تعریف نخبه در نگاه جامعه باید عوض شود

ایسنا/خراسان رضوی رییس بنیاد نخبگان خراسان رضوی گفت: وظیفه بنیاد نخبگان فراهم کردن بستر شکوفایی استعدادها است اما تعریف نخبه باید در نگاه جامعه عوض شود.
دکتر رضا لطفی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص عملکرد و طرح‌های بنیاد نخبگان خراسان رضوی اظهار کرد: در کشور استعدادهای بسیاری داریم؛ به همین دلیل هدف اصلی بنیاد ملی نخبگان که مورد توجه ویژه مقام معظم رهبری هم هست، شناسایی و رشد استعدادهای برتر است به گونه‌ای که این استعدادها به نخبه تبدیل شوند.
سند راهبردی کشور در حوزه نخبگان این را به روشنی تعریف ‌می‌نماید که استعداد برتر لزوما تبدیل به فردی تاثیرگذار نمی‌شود و وظیفه بنیاد نخبگان این است که بستری فراهم کند تا افراد دارای استعداد برتر تبدیل به نخبگان یعنی افراد تاثیرگذار در پیشرفت و اعتلای کشور شوند.
وی افزود : نخبه کسی است که در حقیقت تاثیرگذاری اجتماعی داشته باشد، شخص نخبه باید از استعداهایی که خدا در اختیارش قرار داده است و مهارت‌ها و دانش‌های لازمی که در طول زندگی کسب کرده به بهترین نحو برای خدمت به جامعه و پیشرفت مادی و معنوی کشورش استفاده کند.
رییس بنیاد نخبگان خراسان رضوی اظهار کرد: سند راهبردی نخبگان سندی است که در سال ۱۳۹۱ تدوین شده و در حال حاضر مبنای حرکت بنیاد است.
بنیاد ملی نخبگان در همه استان‌های کشور شعبه دارد و فعالیت و رویکرد جدی آن در جهت تربیت انسان‌هاست.
در گذشته به تعبیر آقای دکتر ستاری نخبه نفتی داشته‌ایم.
یعنی اینکه از پول نفت به نخبگان پرداخت می‌شد و این نخبه به جای تبدیل شدن به فردی تاثیرگذار تبدیل به فردی متوقع می‌شد.
اما بنیاد در حال حاضر، بیشتر در جهت تربیت استعدادهای برتر در حال حرکت است.
لطفی تصریح کرد: به عنوان مثال یکی از طرح‌های بنیاد ملی نخبگان، طرح شهید احمدی روشن است.
در این طرح ۹ ماهه که تا امروز ۴ دوره آن برگزار شده است و پنجمین دوره این طرح به زودی آغاز خواهد شد، هسته‌هایی مسئله‌محور تشکیل شده و سپس ۵ تا ۱۵ نفر از دانشجویان با استعداد برتر با مرکزیت یک خبره دانشگاهی یا صنعتی دور هم جمع شده و حول حل یک مسئله کاربردی همکاری می‌کنند.
در این دوره حق‌الزحمه‌ای برای این دانشجویان مستعد در نظر گرفته می‌شود اما هدف اصلی آن است که در این پروژه استعدادهای برتر به خوبی مهارت حل مسئله، مهارت کار گروهی و مهارت نگاه واقعی به مسائل را تمرین کنند.
رییس بنیاد نخبگان خراسان رضوی در خصوص حمایت‌های کنونی بنیاد ملی نخبگان، اظهار کرد: در حال حاضر بیشتر حمایت‌ها از نخبگان در قالب جوایز تحصیلی صورت می‌گیرد یا جوایز مربوط به طرح‌های مختلف از جمله طرح شهید چمران یا طرح شهید بابایی و...
.
این طرح‌ها متنوع هستند و به صورت دوره‌ای و...
برگزار می‌شوند.
مهم آن است که به مستعدین یادآوری کنیم مسئولیت سنگین‌تری نسبت به سایر افراد در جامعه دارند.
خداوند در قرآن تاکید می‌فرماید «به طور قطع درباره نعمت‌های الهی از شما سئوال می‌شود» و نخبگان به دلیل برخورداری از این نعمت باید پاسخگو باشند؛ باید خدمت به کشور را در نظر بگیرند و از خود بپرسند من برای کشور خود چه کرده‌ام نه اینکه چون من نخبه‌ام جامعه وظیفه دارد، برای من شرایط ویژه‌ای در نظر بگیرد.
گرچه وظیفه بنیاد نخبگان فراهم کردن بستر شکوفایی است اما تعریف نخبه باید از نظر جامعه و از نظر خود او عوض شود.
گاهی وقتی به کسی می‌گوییم «تو نخبه هستی»، شخص تغییر ماهیت می‌دهد و تکبر و غرور یکی از مهم‌ترین خطراتی است که نخبگان را تهدید می‌کند.
وی افزود: رویکرد بنده در مدت فعالیتم در بنیاد نخبگان خراسان رضوی با تاکید بر این اصل است که ما در کشور بیش از اینکه روی تعبیر نخبه به معنی فردی با ضریب هوشی بالا تاکید کنیم نیاز به انسان‌های فرهیخته داریم.
بنابراین باید کاری انجام شود که انسان‌های‌ فرهیخته یا تربیت شده بیشتری در کشور داشته باشیم.
تاکید در گذشته عمدتا بر هوش فرد بوده است اما در حال حاضر باید بدانیم اگرچه هوش خدادادی افراد اهمیت دارد اما باید تاکید خیلی بیشتری بر تلاش افراد و بر توانمندی‌های اکتسابی ایشان باشد.
لطفی خاطرنشان کرد: تاکید ما در استان بر این است تا منابع مطالعه و تفکر به انسان‌های دارای استعداد برتر معرفی شود تا ایشان بیشتر فکر کنند، بیشتر مطالعه کنند، بیشتر به فکر اصلاح فکر و رشد درونی خود باشند و در واقع افراد خودشان را تربیت کنند.
البته به طور حتم بنیاد استان، مواردی را که بنیاد ملی از هر استان‌ها می‌خواهد اجرا می‌کند.
رییس بنیاد نخبگان خراسان رضوی در خصوص تعریف فرد نخبه عنوان کرد: در سند راهبردی نخبگان و در نگاه بنیاد ملی نخبگان، معیار نخبگی فقط مقاله، معدل و رتبه کنکور نیست اما برای سنجش کمّی شاخص‌ها و فراهم کردن شرایط برخورداری افراد از تسهیلات بنیاد، در حال حاضر، بر اساس همین معیارها استعدادهای برتر سنجیده و از میان رتبه‌های برتر کنکور یا المپیادها و...
انتخاب می‌شوند.
هر چند ما در حال بررسی و تبادل نظر هستیم تا این روش اصلاح شود.
از نخبگان و اندیشه‌ورزان تقاضا دارم ما را در بازتعریف شاخص‌ها برای انتخاب استعداد برتر یاری دهند.
در سند راهبردی نیز عنوان شده که تعریف نخبگی باید جامع‌تر باشد و از «عالی محدود» به دنبال «خوب فراگیر» باشیم .
رییس بنیاد نخبگان خراسان رضوی در پاسخ به این سوال که چگونه افراد تحت پوشش بنیاد نخبگان قرار می‌گیرند، گفت: در بنیاد ملی نخبگان بسته به رده سنی و جایگاه علمی-اجتماعی افراد تعاریف متفاوتی از نخبگان اعم از مستعد، آینده ساز و سرآمد وجود دارد و در نتیجه راهکارهایی متفاوت برای تحت پوشش قرار گرفتن تعریف شده است.
در حوزه دانشگاهیان ارتباط خوبی با دانشگاه‌ها داریم.
از دانشگاه‌ها خواسته می‌شود افراد دارای استعداد برتر را معرفی نمایند یا از آینده سازان خواسته می شود فرم خود اظهاری را پر کنند.
اما در حوزه سرآمدان و مفاخر، وظیفه بنیاد شناسایی و تکریم این افراد است.
به نظر من، خود اظهاری باعث لطمه به عزت نفس افراد می‌شود بنابراین ما وظیفه داریم به عنوان بنیاد نخبگان به دنبال شناسایی و تکریم نخبگان در سطوح و جایگاه‌های مختلف و شناساندن ایشان به جامعه باشیم.
معتقد هستم ضروری است ارتباط بنیاد با آموزش و پرورش که در سال‌های نه چندان دور از طریق طرح شهاب برقرار شده بود، خیلی بیشتر از گذشته توسعه یابد.
لطفی خاطر نشان کرد: در سال‌های اخیر بیش از ۱۸۰۰ نفر از نخبگان یا مستعدین که در ۲۰۰ دانشگاه برتر دنیا در خارج از کشور در حال تحصیل بودند به کشور بازگشته اند و البته بر اساس آمارهای بنیاد، کرونا روند بازگشت نخبگان به کشور را بیشتر کرده است.
یکی از روش‌های تشویقی که بنیاد برای این افراد دارد این است که فارغ التحصیلان دکتری خارج از کشور و داخل کشور در صورت کسب امتیازات لازم می‌توانند در دانشگاه‌های کشور تا مدتی به صورت پسا دکتری مشغول به کار و از تسهیلات نظام وظیفه نیز برخوردار شوند.
همچنین مستعدینی که بخواهند در شرکتی مشغول به کار شوند، بخشی از حقوق آن‌ها را تا مدتی بنیاد پرداخت می کند.
البته این موضوع برای مستعدینی که داخل کشور نیز تحصیل کرده اند انجام می‌شود.
استاد دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: آمار نخبگان آماری شناور است اما در استان خراسان رضوی تا کنون حدود ۱۵۰۰ نفر از نخبگان تحت پوشش بنیاد استان بوده اند.
لطفی در پاسخ به پرسشی درباره مدت زمان تحت پوشش قرار داشتن مستعدین و آینده سازان در بنیاد ملی نخبگان تصریح کرد: ارتباط بنیاد با آینده سازان مادامی که در حال تحصیل هستند، مبتنی بر جوایز تحصیلی است.
زمانیکه تحصیل هر یک از نخبگان به پایان برسد، ارتباط آنها با بنیاد می‌تواند با شرکت در یکی از طرح‌های متنوع بنیاد ادامه یابد.
اما اصل اتفاقی که ما به مرور در بنیاد ملی نخبگان به آن سمت می‌رویم این است که مستعدین از یک طرف به صورت درونی توانمند شوند و از سوی دیگر زیست بوم علم و فن‌آوری در کشور رشد یابد.
با توجه به اینکه رئیس بنیاد ملی نخبگان معاون علمی و فن‌آوری ریاست جمهوری نیز هستند، در معاونت تلاش‌های فراوانی جهت رونق دادن به زیست بوم فن‌آوری در کشور می‌شود تا عملا فارغ التحصیل مستعد بتواند در قالب فعالیت در یک شرکت دانش بنیان، اثرگذاری موثری برای خود و جامعه داشته باشد.
رئیس بنیاد نخبگان خراسان رضوی در مورد مهاجرت نخبگان اظهار کرد: در کشور ما مهاجرت نخبگان وجود دارد اما باید بگویم که در مورد آن اغراق می‌شود.
خیلی از دانشجویان از من می‌پرسند که ما در کشور خوشبختیم یا خیر.
در پاسخ به آن‌ها می گویم که بسیاری از کسانی که سودای مهاجرت دارند با همین معیارهای مادی، انسان‌های خوشبختی هستند؛ از لحاظ رفاه نسبی وضعیت مناسبی دارند و واقعا در همه جای دنیا اینگونه نیست.
اما همین که فکر کنیم خوشبخت نیستیم حس بدبختی در ما تشدید می‌شود.
حسی که بعضی از جوانان ما دارند و متاسفانه با واقعیت متفاوت است.
ای کاش آن دسته از مستعدین ما که قصد مهاجرت دارند دقیقا بدانند که هدفشان از مهاجرت و برنامه شان برای ادامه زندگی چیست.
اما باید تاکید کنم که لزوما نمی‎توان همه کسانی که مهاجرت می‌کنند را سرزنش کرد.
نمی توان به کسی که می‌رود تا با تجهیزات و فن‌آوری‌های پیشرفته‌تر فعالیت پژوهشی داشته باشد، خرده گرفت اما چه بهتر که آن شخص نیز بعد از پایان تحصیلات برگردد و به کشور خود خدمت کند .
وی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان حس خوشبختی را در دانشجویان تقویت کرد، افزود: اولا من زمانی می‌توانم احساس خوشبختی را منتقل کنم که خود احساس خوشبختی داشته باشم.
به عنوان کسی که چند سال در یکی از کشورهای غربی زندگی کرده است، معتقدم که «ناشکری» ریشه اصلی حس عدم خوشبختی در بسیاری از افراد است.
ثانیا نفس آموختن دانش خصوصا اگر علم نافع باشد و همچنین پژوهش اگر در حل مسئله‌ای ارزشمند و مفید باشد، حس سودمند بودن، لذت روحی عمیق و در نتیجه خوشبختی را در دانشجو تقویت می‌کند.
وی در ادامه افزود: اینکه خداوند در قرآن می‌فرماید «خداوند حال هیچ قومی را تغییر نمی‌دهد مگر آنکه آدم‌های آن قوم خودشان را تغییر دهند»، نکته بسیار قابل توجهی است، تغییر کردن انسان از تغییر کردن طرز فکرش شروع می‌شود.
به نظر من، همه مشکل ما در نظام نخبگانی و نوآوری در طرز فکر است.
اگر طرز فکر انسانی را رشد دهیم، راهش را قطعا پیدا می‌کند.
لطفی بیان کرد: طرز فکرها باید عوض شود.
برای تغییر این طرز فکر باید نعمت‌های دور و بر خودمان را ببینیم تا حالمان بهتر ‌شود.
اگر باور کنیم که می توانیم؛ اگر باور کنیم که در خودمان و در کشورمان استعدادهای فراوان داریم؛ اگر باور کنیم که در عصر فن‌آوری که فرصت ارتباطات زیاد شده است، می توانیم اختراعات و نوآوری‌های ارزشمندی داشته باشیم و با تلاش مضاعف آن‌ها را به سراسر دنیا صادر کنیم، حالمان بهتر می‌شود.
اگر مسئله‌ای واقعی که نه تنها در کشور ما که در سطح دنیا وجود دارد را حل کنیم، می‌توانیم راه حلمان را به دنیا صادر کنیم و این نوآفرینی قطعا ارزش افزوده بسیار خوبی برای کشور به همراه دارد.
وی خاطر نشان کرد: در سال‌های طولانی قبل و بعد از انقلاب، به خاطر وجود نعمت خدادادی نفت در کشور و اینکه متاسفانه بیشتر فروشنده نفت خام بوده‌ایم، تنبل شده‌ایم.
در سلول سلول بدن ما نفت وارد شده و ما را مسموم کرده است.
هیچ کس طرفدار تحریم‌های ظالمانه فعلی نیست اما «عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد».
خدا را شاکرم که به دلیل مسئله تحریم‌ها، آرام آرام این سم زدایی در کالبد جامعه ما درحال اتفاق افتادن است.
وظیفه ما در بنیاد نخبگان آن است که به جوانان یادآوری کنیم که مسئله‌های زیادی در کشور داریم که وظیفه داریم حلشان کنیم.
حل این مسائل خصوصا اگر همراه با خلاقیت و نوآفرینی باشد، خود باعث خلق ارزش می‌شود.
لطفی تاکید کرد: وظیفه داریم افق دیدمان را وسیع‌تر کنیم.
بزرگی می‌گوید «ما ممکن است خوب مسئله حل کنیم اما کمتر مسئله خوب حل می کنیم».
باید به دنبال یافتن مسئله‌های خوب باشیم.
همراه با پیدا کردن مسئله خوب، با تمرین کار گروهی و با تمرین مهارت‌های حل مسئله، می‌توانیم راه حل‌های نوآورانه ارائه کنیم و به این طریق خلق ارزش داشته باشیم.
برای اینگونه خلق ارزش،‌ داشتن ایده چندان مهم نیست؛ بلکه پیدا کردن مسئله خوب، داشتن تیم خوب در حل مسئله و توانمندی‌های دانشی و مهارتی مهم‌تر است.
وی خاطر نشان کرد: با نشان دادن الگوهای موفق در کشور می‌توانیم مدل‌های ذهنی دانشجویان و مستعدین را اصلاح کنیم تا جوانان کمتری بدون داشتن هدف مشخص و تصویری روشن از کشور مهاجرت کنند.
هر چند در سال‌های اخیر اتفاقات خوبی در کشور با وجود شرکت‌های دانش بنیان که خود نمونه‌ها و الگوهای موفقی هستند و همچنین با رونق نسبی اقتصاد دانش بنیان در حال رخ دادن است.
امیدواریم این روند با تلاش جهادگونه جوانان غیور و فرهیخته کشور سرعت بیشتری پیدا کند.
انتهای پیام