مسائل اقتصادی چه تاثیری بر توسعه علمی ایران داشته است؟
یافته‌های یک پژوهش علم‌سنجی طی سال‌ها ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۶ نشان داد که توسعه علمی تابع رشد اقتصادی است و تولید ناخالص ملی موثرترین شاخص بر رشد علمی بوده است.
یافته‌های یک پژوهش علم‌سنجی طی سال‌ها ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۶ نشان داد که توسعه علمی تابع رشد اقتصادی است و تولید ناخالص ملی موثرترین شاخص بر رشد علمی بوده است.
به گزارش ایسنا، جدیدترین نظرات توسعه تاکید دارند که توسعه و پیشرفت ملت‌ها مبتنی بر علم و فناوری است و سایر عوامل مثل منابع طبیعی، موقعیت جغرافیایی و ...
در مراتب بعدی اهمیت هستند.
امروزه در همه کشورها به تولید علم توجه ویژه‌ای می‌شود و هر شخص و سازمانی در حوزه فعالیت خود و از زاویه دید خود توسعه علمی و میزان کم و زیاد شدن تولیدات علمی را بررسی می‌کند.
شاخص‌های زیادی می‌توانند در نوسانات تولیدات علمی دخیل باشند و به طور یقین عوامل اقتصادی از مهم‌ترین آن‌هاست.
با توجه به این موضوع پژوهشگران میزان تاثیر عوامل اقتصادی بر توسعه علمی ایران را در طی ۲۷ سال اخیر مورد بررسی قرار دادند.
«محمد حسن‌زاده»، «ناهید ناصری» و «فاطمه زندیان»؛ پژوهشگران علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس در انجام این مطالعه مشارکت کردند.
برای انجام این پژوهش از داده‌های حاصل از توسعه علمی ایران طی سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۶ استفاده شده است و این داده‌ها از طریق تحلیل سری‌های زمانی به صورت روزانه، هفتگی، ماهانه، سالانه و ....
بررسی شده است.
اطلاعات مورد نیاز این پژوهش از مراکز مختلفی مثل مرکز آمار ایران، موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی و همچنین پایگاه اطلاعاتی معتبر نظیر اسکوپوس جمع‌آوری شد.
داده‌های استفاده شده در این مطالعه در دو دسته شاخص‌های توسعه علمی و شاخص‌های اقتصادی قرار داشتند.
شاخص‌های توسعه علمی مانند تعداد مقالات، تعداد دانشجو، تعداد مراکز علمی، تعداد اعضای هیئت علمی و ...
و شاخص‌های اقتصادی شامل تولید ناخالص ملی، ناخالص داخلی، بهره‌وری، تولید نفت خام، نرخ اشتغال، نرخ تورم، بودجه و ...
بودند.
بررسی شاخص‌های توسعه علمی در ۲۷ سال اخیر نشان می‌دهد که تعداد مراکز آموزشی، تعداد مقالات، تعداد اعضای هیئت علمی، تعداد دانشجویان، تعداد اختراعات و تعداد کتاب‌های چاپ‌شده در هر سال روندی رو به رشد و صعودی داشته است.
در این بین تعداد مقالات علمی بیشترین رشد و تعداد دانشجویان کم‌ترین رشد را داشته است.
با بررسی شاخص‌های اقتصادی مشخص شد که میزان فروش نفت کشور در سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۶ تفاوت چندانی نداشته است.
نرخ مالیات بر درآمد و بودجه کشور رو به رشد بوده است.
نرخ اشتغال تا سال‌های ۸۶-۸۵ رو به رشد بوده و سال‌های بعدی سیر نزولی در پیش داشته است.
شاخص تولید ناخالص ملی طی این سال‌ها همواره رو به رشد بوده است.
تولید ناخالص داخلی تا سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۱ رو به رشد بوده ولی در سال‌های بعد سیر نزولی در پیش گرفته است.
بررسی‌ها نشان داده که اکثر شاخص‌های اقتصادی روند روبه رشده داشته‌اند اما بر اساس داده‌های موجود، تورم با توجه به نوساناتش روبه کاهش رفته و در سال‌های آخر نرخ پایین را نشان می‌دهد.
پژوهشگران این مطالعه می‌گویند: «با توجه به یافته‌های این پژوهش می‌توان به این نتیجه رسید که بین کلیت توسعه علمی و شاخص‌های اقتصادی رابطه مستقیم وجود دارد و از آن‌جایی که توسعه علمی تابع رشد اقتصادی است، برای تداوم و رشد علمی باید رشد اقتصادی را حفظ و تداوم بخشید».
با بررسی شاخص‌های اقتصادی می‌توان گفت که توسعه علمی در ایران دولتی است.
چون ساختار دانشگاه‌ها و سایر مراکز پژوهشی دولتی و نظارت آن‌ها کاملا بر عهده دولت و بخش عمومی است، با این وجود روشن است که هرچه بودجه افزایش یابد، توسعه علمی نیز افزایش می‌یابد.
رقابت در جوامع توسعه‌یافته باعث شده که بخش خصوصی سهم قابل توجهی در تامین اعتبارات پژوهشی داشته باشد، در ایران اما این اعتبارات از محل تولید ناخالص داخلی و بودجه دولت تامین می‌شود.
افزایش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در توسعه علمی و تسهیل روند آن می‌تواند به بهبود تولیدات علمی و سرعت بخشیدن به توسعه علمی بینجامد.
به گفته محققان این مطالعه؛ سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی تا پایان برنامه ششم توسعه باید به چهار درصد برسد اما تاکنون این میزان به نیم درصد رسیده است.
بر اساس آمارها سهم اعتبارات پژوهشی و تحقیقاتی کشور از تولید ناخالص ملی، حدود ۰.۶۱ درصد است که با توجه به این میزان در کشورهای دیگر درصد پایینی است.
با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش، محققان این مطالعه پیشنهاداتی را به منظور بهبود وضعیت توسعه علمی کشور ارائه کردند:
- سیاست‌گذاران و مدیران ارشد توجه مضاعفی بر شاخص‌های اقتصادی داشته باشند و اتاق‌های فکر متشکل از گروه اقتصاددانان و گروه‌های پژوهشی تشکیل دهند تا بتوانند به برنامه‌ریزی مناسب‌تری در فرآیندهای توسعه دست‌یابند؛
- دولت اعتبارات و بودجه اختصاصی برای مراکزی که بیشترین فعالیت را طی یک دوره مشخص داشته‌اند در نظر بگیرد و از این طریق برنامه‌های انگیزشی مناسب را برای فعال‌سازی سایر مراکز اجرا و پیاده‌سازی کند؛
- با طراحی گام‌های مناسب و راهبردهای هدفمند به اهداف توسعه پایدار دست‌یافت و سهم بودجه پژوهشی از تولید ناخالص ملی به میزان تعیین‌شده در برنامه پنجم و ششم توسعه برسد؛
- با طراحی سازوکارهای حمایتی و تشویقی نظیر اعطای معافیت‌ها و تخفیفات هدفمند در پرداخت‌های مالیاتی در حوزه‌های علمی و پژوهشی بر میزان جذابیت این بخش به منظور سرمایه‌گذاری بیشتر و در نتیجه افزایش سطح کمی و کیفی تولیدات علمی افزوده شود؛
- با اجرای طرح‌های تقویتی و آموزشی در سطح نیروهای کاری و همچنین تقویت بنیه سیستمی و فرآیند سازمان‌ها و مراکز مختلف بر میزان بهره‌وری و در نتیجه توسعه اقتصادی و علمی کشور افزوده شود.
یافته‌های این مطالعه پاییز ۱۳۹۹ به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «تاثیر عوامل اقتصادی بر توسعه علمی ایران» در دوفصل‌نامه علم‌سنجی دانشگاه شاهد منتشر شده است.
انتهای پیام