تفسیر راهنما،کتابی تفسیری به معنای مصطلح نیست
صادق نیا گفت: فعالیت‌های مرحوم آیت الله هاشمی به عنوان تفسیر راهنما و فرهنگ قرآنی کار بسیار ارزشمند، مفید و مؤثر و به اندازه بسیار زیادی جدید است.
حجت الاسلام و المسلمین مهراب صادق نیا مدرس دکتری جامعه شناسی فرهنگ در دانشگاه علامه طباطبایی و سطح چهارم رشته تفسیر قرآن از حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص تفسیر آیت الله هاشمی رفسنجانی گفت: فعالیت‌های مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی به عنوان تفسیر راهنما و فرهنگ قرآنی کار بسیار ارزشمند، مفید و مؤثر و به اندازه بسیار زیادی جدید است بدین معنا که پیشینه‌ای در مطالعات اسلامی در حوزه تفسیر و علوم قرآن نداشت.
استاد و مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به موقعیت نگارش این دو کتاب افزود: نگارش این کتاب عمدتاً در زندان شاه بوده است و در زمان اوج‌گیری مبارزات این ایده را دنبال کرده و در دفتر تبلیغات اسلامی چاپ شد.
این کتاب راهنمای جامعی است برای مفسران قرآن کریم و پژوهشگران در حوزه تفسیر علوم قرآن کریم و جز منابع مرجع و پژوهشی در حوزه تفسیر به حساب می‌آید.
پژوهشگر مطالعات تطبیقی با اعلام اینکه لفظ تفسیر در این کتاب شاید زیاد جامعیت نداشته باشد، ادامه داد: اصطلاح تفسیر برای این مجموعه دقیق نباشد و این تنها به کاری که آیت الله هاشمی انجام داده بر نمی‌گردد آنچه که امروزه به نام تفسیر می‌نامیم علی رغم اینکه مهم و مفید باشند به معنای مصطلح تفسیر نیستند چراکه تفسیر یعنی فهم مراد متکلم فرایندی که طی می‌شود تا ما به مراد خدا می‌رسیم یا الگوریتمی که گام به گام ما را به جلو می‌برد و ما را به مقصودی که خداوند تعالی در آیه داشته می‌رساند.
مراد ما از تفسیر کشف معنای پنهان کلمات در قرآن است
حجت الاسلام والمسلمین صادق نیا با تاکید بر اینکه خیلی از کتاب‌های امروزی با نام تفسیر، در حقیقت تفسیر نیستند، بیان داشت: اگر مراد ما از تفسیر کشف معنای پنهان کلمات در قرآن باشد خیلی از کتاب‌هایی که به آنها تفسیر میگوییم، تفسیر نیستند ممکن است دایره‌المعارف قرآن کریم و یا معجم و یا یک فرهنگ لغتی باشند ولی تفسیر به معنای آنچه گفته شد نیست که این بیان به معنای غیر سودمند بودنشان نیست بلکه کتاب‌های ارزشمند و سودمندی هستند که از معنای تفسیر متفاوت‌اند.
آیت الله هاشمی از نظر شخص بنده مفسر قرآن هستند و کسی که این زحمت را می‌کشد و این راهنمای تفسیر را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد این کار بر اساس یک تفسیر اتفاق افتاده و مفسر است.
وی ادامه داد: آنچه که آیت الله هاشمی رفسنجانی در تفسیر راهنما ارائه دادند بسیار مجمل و مفید و یک راهنمای جامع برای تفسیر قرآن کریم اگر چه آن را تفسیر ندانیم و یا با مسامحه تفسیر بدانیم.
این کتاب به مفسران به ویژه در آیات مختلفی که به هم ربط پیدا می‌کند کمک می‌کند و به او این امکان را می‌دهد با توجه به آیات نظیر و هم موضوع و مشترک معنایی را پیدا کند.
صادق نیا هسته اصلی این تفسیر را مطالعه‌ای که آیت الله هاشمی رفسنجانی در زندان داشتند عنوان کرد و گفت: در زندان قرآن را مطالعه می‌کردند و آیاتی را که هم شکل بودند را جمع کردند و بعد به ذهنشان آمده است اگر ما آیات را در پیوند با هم نگاه کنیم سهم مناسبت تری از آیات قرآن کریم داشته باشیم.
این آیات را جمع کردند و در دهه هفتاد پروژه به دفتر تبلیغات اسلامی قم واگذار شد که پژوهشگرانی بر اساس منطق و همان روشی که آیت الله هاشمی آغاز کرده بود پیگیری کنند.
از آن زمان به بعد بیش از آنچه که نظر آیت الله هاشمی اعمال شوند نظر پژوهشگران محترم دنبال می شده است و از باب نقد نگفتم کتاب تفسیر نیست بلکه از باب تفسیر مصطلح در ادبیات قرآن پژوهشی عبارت است از اینکه ما به دنبال کشف مراد خدا باشیم که اگر این تعریفی از تفسیر باشد، این کتاب، تفسیر نیست و همان طور که از اسمش پیداست راهنمایی برای تفسیر است.
پژوهشگران و وعاظ مخاطبین کتاب تفسیر راهنما
حجت الاسلام و المسلمین صادق نیا با اشاره به مخاطبین این کتاب عنوان کرد: مخاطبین این کتاب دو دسته‌اند یک دسته پژوهشگرانی که مایلند در حوزه تفسیر و علوم قرآنی فعالیت کنند و در قالب مقاله و کتاب و در قالب تفسیر یک آیه و چند آیه و کل قرآن را ارائه دهند می‌تواند کمک دهنده باشد.
کسی که می‌خواهد نقش یک مفسر را ایفا کند این کتاب راهنمای بسیار سودمندی برای این دسته از پژوهشگران است.
در گام نخست مخاطبین این کتاب، مفسران و قرآن پژوهان خواهند بود.
دسته دوم کسانی که مایل اند در قالب سخنرانی و موعظه و کسوت موعظه از آیات قرآن استفاده کنند این کتاب سودمند است.
واعظانی که مایلند موضوعات اخلاقی مستند با قرآن کریم باشد می‌توانند از این کتاب بهره مند شوند.
قطعاً آیت الله هاشمی رفسنجانی مفسر قرآن بودند
این پژوهشگر مطالعات تطبیقی در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه کتاب تفسیر راهنما به معنای مصطلح کتاب تفسیری نیست می‌توان آیت الله هاشمی رفسنجانی را مفسر قرآن دانست؟
عنوان کرد: لازم نیست به این دو کتاب اشاره کنیم، قطعاً آیت الله هاشمی رفسنجانی مفسر قرآن بودند.
بعضی از شخصیت‌ها کتابی با عنوان تفسیر از آنها منتشر نشده است و همچنین کسانی که تفسیر موضوعی خاص کار کرده‌اند که ما آنها را هم مفسر می‌دانیم.
کسانی مثل آیت الله علامه طباطبایی و یا حضرت آیت الله جوادی آملی که کتاب‌های تفسیری نوشته اند را هم مفسر می‌دانیم.
آیت الله هاشمی از نظر شخص بنده مفسر قرآن هستند و کسی که این زحمت را می‌کشد و این راهنمای تفسیر را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد این کار بر اساس یک تفسیر اتفاق افتاده و مفسر است.
