هنر صنعتی که نوا می‌سازد و سنفونی اشتغال می‌نوازد/ سایه بی‌توجهی بر سر توازن مس در آب و آتش

مسگری، هنری با ضرب آهنگ دلنشین، ضرب آهنگی که روزگاری ریتم تولید و اشتغال می‌نواخت اما این روزها در سکوت تامل برانگیز چکش‌ها برای تداوم ریتم تولید نیاز به همت مسؤولان و جوانان علاقمند دارد.
خبرگزاری فارس ـ اردبیل| کبری عزیزی: مسگری هنری ماندگار با پیشینه بیش از ۵ هزار سال است، هنری که سالهاست در ایران ضرب آهنگش نوا می‌سازد و سمفونی اصالت می‌نوازد، اما این هنر دلنواز مدت‌هاست که در اردبیل دچار اُفل تامل برانگیز شده به‌طوری که علاقمندان و پیشکسوتان این عرصه جهت احیاء هنر بی‌بدیل مسگری چشم به مسؤولان و جوانان دارند.
راسته‌ای شاید ناآشنا اما با اصالت و یادآور روزگار چکش و کوره‌های داغ از جنس ذوقِ هنر؛ راسته‌ای هم عرض سایر راسته‌های بازار که روزگاری نه چندان دور ضرب آهنگ چکشش بر مس و پژواک دلنشین این صدا نوازش‌گر گوش عابران پیاده بوده ولی حال در کمال تاسف و تعجب رقص مس در آب و آتش به خاطره‌ها پیوسته است و خبری از اساتید و مسگران نیست.
وارد بازار مسگران که شدم صدای کم رمق چکشی مرا به سوی مغازه‌ای نُقلی کشاند؛ مغازه‌ای دوازده متری که شکل و شمایل قدیمی خود را حفظ کرده است.
سید کمال سیدی اردبیلی جلوی کوره چشم به مس گداخته دوخته تا آماده چکش‌زنی شود، در مغازه کوچکش کوره‌ای قدیمی چشم نوازی می‌کند.
می گوید؛ «الان همه دستگاه خریداری کرده‌اند و با دست کار نمی‌کنند ولی من همچنان دستی کار می‌کنم و تمام تعمیرات را دستی انجام می‌دهم».
سید کاری به ساخت ظروف مسی ندارد بلکه فقط تعدادی محدود سفارش می‌پذیرد و بیشتر به تعمیر و قلع ظروف مسی می‌پردازد.
تنها مغازه‌ای که هنوز هم کوره‌اش پابرجاست و استادکارش هنوز هم با چکش و آتش مشغول نواختن موسیقی دلنشین زندگی است، همین مغازه نقلی سید کمال سیدی اردبیلی است؛ سید عرق پیشانیش را با آستینش خشک می‌کند و می‌گوید؛ «بیشتر کسانی که اهل استفاده از ظروف مسی هستند مرا می‌شناسند، هر روز چندین ظرف تعمیری جدید می‌پذیرم و از این که کار مردم را راه می‌اندازم لذت می‌برم، این احساس خرسندی باعث شده تا گرمی کوره و سختی کار برایم بی‌معنی باشد.»
نگاه دقیقی به اطرافم می‌اندازم دکان زیاد مرتبی ندارد، کارگاه مسگری‌اش پر از لوازمی است که سر در نمی‌آوردم تا اینکه خودش برایم توضیح می‌دهد و می‌گوید: «ابزار رایج در مسگری انواع چکش، انواع سندان، قیچی، حلبی بری و ...
است».
یک قسمت مغازه قفسه بندی شده و در قفسه انواع ظروف مسی، تابلو، قاب عکس و وسایل کارش را چیده و کنار در ورودی هم ترازوی قدیمی به چشم می‌خورد، تا متوجه نگاه من به ترازو می‌شود مجال سوال به من نمی‌دهد، خودش توضیح می‌دهد که «چون محیط مغازه به خاطر کار، اسیدی می‌شود، ترازوی دیجیتال پاسخگو نیست و من هم به این ترازوی قدیمی بسنده کردم».
سید کمال 57 ساله و لیسانس شیمی دارد، برایم قابل تامل و تعجب است که با لیسانس شیمی آن هم زمانی که به راحتی می‌توانست وارد ادارات دولتی شود چرا مسگری را انتخاب کرده است؟
در پاسخ برایم از پدرش می‌گوید، پدری که عاشقانه برای کسب روزی حلال با ذوق بر مس ضربه می‌زده و همین پدر علل گرایشش به هنر مسگری شده است.
او می‌گوید؛ پدرم از مسگران قدیمی اردبیل بود و من هم از همان دوران مدرسه به کار پدر علاقه داشتم، برای همین دوست داشتم شغل پدرم را ادامه دهم.
آن زمان در صنعت مسگری افراد زیادی فعالیت داشتند و هنر مسگری در اردبیل برای خودش حرفی داشت، به مرور که مسگران از کار افتاده شدند و تعدادی هم فوت کردند متاسفانه کسی ادامه دهنده راه آن‌ها نشد و هنر مسگری اردبیل به افل رفت در حالی که تعدادی از استان‌های دیگر هنوز هم در هنر مسگری حرفی برای گفتن دارند و زبانزد هستند.
وی ادامه می‌دهد: اردبیل در تعمیر ظروف مسی در سطح کشور زبانزد بود ولی متاسفانه در تولید هیچگاه به جایگاهی که لایقش بود نرسید با اینکه ظروف خوبی در دست مسگران اردبیل تولید می‌شد و استادکاران ماهر و خبره‌ای داشتیم.
به نظر من باید آن زمان از وجود مسگران توانمند استان جهت آموزش جوانان و احیاء مسگری بهره می‌بردیم تا حال نظاره‌گر به کما رفتن این هنر نمی‌شدیم.
سید از شغل مسگری به‌عنوان یک شغل طاقت فرسا یاد می‌کند؛ «اگر کسی به این شغل علاقه نداشته باشد نمی‌تواند دوام بیاورد»؛ به گفته خودش مسگری درآمد آن‌چنانی ندارد و در کنار این درآمد کم، دولت و مسؤولان هم حمایت نمی‌کنند اما تنها آرزو و خواسته‌اش این است که مسؤولان برای هنر مسگری اردبیل گامی مثبت بردارند.
رکورد بازار ظروف مس به علت گرانی
این هنرمند و صنعت‌گر اردبیلی از گران بودن مواد اولیه مس گلایه می‌کند و می‌گوید؛ الان دیگر ساختن ظروف مسی صرفه‌ای ندارد و مردم وقتی قیمت‌های بالای ظروف را می‌بینند چشم به خواص مس بسته و از سایر ظروف جایگزین استفاده می‌کنند، برخی‌ها هم این ظروف را جهت دکور در منزل می‌خرند.
مردم زمان‌های قدیم بیشتر از ظروف مسی استفاده می‌کردند ولی رفته رفته استفاده از ظروف مسی کمتر شد و یکی از این علل هم گران شدن بیش از اندازه مس است.
مواد اولیه بسیار گران شده و برای مسگر هم نمی‌صرفد، شاید علل ادامه ندادن هنر مسگری توسط جوانان هم همین مشکل باشد.
بالاخره برای احیای یک هنر باید زمینه‌ها هم فراهم شود وگرنه فقط کلاس‌های آموزشی کارساز نیست.
در سال‌های اخیر گرایش مردم به‌علت خواص ظروف مسی بیشتر شده چرا که مردم واقف هستند که مس تاثیزات بسزایی در سلامتی بدن دارد؛ اما عواملی چون قیمت بالای ظروف مسی کمی ذوق مردم را کم کرده و بازار پرتلاطم مس را تحت الشعاع قرار داده است.
وداع آخرین بازمانده هنر مسگری در سکوت چکش‌ها و آینده مبهم هنرش
آخرین بازمانده هنر مسگری «رحمان آفتابی آذر» که نوای چکشش روزگاری بازار مسگران اردبیل را از سکوت مطلق نجات داده بود، بدون استفاده از تجربیات هنر دستش سال ۱۳۹۳ دار فانی را وداع گفت و حال سکوت مطلق و کوره‌ای ترک شده تنها یادگار مسگری اردبیل و بازار مسگران است.
این هنرمند اردبیلی که نعمتی برای احیای مسگری بود و می‌توانست جوانان زیادی را تربیت و آموزش دهد بیش از ۷۰ سال در هنر مسگری فعالیت و نوای چکشش زیبا بخش بازار مسگران بود و این در حالیست که مرحوم استاد آفتابی آذر در آخرین مصاحبه خود از عدم توجه مسؤولان و مردم و سرنوشت مبهم هنر دستش گلایه کرده و همچنان در نگرانی تمام از بین ما رفت تا مسگری اردبیل در هاله‌ای از ابهام باقی بماند.
مرحوم آفتابی آذر در ۸۷سالگی دنیای خود را عوض کرد و تا آخرین لحظات عمرش از عشق به مسگری دست نکشید.
کار آسانی نیست و فقط فقط عشق به کار می‌تواند سختی را آسان کند چرا که این پیشکسوت مسگری، دهه‌ها بدون بیمه و مزایا و حمایت از جانب نهادی در مغازه کوچک خود به کارش ادامه داده و با رفتنش دیگر نه کوره‌ای باقی مانده نه ظروف مسی و نه هنرمند مسگری.
ظروف مسی و خواص آن بربدن
استفاده از ظروف مسی در زمان‌های قدیم رایج‌تر بوده و شاید این توصیه را از پدربزرگ یا مادر بزرگ خود شنیده باشید که نوشیدن آب و پختن غذا در ظروف مسی مفید است.
ظروف مسی و خواص آن بر بدن بر کسی پوشیده نیست، به‌طوری که طبق تحقیقات علمی، داشتن مقداری مس در بدن می‌تواند تاثیر بسزایی در سلامت کلی بدن داشته باشد؛ مقابله با کم خونی،کمک به بیماری‌های قلبی و عروقی، کاهش نشانه‌های آرتروز، تسکین درد مفاصل، تولید انرژی بدن، کاهش کلسترول، کاهش یا حتی کمک به از بین رفتن باکتری‌ها، کمک به شفافیت چشم و حتی حفظ رنگ مو و ...
تنها بخشی از خواص مس است.
مس یک ماده معدنی ضروری در تمام بافت‌های بدن بوده و باید گفت که مس و آهن باعث تشکیل گلبول‌های قرمز می‌شود؛ مس سومین ماده معدنی در بدن و منبع انرژی برای سلول‌های بدن است.
حتی نوشیدن آب در لیوان مسی، باعث دفع گازها و رفع مشکل سوء هاضمه می‌شود و همچنین سموم را از بدن دفع می‌کند، در واقع ظروف مسی میکرو ارگانیسم موجود در آب را از بین برده و آب را برای نوشیدن مناسب می‌کند.
به گفته کارشناسان زمانی که آب در یک ظرف مسی جمع می‌شود مس به آرامی وارد آب شده و خواص مثبتی به آن می‌بخشد، همچنین آب هرگز حالت ماندگی به خود نمی‌گیرد و در آن یک فرآیند تصفیه صورت می‌گیرد.
برای همین خواص مهم مس بر بدن بهترین بهانه برای رونق هنر مسگری در استان‌هایی هم‌چون اردبیل است.
استان‌هایی که بنام همین هنر بازاری خلق کردند و مردمانشان با کلمه مس و مسگری خاطره‌ها دارند.
نبود استقبال از سوی جوانان و سکوت تامل برانگیر هنر مسگری اردبیل
سکوت دردناک بازار مسگران اردبیل و جمع شدن چکش‌ها مرا وادار به بررسی کرد، پیگیری اینکه چرا مسگری در اردبیل خاموش شده و به خواب عمیقی رفته که ظاهرا حالا حالاها هم قرار نیست بیدار شود.
وقتی علت به فراموشی سپرده شدن این هنر قدیمی و تاریخی را از مسؤولان جویا شدم، در وهله اول کسی پاسخگو نشد و خواستار عدم پیگیری و بررسی شدند اما بعد از اصرارهای مکرر در قالب یک درد و دل علت فراموشی این هنر را عدم استقبال جوانان عنوان کردند و از شکست خوردن طرح احیاء مسگری اردبیل گفتند.
در سال‌های اخیر از سوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و چند ارگان دیگر برای احیاء این هنر، گام‌هایی برداشته شده اما عدم استقبال از سوی جوانان باعث شده تا هنر مسگری اردبیل روزهای پایانی خود را سپری کند و این در حالی است که در برخی از استان‌های دیگر جوانان بیشماری از این هنر درآمدزایی می‌کنند و در بازار هنر عاشقی به ذوق هنر، نوای دلنشین زندگی می‌سازند.
بدون شک اقدام مسؤولان برای احیاء این هنر صنعت قدیمی قابل تحسین بوده اما به‌نظر می‌رسد نواقصی هم داشته و همین نواقص باعث شکست این طرح و به کما رفتن مسگری اردبیل شده است؛ اطلاع رسانی ناکافی بین مردم، عدم تبلیغات گسترده جهت برگزاری کلاس‌های آموزشی و عدم معرفی هنر مسگری و بازار کار و فروش و اشتغال را می‌توان از جمله این موارد دانست.
مسگری از هنر تا اشتغال و درآمد
در شرایط کنونی که هر جوانی به دنبال کار و کسب درآمد است و بیکاری معظل و اصلی‌ترین دغدغه بوده چرا چنین حرفه‌ای از سوی جوانان مورد استقبال قرار نمی‌گیرد؟
آیا هنوز هم جوانان ما به دنبال استخدام در ادارات و کسب یک میز و صندلی‌ هستند؟
یا اینکه مسؤولان نتوانسته‌اند زمینه و راه احیاء هنر مشاغل قدیمی را به جوانان آموخته و آنان را اغناء کنند که هنرهای بومی می‌تواند زمینه اشتغاال آنان را فراهم آورد.
اینکه نسل جدید رغبتی به کار در حجره‌های نمور و تاریک ندارند؛ یا مغازه نقلی برایشان هیجان آور نیست به‌نظر می‌رسد حرفی بیش نباشد چرا که جوانان ما همواره عاشق هنر بوده و در کنار هنر زمانی که برایشان کار و درآمد وجود داشته باشد، قطعا علاقه حضور در آن شغل را پیدا می‌کنند.
برای احیاء هنر مسگری باید سازمان‌های دولتی و مردم نهاد وارد کار شده و به احیاء این مشاغل اهتمام ورزند تا قبل از اینکه اساتید این حرفه به صورت کامل از میا ما رخت بر بندند بتوانیم نسبت به احیاء آنها اقدام کنیم.
در کنار آموزش‌های لازم برای جوانان و برگزاری دوره‌های مختلف برای علاقمندان این هنرـ صنعت قطعا باید حمایت‌های مالی هم صورت گیرد و مهم‌تر اینکه بازار فروش این محصول مهیا شود.
انتهای پیام/3463/ی