خودکشی و مسئولیت رسانه‌ها
بوشهر - یکی از عواملی که ممکن است افراد مستعد را به سمت خودکشی سوق دهد، انتشار اخبار خودکشی در رسانه‌ها است.
خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها، محمد صفایی*: خودکشی پدیده‌ای تقلیدی است که پیش از هر آسیب اجتماعی دیگری، نخست هسته اصلی جامعه یعنی خانواده را مورد تهدید قرار می‌دهد.
کانون گرم خانواده‌ای که به واسطه بسیاری از آثار و پیامدهای خودکشی، کارکرد اصلی خود را از دست داده، بی اعتباری اجتماعی را نیز متحمل می‌شود و عملاً بدل به نقطه تاریکی می‌شود که بازیابی آن هم در سطح خود خانواده و هم در سطح جامعه، بسیار دشوار خواهد بود.
از این روی، پرداخت به خودکشی از راه ناصحیح و ناصواب آن، پیش از هر مقصدی، خانواده را هدف می‌گیرد.
شواهد و تجربیات گذشته، موارد متعددی از بروز اپیدمی یا همه‌گیری خودکشی را نشان می‌دهد که به‌دنبال انتشار نامتناسب اخبار مربوط به خودکشی افراط خاص و شناخته شده در سطح جهان و ایران صورت گرفته است.
اغلب افرادی که به خودکشی فکر می‌کنند، برای اقدام به خودکشی مردد هستند و مطمئن نیستند که می‌خواهند بمیرند.
یکی از عواملی که ممکن است افراد مستعد را به سمت خودکشی سوق دهد، انتشاراخبار خودکشی در رسانه‌ها است.
اثر القایی خودکشی از طریق رسانه
در هر جامعه‌ای می‌توان افرادی را پیدا کرد که به دلیل فشارهای روانی منبعث از عوامل متعددی همچون فشارهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، پتانسیل خودکشی را دارند.
در کنار این موضوع انتشار ناشیانه خبری مربوط به خودکشی یک نفر خود آموزش تلویحی این امر به فرد در معرض خودکشی می‌باشد. به چنین قابلیتی «اثر القایی خودکشی از طریق رسانه» گفته می‌شود.
تحقیقات نشان می‌دهد، انتشار نحوه خودکشی یک فرد در رسانه‌ها خصوصاً اگر فرد مشهوری باشد که الگو محسوب می‌شود، در طی ده روز ابتدایی پس از انتشار خبر می‌تواند مسبب افزایش خودکشی‌های سریالی در جامعه گردد.
علاوه بر این بیان عامل خودکشی بدون بررسی کارشناسانه نیز خود می‌تواند شیوه غلطی باشد که منجر به افزایش آمار این معضل اجتماعی خواهد شد.
عموماً خودکشی‌ها عوامل متعددی می‌توانند داشته باشد اما پرداختن به یک عامل، طبق قابلیت «اثر القایی خودکشی از طریق رسانه» موجب هم‌ذات پنداری مخاطب هدف شده و تنها با بروز یک عامل منفی در زندگی، آن شخص مرتکب تکرار همچین اشتباهی می‌شود.
خودکشی یک رسانه است
اکثر روانشناسان و متخصصان ارتباطات معتقدند، خود کشی خود یک رسانه است و معتقدند آمار آن با میزان پوشش رسانه ای ارتباط مستقیم داشته و تأثیرگذار است. طرح این مسئله برای اولین بار به انتشار رمان «رنج‌های ورتر جوان» اثر گوته بازمی‌گردد.
در آن زمان متوجه شدند که بعد از انتشار این کتاب آمار خودکشی و به خصوص خودکشی مردانی که شلوار زرد و پیراهن آبی می‌پوشیدند، افزایش پیداکرده است.
این ترکیب پوشش، صحنه‌ای بود که گوته در رمان خود آن را به تصویر کشیده بود و از این روی، مردانی که دارای شرایط مشابهی بودند، اقدام خود را با بازنمایی آن صحنه والگو برداری از آن، به نتیجه می‌رساندند.
ارزش یا ناهنجاری
خودکشی در فرهنگ اسلامی به معنای عقب نشینی از نیل به غایت کمال و سقوط به وادی حسرت و ناکامی است.
بدین جهت این عمل از نظر اسلام حرام و محکوم است.
خودکشی به سان ناهنجاریهای دیگر جامعه، دارای عواقب و پیامدهای سهمگین فردی و اجتماعی است.
کسانی که خودکشی می‌کنند، اگر عمل آنها باعث مرگشان شود، هرچند ممکن است ظاهراً از رنج و درد و مشکلات دنیا آزاد شوند، امّا بنا به اعتقادات دینی به عذاب‌های سخت و دردناکی گرفتار می‌گردند.
اما برخلاف موارد گفته شده، در مواردی دیده می‌شود که رسانه‌ها توجهی به این هنجارهای دینی ندارند و با سانسور این موارد، از خودکشی بعنوان ارزش یاد می‌کنند.
با توجه به اینکه جمعیت قابل توجهی از جامعه ما اعتقادات دینی دارند تاکید بر عقوبت اخروی نیز می‌تواند خود مانع خودکشی و ارزش دادن به آن شود.
راهکار سانسور است؟
با توجه به اینکه در دنیای امروز سانسور اخبار روش مناسبی برای مقابله با بحران‌ها نیست رسانه‌ها می‌توانند نقش مهمی در جلوگیری از انتشار اخبار ناصحیح با بیان ناصحیح داشته باشند.
این راهنما که بر اساس دستورالعمل‌های جهانی و ملی استخراج شده است، برای استفاده رسانه‌ها در پرداخت موضوع خودکشی، چگونگی گزارش آن و خطاهایی که باید در تولید این گزارش از آن اجتناب کرد، گردآوری شده است:
• در بین آمار خودکشی نباید صرفاً به ارائه اعداد و ارقام اتکا شود، آمارهای خودکشی با دقت و به درستی و مطابق نظر یک متخصص و با مقایسه آمار سایر نقاط دنیا باید تفسیر شود.
• منابع اطلاعاتی که مورد استفاده قرار می‌گیرند، باید معتبر باشند.
• از تعمیم موارد معدود خودکشی در یک منطقه با اعلام عباراتی مانند «همه‌گیری خودکشی» یا «منطقه با بالاترین شیوع خودکشی در دنیا» باید پرهیز شود.
• از گزارش رفتار خودکشی به‌عنوان پاسخی قابل درک به تغییرات اجتماعی، فرهنگی یا تنزل رتبه اجتماعی باید ممانعت شود.
• به منظور خنثی‌سازی خودکشی‌های تقلیدی لازم است که از موارد زیر پرهیز نموده یا آن را به حداقل ممکن برسانید:
۱) پوشش خبری هیجان‌انگیز در مورد خودکشی (به‌ویژه در مواردی که افراد مشهور و مورد وثوق مردم اقدام به خودکشی می‌کنند.
در این موارد تا حد امکان پوشش خبری باید محدود باشد).
۲) چاپ عکس افراد اقدام‌کننده و روش اقدام به خودکشی و صحنه خودکشی.
۳) چاپ واژه «خودکشی» در تیتر جراید.
۴) گزارش جزئیات روش خودکشی (اعلام محل اقدام به خودکشی مانند سقوط از بالای برج، زیر ریل قطار، بالای پل و…) ریسک خودکشی را در افرادی که از این مناطق استفاده می‌کنند افزایش می‌دهد.
۵) توصیف خودکشی به‌عنوان مسأله‌ای غیرقابل توضیح یا ساده‌انگارانه.
۶) بکارگیری واژه‌هایی همچون «خودکشی موفق» برای خودکشی‌های کامل منجر به مرگ.
۷) بزرگنمایی و هیجان‌انگیز جلوه دادن اقدام به خودکشی.
• مواردی توصیه‌ای که پیشنهاد می‌شود در انتشار اخبار بیان شود:
۱) تا آنجا که امکان دارد مثال‌هایی از کسانی که بحران‌های زندگی (حوادث ناگوار) را با موفقیت پشت‌سر گذاشته‌اند، ذکر کنید.
۲) عواقب جسمی اقدام به خودکشی که منجر به مرگ نشده (از جمله آسیب مغزی در اثر خفگی، فلج شدن و…) را تشریح کنید.
۳) رسانه، مراکز کمک‌رسانی مرتبط با خودکشی را نیز هنگام پخش اخبار خودکشی معرفی کند.
۴) اختلالات روانی و بحران‌ها را توسط متخصصان و کارشناسان تعریف کنید و از مردم بخواهید در صورت وجود چنین مشکلاتی به مراکز درمانی روانپزشکی و مراکز مشاوره مراجعه کنند.
۵) هنگام انتشار خبر خودکشی به اثرات خودکشی بر خانواده و بازماندگان فرد اقدام‌کننده، رنج و انگ وارده بر خانواده در اثر انتشار خبر خودکشی توجه کنید.
* پژوهشگر و فعال حوزه خانواده