آیین های نوروزی در ایران/از ایستادن آب تا پشتک زدن ماهی در نوروز
مردم ایران در هر منطقه ای اعتقادات خاصی در ارتباط با نوروز دارند برخی معتقدند که در شب چهارشنبه سوری، آب می ایستد و یا در برخی مناطق بر این باورند ماهی هنگام تحویل سال پشتک می زند.
نبه گزارش خبرنگار مهر نوروز و زیست بوم در روایت مردمی عنوان گزارشی است که هما حاجی علی محمدی، محمد مکاری کارشناسان ارشد پژوهش در پژوهشکده مردم شناسی و مدیر گروه مردم شناسی زیست محیطی و خدیجه امامی دانشجوی دکترای جامعه شناسی تهیه کرده و در آن به بررسی اعتقادات و باورهای خاص مردم در ارتباط با نوروز پرداخته اند.
در این مقاله آداب و رسوم هر یک از مردم مناطق مختلف کشور در روزهای مربوط به نوروز آمده است که پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی به چاپ آن پرداخته است.
در این مقاله آمده:
در «نوبندگان» و «تنگ کرم» از روستاهای فیروزکوه هنگام کاشت سبزه برای عید نوروز از کاشتن گندم خودداری کرده و معتقدند که گندم غم می‌آورد.
به مناسبت فرارسیدن سال نو خانه تکانی می‌کند.
بر این باورند که بی بی نوروز قبل از آمدن عید، شترهای خود را تمیز کرده و قالی و اثاثیه خانه اش را شسته، سپس می‌خوابد، به این امید که با آمدن عمو نوروز بیدار شده و با او ازدواج کند.
هنگامی که نوروز می‌رسد، بی بی نوروز در خواب مانده و عمو نوروز می‌رود.
سپس چوب آتشی را پرتاب می‌کند.
اهالی معتقدند که اگر چوب در آب بیفتد، در آن سال بارندگی زیاد می‌شود.
اگر در جنگل یا درخت بیفتد، در آن سال باد فراوان می‌وزد، اگر چوب روی زمین بیفتد در آن سال بارندگی کم خواهد شد.
همچنین معتقدند که پس از اتمام باران، در ایام نوروز رنگین کمانی که در آسمان نقش می‌بندد، نشانه دار قالی بی بی نوروز است که آن را برپا و قالی را آویزان کرده است.
باور دارند که در آخرین شب سال، اجاق خانه باید روشن باشد.
بر این باورند که اگر اجاق خالی باشد و غذا نداشته باشند در آن سال خانه بی برکت خواهد بود.
در روز چهارشنبه سوری، آتش روشن می‌کنند و معتقدند که با روشن کردن آتش، غم و غصه‌های آن سال از بین رفته و سال آینده را با شادی و خوشی شروع خواهند کرد.
اهالی خیرآباد معتقدند که ملکه‌ای از جلوی خانه رد می‌شود چون گرسنه است.
سبزه را می‌خورد و وارد منزل نمی‌شود.
هنگام تحویل سال نارنج و تخم مرغی را روی آینه قرار می‌دهند یا سیب سرخی داخل آب می‌اندازند.
معتقدند که زمین بر روی شاخ گاو قرار گرفته، هنگام تحویل سال، زمین از روی شاخ به روی شاخ دیگر حرکت می‌کند، با این حرکت تخم مرغ، نارنج و سیب زمینی حرکت می‌کنند.
هنگام تحویل سال، زنان غذایی چون آش شیر برنج یا فرنی به هم می‌زنند، معتقدند که با درست کردن شیر برنج در منزل باعث آوردن رزق و روزی زیاد می‌شود.
شیر را نشانه سفیدی دانسته و برنج را به دلیل دانه دانه بودن باعث افزایش رزق می‌دانند.
روز سیزده بدر، سبزه عید و تخم مرغ را به صحرا برده، داخل آب روان می‌اندازند، معتقدند که آب، غم و غصه، قضا و بلای سال گذشته را که داخل سبزه و تخم مرغ است با خود می‌برد.
در جریان این مراسم حتماً از منزل بیرون می‌روند.
معتقدند که سیزده نحس بوده و با رفتن به دل طبیعت، نحوست آن از بین می‌رود.
کاشان
در روستای برزک، به روز اول اسفند روز عرفه میگویند.
اهالی این روستا در این روز باید هفت چیز که با حرف س شروع می‌شود، بخورند تا هیچ گزنده‌ای آنها را نگزد و همچنین دچار بیماری و مرض نشوند.
این هفت چیز عبارتند از سنجد، سنگک، سبزی، سرکه، سماق، سیراب و سیر، سبزی.
در کل نقاط بررسی شده اعتقاد دارند که سیزده به در، روز نحسی است و نباید به انجام هیچ کاری پرداخت و ماندن در منزل را خوب نمی‌دانند و با رفتن به بیرون از منزل این نحوست را بیرون می‌برند.
آب شیرین
در روستای آب شیرین زنان، علف و سبزه‌ها را می‌چینند و بر روی سر خود می‌ریزند تا نحوست را بیرون کنند.
در رابطه با گره زدن سبزه و علف در روستای جوشقان، معتقدند که باید سبزه‌ها را گره زد تا بر اثر رشد و نمو گره‌ها از هم باز شوند و در نتیجه مشکلات حل شود.
در آب شیرین بر این باور هستند که در موقع تحویل سال افرادی که بر سر سفره عید نشسته اند باید پول در نظر خود داشته باشند حتی اگر مبلغ آن زیاد نباشد تا آخر سال وضع مالی آنها خوب می‌ماند و در این روستا معتقدند که در شب عید بر سر سفره شام باید ماست وجود داشته باشد چون ماست مایه دارد و رنگ آن سفید است و به این ترتیب سالی پر و روشن خواهند داشت در رابطه با قرار دادن برخی از وسایل سفره هفت سین میگویند وجود آب و آینه نشانه روشنایی وجود اثر ذکر باعث شادی و خرمی و قرار دادن سکه نشانه‌ای بر بهبودی وضع مالی خانواده در سال نو است.
دزفول
پول را لابلای صفحات قرآن می‌گذارند و در هنگام تحویل سال به نیت برکت به بچه‌ها می‌دهند اعتقاد بر این است که موقع تحویل سال باید بیدار بود و خوابیدن در این رقص را و چون می‌دانند اولین شخصی که بعد از تحویل سال وارد خانه شود اگر شخص خوش قدم باشد آن را به فال نیک می‌گیرند و اعتقاد دارند که این مساله برای ایشان با برکت است ولی اگر شخص فقیری در خانه را بزند آن را به فال بد می‌گیرند
لردگان
میگویند در موقع تحویل سال تخم مرغ در تکان می‌خورد زیرا بر این باور هستند که زمین بر شاخ گاوی است و موقع تحویل سال او زمین را از این شاخه به آن شاخه می‌اندازد و تخم مرغ تکان می‌خورد و سال تحویل می‌شود.
قزوین
آتش چهارشنبه سوری را از علائم آتش امیر مختار می‌خوانند از روی آتش می‌پرند و رنگ قرمز آتش را برای سلامتی درخواست می‌کنند و رنگ پریدگی و بیماری خود را به آتش می‌سپارند تا در سال آینده سلامت باشند در رابطه با بریدن موی اسب و الاغ در سال نو اعتقاد دارند آن احشام تا آخر سال سالم می‌مانند روز سیزده به در را روزی نحس می‌دانند و هیچ کس به کار نمی‌پردازد همچنین قرار دادن آب و آینه در سفره را روشنایی می‌دانند.
شاهرود
اهالی شاهرود معتقد هستند سمنوی سال قبل را باید در سال جدید خورد به این نیت که خوشی سال گذشته در سال جدید برای شأن همچنان ادامه یابد اهالی فرومد بر این باور هستند که به هنگام تحویل سال نو اگر ماهی پشتک بزند در آن لحظه سال تحویل می‌شود.
دختران دم بخت محمد آباد پل ابریشم و فرومد برای گشایش بخت هفت عدد سنگ به پشت سرشان پرتاب می‌کنند زنان نازا در شاهرود برای باروری خود بر این باور هستند که اگر در روز سیزده نوروز از میان سوراخ چنار سوخته شهر رد شوند بچه دار می‌شوند.
اهالی محمد آباد پل ابریشم در شب چهارشنبه سوری تا صبح در گوشه اتاق یا خیاط خانه چراغی را روشن می‌گذارند.
شیراز
در روز سیزده به در دختران دم بخت هنگام بازگشت به خانه سبزه گره می‌زنند به این امید که در سال تازه آرزوهایشان برآورده شود دختران شیرازی از قبل از سیزده بدر یک نخ تابیده هفت رنگ را به کمر می‌بندند و صبح روز سیزدهم پیش از طلوع آفتاب از پسر بچه نابالغ می‌خواهند که گره از کمرشان باز کند و بر این باورند که به وقت دلخواهشان خواهند رسید.
کلیبر
در باورهای مردم منطقه کلیبر در شب آخرین چهارشنبه سال آب‌ها می‌ایستند.
دختران سر تعظیم فرود می‌آورند و اگر کسی متدین و صادق باشد و هر لحظه بر سر آب حاضر شود متوجه ایستادن آب‌ها می‌شود و هرچه از خدا بخواهد خداوند آن را برآورده می‌کند.
گیلان
مردم گیلان مطلب در روز سیزده به در کار نمی‌کنند حتی کشاورزان نیز در این روز کار کشت و زرع را کنار می‌گذارند چون معتقد هستند اگر در این روز به کار کشت بپردازند نخست دامنه آنان را می‌گیرد کرمان عده‌ای معتقد هستند در شب سال تحویل دادن جنس سفید رنگ مثل شیر و ماست و آرد در خارج از خانه خوب نیست بیشتر کرمانی‌ها اعتقاد دارند در لحظه تحویل سال باید در خانه نزد زن و فرزند خود بوده و نباید از خانه و خویشاوندان خود دور باشد و گرنه تمام سال یا بیشتر سال را از آنان دور خواهند ماند.
دزفول
دزفولی‌ها معتقد هستم هر کس در موقع تحویل سال حاجتی داشته باشد حاجتش برآورده می‌شود قوچان در روز سیزده به در در روستاها مردم داد و ستد نمی‌کنند همچنین به کسی پول قرض نمی‌دهند و اگر بخواهند این کار را باید از طرف مقابل خود مقداری شیرینی که شامل خرما و شکلات و یا کله قند و آرد بگیرند همچنین در این روز به خانه یکدیگر رفت و آمد می‌کنند اگر آدم بی نماز در این روز به خانه آنها بیاید آن را در آسان و بی می‌دانند.
در برخی روستاهای دیگر مانند روستای یدک و وینگ قلعه در این شب کشاورزان و دامداران قاشق‌های چوبی را به هوا پرتاب می‌کنند به هنگام فرود قاشق‌ها بر روی زمین اگر قاشق از طرف راست قرار گرفت سال جدید را سال خوبی می‌دانند و اگر قاشق از طرف چپ بر روی زمین افتاد سال جدید را سال بدی می‌دانند.
کرمانج ها هنگام تحویل سال زمانی که بزرگ خانواده مشغول قرائت قرآن می‌شود کوچک‌تر ها به کاسه پر از آب و سبز نگاه می‌کند چرا که بر این باورند این کار باعث روشنایی چشم و گشایش در کار و زندگی می‌شود.