مستندات تاریخی خلیج فارس در گنجینه رضوی

در کتابخانه آستان قدس رضوی منابع نفیس متعددی از جمله نسخه‌های خطی، اسناد و مطبوعات و آثار موزه‌ای مرتبط با خلیج فارس به زبان‌های مختلف وجود دارد.
به گزارش خبرگزاری فارس از مشهد به نقل از آستان نیوز، وسعت خلیج فارس در حدود ۲۳۲ هزار و ۸۵۰ کیلومتر مربع و بعد از خلیج مکزیک و خلیج هادسون سومین خلیج بزرگ جهان محسوب می شود؛ این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی ویژه خود، در گذشته و در حال حاضر، نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری تمدن‌ها، جوامع، اقتصاد، سیاست و روابط بین‌المللی به خود اختصاص داده است.
با توجه به اهمیت استراتژیک خلیج فارس، در سال ۱۳۸۴ جمهوری اسلامی ایران برای پاسداری از میراث فرهنگی و معنوی «خلیج فارس» و رسمیت بخشیدن به آن، دهم اردیبهشت ماه را در تقویم رسمی کشور به نام روز ملی خلیج فارس نامگذاری کرده است.
نام خلیج فارس در منابع تاریخی
نام خلیج فارس از کهن‌ترین ادوار تاریخی تا دایرة‌المعارف‌های کنونی قرن بیت و یکم با تغییر اندکی در رسم‌الخط‌های گوناگون ملل همچنان باقی مانده است، در دوره هخامنشیان خلیج فارس با نام «سینوس پرسیکوس»Sinus persicus و «ماره پرسیکوم» mare persicum شهرت داشته است، این نام به تدریج به زبان‌های کهن و جدید وارد شد و ممالک و مسالک‌نویسان، مورخان و جغرافی‌دانان نیز از این دریا با نام‌های «دریای پارس» «بحر فارس» و «خلیج فارس» یاد کرده‌اند.
از میان منابع موجود در کتابخانه تخصصی جغرافایی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی منابعی از دوران اسلامی موجود است که محتوای آن گواه بر این حقیقت است.
در آثار مورخان و جغرافی‌نویسان همانند ابن فقیه در کتاب مختصر کتاب البلدان از بحر فارس یا دریای پارس، ابن خردادبه در کتاب المسالک و الممالک، یاقوت حموی در معجم البلدان و اصطخری نیز در کتاب المسالک و الممالک از بحر فارس، ابن مسعود در مروج الذهب، معادن الجوهر و التنبیه و الاشراف نیز به دریای پارسی اشاره شده است.
مقدسی در کتاب احسن التقاسیم، ابن حوقل در صوره الارض، ابن مطهر در کتاب البدء و التاریخ و ابوریحان بیرونی در کتاب التفهیم نیز از دریای فارس یا دریای فارسی یاد کرده‌اند، از نویسندگان معاصر عرب از جمله جرجی زیدان و فیلیپ در کتاب‌های خود از نام خلیج فارس یاد کرده و نیز در فرهنگ المنجد که قاموس‌های معتبر عربی است نیز از خلیج فارس سخن گفته شده است.
مستنداتی از نسخه‌های خطی برنامه خلیج فارس
در کتابخانه آستان قدس رضوی منابع نفیس متعددی از جمله نسخه‌های خطی، اسناد و مطبوعات و آثار موزه‌ای مرتبط با خلیج فارس به زبان‌های مختلف وجود دارد.
در این منابع از دریای فارس، بحر فارس، بحر عجم، خلیج عجم و خلیج فارس نام برده شده است.
کتاب المسالک و الممالک اثر جغرافیدان نامدار ایرانی، ابواسحاق ابراهیم بن محمد اصطخری است که در قرن چهارم قمری و به زبان عربی تألیف شده و از نخستین آثار جغرافیایی دانشمندان مسلمان به حساب می‌آید، این کتاب توضیحات کاملی از قلمروی اسلامی، از جمله سرزمین‌های مسلمان شمال آفریقا، سرزمین‌های عربی و نیز سرتاسر فلات ایران تا آسیای میانه را شامل می‌شود.
در این اثر ارزشمند دریاها، دریاچه‌ها، کوه‌ها، رودها، دشت‌ها و صحراها مورد بررسی قرار گرفته و فهرستی از شهرها، طوایف، اقوام و قبایل ساکن در مناطق مختلف به‌همراه شرحی از آداب و رسوم هر کدام آمده است.
این کتاب به زبان فارسی ترجمه شده است که یکی نسخه‌های خطی آن در مخزن کتـاب‌های خطی کتـابخانه آستـان قدس رضوی نگهداری می‌شود، این نسخه ترجمه فارسی المسالک و الممالک تألیف ابواسحاق ابراهیم بن محمد فارس اصطخری، معروف به کرخی(۲۴۶ق) است که مترجم آن معلوم نیست، اما همان است که به کوشش ایرج افشار در ۱۳۴۰ شمس به چاپ رسیده است.
استناد به اسناد تاریخی
مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، اسناد نفیس و قدیمی در خصوص خلیج فارس را در خود جای داده است.
یکی از این اسناد به عنوان انعقاد قراردادی در سال ۱۲۳۸ ق، بین محمد زکی خان سردار فارس و سرحددار انگلیس در هندوستان پیرامون همکاری‌های متقابل جهت برقراری امنیت در بنادر و جزایر واقع در خلیج فارس و توافق بر سر حضور نیروهای انگلیسی در آن حدود اشاره دارد.
تمبرحامل نام خلیج فارس
از جمله آثار پستی حامل نام خلیج فارس که در گنجینه تمبر، اسکناس و سکه موزه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود پاکت نامه‌هایی از دوره قاجار است که از انگلیس به ایران پست شده و بر روی آن نام خلیج فارس(Persian Gulf) ذکر شده است.
همچنین اقلام پستی در سازمان شرکت پست جمهوری اسلامی ایران به مناسبت پاسداشت «روز ملی خلیج فارس» موجود است.
یکی از این تمبرها که در ۱۷ خرداد ماه سال ۱۳۸۵ منتشر شد، یک بلوک یادگاری(۴ قطعه) از تمبر نقشه‌های قدیمی آبراه خلیج فارس است که در شمارگان ۴۵۰ هزار قطعه چاپ و منتشر شد.
در بین سال‌های ۸۶ و ۸۷، ۱۳ قطعه تمبر در شمارگان چندین میلیون قطعه در ارقام مختلف منتشر شده که آبراه خلیج فارس در آن به تصویر کشیده شده است.
انتهای پیام/ ۷۰۰۵۱/س