.
متاسفانه بعد از آمدن ژنرال السیسی روزنه‌های کوچکی که حسنی مبارک در روابط با ایران ایجاد کرده بود، توسط السیسی بسته شده و بیشتر سیاست ایران سیاست نظاره کردن تحولات مصر است تا شاید مصر بتواند بر مشکلات فعلی فائق شود و یک سیاست خارجی مستقل را به دور از تاثیرگذاری‌های کشورهای دیگر در قبال ایران دنبال کند.
امانی درباره مناسبات با روسیه و چین و این‌که آیا بر این باورید که مناسبات با این دو کشور مدنظر قرار بگیرد؟
اظهار داشت: از آن جا که ایران به دنبال رابطه طبیعی با خیلی از کشورهاست و از سوی دیگر، موضع کشورها درباره سیاست آمریکا علیه ایران یک امر تعیین کننده در نوع رابطه ما با آنهاست، به نظر می‌رسد با خارج شدن روسیه و چین از پیروی از آمریکا در سیاست منطقه‌ای، مجال بسیار بزرگی برای ایران فراهم شده که می‌تواند با رابطه با این دو کشور به خصوص شاهد پیشرفت روابط اقتصادی بین ایران و این دو کشور باشیم.
امانی ادامه داد: آن‌چه در پنج سال گذشته و به خصوص بعد از مسائل مربوط به موضع روسیه درباره سوریه و اختلافات بین چین و آمریکا رخ داد، به نظر می‌رسد زمینه‌های همکاری ایران با چین و روسیه بسیار بیشتر از قبل شده و به نظر می‌رسد ما باید اولویت اقتصادی همکاری خودمان را در خارج از منطقه با کشورهای چین و روسیه قرار دهیم.
وی همچنین گفت: ما در بحث اقتصادی باید سیاست متوازن با دنیا را در پیش بگیریم و زمانی که اروپایی‌ها و آمریکا به دنبال سیاست‌های اقتصادی محدود کننده با ایران هستند، چین و روسیه می‌توانند جایگزین بسیار خوب باشند.
البته باید نگاه استراتژٰیک و دائمی به این موضوع داشت و اجازه ندهیم تغییرات کوچک در مواضع اروپا و آمریکا بر روابط ما با چین و روسیه تاثیر بگذارد.
انتهای پیام/
