آداب و رسوم محرم و صفر در شهرستان کوهبنان

مساجد‌، حسینیه‌ها و تکایای محله‌های قدیمی و روستاهای تاریخی کوهبنان آداب و رسوم مختلفی در ایام محرم و صفر دارند و به شیو‌ه‌های مختلف به عزاداری می‌پردازند تا همچنان یاد و خاطره شهیدان کربلا را گرامی بدارند و این مهم‌ را به نسل‌های بعدی منتقل کنند.‌
به گزارش خبرگزاری فارس از کوهبنان، مساجد‌، حسینیه‌ها و تکایای محله‌های قدیمی و روستاهای تاریخی و گردشگری کوهبنان نشان از آن دارد که معمولاً مردم ولایتمدار بام فرهنگی استان کرمان، شهرستان تاریخی و عارف‌پرور کوهبنان با توجه به جو مذهبی و حاکم بودن روحیه دینداری در مناسبت‌های مختلف به‌ویژه در ایام محرم و صفر به عزاداری، نوحه‌سرایی و جوش‌زنی سنتی می‌پردازند تا پیوند خویش با ولایت و امامت و شهیدان همیشه جاوید تاریخ را حفظ کنند.
با توجه به منویات مقام معظم رهبری و شرایط خاص به‌دلیل شیوع بیماری کرونا مجالس روضه‌خوانی خانگی امسال در کوهبنان رونق خاصی گرفته و اکثر مراسم‌های محرم و صفر در شهرستان در فضای باز با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی برگزار می‌شود.
برای اولین بار در طول تاریخ کوهبنان مجلس روضه‌خوانی در محل پارک برگزار می‌شود که این مهم توسط هیات بنی‌الزهرا(س) تکیه شهید روح‌الامینی کوهبنان همه شب با رعایت کامل پروتکل‌ها در پارک آزادی شهرستان برگزار می‌شود.
روضه‌خوانی در کوهبنان
در روزگاران قدیم کوهبنان، معمولا در برخی از خانه‌ها به‌ویژه منازل سادات و روستانشینان منبر کوچک و معمولاً دو پله‌ای یافت می‌شد که مردم محله عموماً در ایام محرم و صفر منبر را در گوشه‌ای از حیاط خانه، در زمین‌های خالی اطراف خانه‌ها و یا در زیر درختان در حاشیه زمین های کشاورزی قرار می‌دادند و از وعاظ و روحانیان مشهور و محلی دعوت می‌کردند که پس از سخنرانی به ذکر مصائب و مناقب امام حسین (ع) و یاران ایشان بپردازند.
در بیشتر مواقع این مراسم برای زنان محله برگزار می‌شد زیرا در آن ایام روضه‌خوانی خانگی معمول بود البته ساکنان روستاها و محلات مختلف شهر‌ستان بر این باور بوده و هستند که روضه‌خوانی در منازل و سیاه‌پوش کردن خانه‌ها در ایام محرم و صفر موجب برکت و فراوانی روزی، نزول نعمت فراوان و بی‌شمار می‌شود.
این رسم هنوز هم در مرکز شهرستان کوهبنان، بخش طغرالجرد و اکثر دهستان‌ها و روستاهای اطراف برقرار است که عمدتاً بعد از دهه اول محرم بانیان نسبت به برگزاری مراسم روضه‌خوانی و عزاداری در منازل اقدام می‌کنند که البته در بیشتر این مجالس زنان حضوری فعال و گسترده دارند.
نذورات محرم در کوهبنان
طی ماه‌های محرم و صفر به‌ویژه دهه اول محرم بیشتر کوهبنانی‌های مهاجر که در استان‌های کرمان، یزد، تهران، کرج، قم، مشهد و قزوین ساکن هستند به این شهرستان و روستاهای اطراف آن باز می‌گردند.
نذرکردن در شهرستان کوهبنان در این ایام شکل‌های گوناگون دارد از جمله قربانی کردن گوسفند هنگام ورود علم و حضور هیات‌های عزاداری در منازل‌، مساجد و تکایا، قربانی کردن گوسفند در روز تاسوعا و عاشورا در جلوی هیات های مذهبی و تحویل گوشت نذری به مساجد و یا تکایای محل برای استفاده در غذای نذری، دخیل شدن در خرج و مخارج ایام محرم که متداول‌ترین آن پول نقد، برنج و گوشت، نان محلی، حبوبات و سیب زمینی و در پاره‌ای از مواقع قند و چای مجالس عزاداری است.
البته بسیاری از مردم در محرم و صفر کمک‌های نقدی هم به هیات امنای مساجد و تکایا جهت انجام کارهای عمرانی و زیبا سازی پرداخت می‌کنند.
اسپند دود کردن جلوی دسته‌های عزاداری، اهدای پارچه‌های رنگی برای مراسم‌ علم‌بندی، پخش شربت و شله‌زرد در بین هیات‌های عزاداری و پختن آش نذری و آبگوشت از دیگر نذوراتی است که در کوهبنان و روستاهای اطراف آن هنوز هم با فراوانی انجام می‌شود.
مردم این شهرستان به نذر کردن اعتقاد خاصی دارند و بر این باورند که این‌گونه نذورات در تقویت و افزایش اعتقادات آن‌ها نقش بسزایی دارد و معتقدند که در ایام محرم و صفر حاجت‌شان بیشتر و زودتر نسبت به ایام دیگر سال برآورده می‌شود.
با توجه به شیوع بیماری کرونا سبک و سیاق نذری‌ها امسال در کوهبنان تغییر کرده به گونه‌ای که مردم با توجه به منویات مقام معظم رهبری در راستای کمک‌های مومنانه گام بر می‌دارند و نسبت به توزیع سبد کالای معیشتی، توزیع ماسک، دستکش ،مواد ضدعفونی کننده و شوینده در بین عزاداران و خانواده‌های نیازمند با همکاری قرارگاه مواسات امام حسن مجتبی (ع) شهرستان اقدام می کنند.
تعزیه و شبیه‌خوانی در کوهبنان
یکی دیگر از آدابی که از گذشته در محرم و صفر در کوهبنان برگزار می‌شود، پرده‌خوانی و مراسم تعزیه بوده که افرادی همچون مرحوم سید موسی روح‌الامینی، مرحوم درویش درویشی، مرحوم حاج سید محمد روح‌الامینی متولی مسجد جر کوهبنان، مرحوم اکبر نوری، مرحوم سید مرتضی روح الامینی و .........
در رأس کار و از مجریان اصلی این برنامه بودند که بواسطه برخوردار بودن از تقوا و اجرای مناسب نقش، اثرات بسیار مفیدی بر عزاداران داشتند.
بدون شک، باید گفت که تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی از جمله آداب ماه محرم و صفر در کوهبنان بوده که متولیان بیشتر در تاسوعا و عاشورا و اربعین حسینی اقدام به اجرای آن می‌‌کردند در حالی که مردم در یکی از میدان‌های بزرگ شهر و یا روستا گرد می‌‌آمدند و تعزیه‌خوانان به دو گروه اتقیا و اشقیا تقسیم می‌شدند و حوادث روز عاشورا را بازخوانی می‌کردند که امروزه تعزیه‌خوانان زبردست و ماهر دار دنیا را وداع گفته‌اند.‌
تعزیه‌خوانان با بهره جستن از اسب همچنین نصب خیمه و خراب کردن بعضی از خیمه‌ها مجلس عزاداری را جلوه‌ای خاص می‌بخشیدند در گذشته شخصیت‌هایی چون شیر و مرد درویش نیز در تعزیه حضور داشتند ولی امروزه جایگاهی ندارد.
در گذشته در این مراسم معنوی و مذهبی کودکان به‌ویژه آنان که حاجتی داشتند در چکمه‌ و‌ پوتین‌های افرادی که تعزیه را اجرا می‌کردند مبلغی را برای قبولی نذرشان می‌انداختند.
البته در حال حاضر هیات تعزیه خوانی حضرت علی‌اکبر(ع) در شهر کوهبنان به سرپرستی علی‌اصغر قطبی فعال است که افرادی همچون حمیدسلجوقی، علی درویشی، رضا تهامی، علیرضا قاسمی، عبدالله معصومی، مرتضی شفیعی و...
ارائه نقش می‌کنند.
مراسم علم‌بندان در کوهبنان
یکی از نشانه‌های مهم کربلا، علم است؛ مردم معقدند علم در حادثه کربلا توسط حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) حمل می‌شده که به علمدار کربلا لقب گرفته است .
مردم شهرستان کوهبنان چند روز مانده به محرم مراسم علم‌بندان را با شکوه خاص و همراه با استفاده از پارچه‌های رنگی و قربانی کردن گوسفند در تکایا، حسینیه‌ها و مساجدی که روضه‌خوانی در آنها برقرار می‌شود اجرا می‌کنند و هنگام عبور دسته‌ها و هیات‌های عزاداری علم به هر خانه‌ای که می‌رسد اگر اهالی آن خانه نذری داشته باشند، دستمال، روسری و یا شالی که عموماً به رنگ مشکی یا سبز است به علم می‌‌بندند و برخی اسپند دود می‌کنند و به هنگام ورود علم گوسفند قربانی می‌کنند و عموما دختران دم بخت و کسانی که مریض دارند پارچه‌های رنگی را به مسئولان هیات‌ها می‌دهند تا در بستن علم از آن استفاده کنند که حاجت‌شان برآورده شود.
در گذشته فقط سادات و معتمدان هر محله علم را حمل می‌کردند و این مهم نسل به نسل ادامه پیدا می‌کرد عموما علم از روز قبل از محرم تا روز پایان ماه صفر در وسط تکایا و مساجد آرامش‌دهنده عزاداران حسینی است.
روز تاسوعا در کوهبنان
دسته‌های عزاداری در صبح روز تاسوعا پس از قرائت زیارت عاشورا جهت حرکت مهیا می‌شوند در حالی که علم و بیرق‌های سبز و مشکی با خود حمل می‌کنند در خیابان‌ها و کوچه‌ها به سینه‌زنی و زنجیر‌زنی می‌پردازند در این روز دسته‌ها و هیات‌های عزاداری به منازل شهدا و اموات می‌روند و با عزاداری و مرثیه‌سرایی یاد و نام آنان را گرامی می‌دارند.
در این روز در برخی از منازل و مساجد‌ آش نذری با نام امام حسین (ع) پخت کرده و در بین هیات‌های عزاداری توزیع می‌کنند و هیات‌ها در نهایت در امامزاده سلیمان شاه (ع) و در جوار قبور مطهر و‌ منور شهیدان حاضر می‌شوند که پس از عزاداری سنتی توسط هیات جوش‌زنی تکیه شهید روح‌الامینی و‌مسجد جامع کوهبنان مراسم نماز جماعت ظهر تاسوعا در جوار قبور مطهر و منور شهیدان هشت سال دفاع مقدس و در صحن امامزاده سلیمان‌شاه برگزار می‌شود و در پایان عزاداران در مساجد و تکایا بر سر سفره اطعام نذری حاضر می‌شوند.
در عصر روز تاسوعا طبق سنت سنوات گذشته هیات‌ها به حسینیه بزرگ کوهبنان، منزل مرحوم آیت‌الله سید علی‌اکبر حائری، مسجد حضرت امام (ره) و مسجد جامع کوهبنان واقع در محله انصار برای عزاداری می‌روند.
در عصر تاسوعا هیات تعزیه‌خوانی حضرت علی‌اکبر(ع) کوهبنان در محل حسینیه بزرگ شهرستان یا یکی از مکان‌های پرتردد شهر به اجرای تعزیه مبادرت می‌کنند و عموما در عصر این روز هیات‌های عزاداری به سمت و سوی مهدیه روستای ده‌خواجه حرکت می‌کنند و در این محل به عزاداری و مرثیه‌سرایی می‌پردازند.
روز عاشورا در کوهبنان
صبح روز عاشورا دسته‌ها و هیات‌های عزاداری از ساعت ابتدایی روز عاشورا دور هم گرد می‌آیند و دسته‌های زنجیر‌زنی و سینه‌زنی با حضور عشاق و عزاداران حسینی که عموما جوانان و نوجوانان هستند، تشکیل می‌شود که البته پس از برگزاری زیارت عاشورا و پخش آش و حلیم مخصوص، حرکت هیات‌ها در خیابان‌ها و کوچه‌ها آغاز می‌شود و در نهایت پس از طی چندین خیابان و مسافت طولانی با رفتن به خانه مرحوم آقا میرسیدحسین در خیابان طالقانی به طرف امامزاده بی‌بی عصمت (ع) حرکت می‌کنند.
پس از ساعت‌ها عزاداری و رسیدن هیات‌ها به جایگاه اصلی در امامزاده بی‌بی عصمت و برگزاری مراسم عزاداری سنتی توسط هیات جوش‌زنی تکیه شهید روح‌الامینی و‌مسجد جامع کوهبنان مراسم باشکوه نماز جماعت ظهر عاشورا با حضور مردم عزادار اقامه می‌شود و در نهایت عزاداران میهمان سفره غذای نذری خواهند بود.
مردم در طول مسیر تا امام‌زاده بی‌بی عصمت به یاد شهیدان کربلا از عزاداران با شربت، شله زرد و شیرکاکائو و...
پذیرایی می‌کنند.
در عصر روز عاشورا گروه تعزیه‌‌خوانی در دهستان خرمدشت به اجرای تعزیه می‌پردازند و اکثر مردم شهرستان به این دهستان می‌روند.
طبق روال سالیان متوالی در بین نماز ظهر و عصر روز عاشورا در امام‌زاده بی‌بی عصمت سید مصطفی روح‌الامینی از پیرغلامان شهرستان به نوحه‌سرایی و عزاداری عمومی می‌پردازد.
آئین جوش‌زنی و عزاداری سنتی در کوهبنان
شهرستان کوهبنان مهد عزاداری‌های سنتی استان کرمان است، به گونه‌ای که مراسم جوش‌زنی تکیه شهید روح‌الامینی و مسجد جامع واقع در محله انصار‌ کوهبنان، سنگ‌زنی روستای کهن‌، جوش‌زنی دهستان خرمدشت‌، عزاداری سنتی بخش طغرالجرد ، پرده‌‌خوانی گذشته کوهبنان و هیات یا عباسی این شهرستان در نوع خود در کشور بی‌نظیر است که با تلاش‌های صورت گرفته چند مراسم سنتی کوهبنان جزو آثار ملی معنوی به ثبت رسیده است.
در هر نقطه‌ای از شهرستان کوهبنان آداب و رسوم خاصی برای عزاداری در ایام محرم وجود دارد، جوش‌زنی سنت و روش چند صد ساله مردم ولایت‌مدار محله انصار کوهبنان همراه با ابراز همدردی مردم با اسرای اهل‌بیت (ع) است که تقریبا قدمت چند صد ساله دارد.
در جوش‌زنی کوهبنان معمولا ساداتی که سبک خواندن نوحه را تعلیم دیده‌اند با سبک خاصی نوحه‌سرایی می‌کنند و عزاداران هم با سبک خاصی حرکت می‌کنند که عموما سادات با شال گردن و کلاه سبز در این مراسم شرکت می‌کنند و در ابتدای دسته‌جات قرار می‌گیرند.
عزاداری سنتی تکیه شهید روح‌الامینی و مسجد جامع کوهبنان که قدمتی هزار ساله دارد طرفداران فراوانی دارد به گونه‌ای که جوانان با شور و اشتیاق خاصی وارد این هیات می‌شوند و بسیاری از مردم در روزهای تاسوعا و عاشورا خود را به بقاع متبرکه شهرستان می‌رسانند تا شاهد عزاداری سنتی این هیات باشند.
از پیرغلامان مراسم جوش‌زنی در کوهبنان می‌توان از مرحوم سید مرتضی روح‌الامینی، مرحوم سید موسی روح‌الامینی، مرحوم‌ میر عبدالحسین روح‌الامینی، مرحوم کربلایی درویش آبجر، مرحوم حسن خالداری و...
یاد کرد.
سنگ‌زنی روستای کهن کوهبنان
مراسم سنگ‌زنی روستای کهن از قدمتی بسیار بالا برخوردار است و عزاداران به جای سینه‌زدن و زنجیر‌زدن دو چوب ( یا سنگ) را در حالت تک ضرب و سه ضرب بر هم می‌زنند در حالی که نوحه‌خوان با سبک خاصی نوحه می‌خواند و عزاداران هم با سبک خاصی از جای خود حرکت می‌کنند.
آیین سنگ‌زنی حکایت سوگواری و عزاداری قوم بنی‌اسد است که پس از واقعه روز عاشورا به کربلا می‌رسند و وقتی با پیکر‌های بی‌سر مواجه می‌شوند به نشانه عزاداری سنگ‌هایی را بر می‌دارند و به سر و صورت خود می‌زنند.
از متولیان و بانیان اصلی مراسم سنگ‌زنی روستای کهن در صد سال گذشته مرحوم سید جواد هاشمی، مرحوم سید علیرضا علوی و‌ مرحوم سیدابوالحسن هاشمی از روحانیون محلی روستای کهن بودند.
هیات یا عباسی کوهبنان با قدمت 700 ساله
آن چه حال و هوای خاصی به عزاداری کوهبنان می‌بخشد وجود هیات یا عباسی حسینیه بزرگ کوهبنان است که بر اساس شواهد قدمتی ۵۰۰ تا ۷۰۰ ساله دارد .
این مراسم بانیان خاصی دارد و امروز هم اکبر رحیمی، فتحعلی ناصری و محمد معصومی از متولیان اصلی این هیات هستند.
عزاداران این هیات با پوشیدن کفن‌های سفید و حمل شمشیر نام ‌زیبای حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) را بر روی لباس و قلب خود حک می‌کنند و با خواندن اشعار ویژه قمر بنی‌هاشم به عزاداری می‌پردازند.
این هیات امروز رونق خاصی گرفته و بسیاری از جوانان و نوجوانان را جذب کرده البته فعالیت این هیات بیشتر در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی است.
از پیشکسوتان هیات یا عباسی کوهبنان مرحوم عبدالغفار رحمانی، مرحوم قاسم رمضانی، مرحوم درویش حسن پارسا، مرحوم درویش محمد پارسا و...بودند که در صد سال گذشته موجب رونق مجالس عزاداری بودند.
خواندن دوازده امام در مراسم تاسوعا و عاشورای کوهبنان
از جمله سنت‌های پسندیده و با ارزش قرائت اشعار دوازده امام در پایان مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی است که توسط حسن برخورداری متولی حسینیه سید الشهدا(ع) کوهبنان انجام‌می‌شود.
در پایان مراسم تاسوعا و عاشورا عزاداران به سمت قبله می‌ایستند، اشعاری توسط مداح در وصف حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع) و قمر بنی‌هاشم (ع) خوانده می‌شود و پس از دقایقی عزاداری دوازده امام خوانده می‌شود.
قدمت این عزاداری در کوهبنان حدود ۷۰ سال است که با استقبال گسترده مردم به خصوص جوانان و نوجوانان کوهبنانی برگزار می‌شود.
پخت آش و آبگوشت نذری در کوهبنان
پخت آش و آبگوشت نذری در کوهبنان قدمتی هزارساله دارد و از جمله معروف‌ترین غذاهای نذری مرسوم در ایام محرم و صفر است به گونه‌ای که این آبگوشت در چند مرحله طبخ می‌شود.
در روزی که قرار است خیمه امام حسین (ع) برپا و بیرق‌ها و پرچم‌های مشکی زینت‌دهنده مجالس عزای شهدای کربلا باشد گوسفندی قربانی می‌شود تا عزادارانی که در برپایی خیمه مشارکت دارند بر سر سفره نذری امام حسین (ع) پذیرایی شوند البته این کار بیشتر توسط سادات مسن و معتمدان شهر که عموما از علما، مداحان و بزرگان شهر هستند انجام می‌شود.
از روز اول محرم تا روز عاشورا مساجد، تکایا و برخی منازل در محله‌های شهر کوهبنان، بخش طغرالجرد و دهستان‌های خرمدشت و جور غذای نذری پخت می‌شود و عزاداران پس از بازگشت از مراسم روز تاسوعا و عاشورای حسینی میهمان سفره حضرت اباعبدالله هستند.
در گذشته بیشتر غذای نذری این ایام آبگوشت بود ولی امروزه پخت انواع خورشت، چلوگوشت، چلو مرغ و...
هم در این ایام انجام می‌شود.
بر اساس اعتقادات مردم کوهبنان، عموما گوسفندان نذری خود را در دهه اول محرم در جلوی دسته‌جات عزاداری برای طبخ غذای نذری قربانی می‌کنند و گوشت آن را تحویل آشپزخانه های مساجد و تکایا می دهند.
به برکت انقلاب اسلامی نذورات مردم افزایش پیدا کرده به گونه ای که در روزهای تاسوعا و عاشورا در اکثر محلات در مساجد و تکایا کوهبنان پخت و توزیع غذای نذری انجام می‌شود.
طبق اخبار نقل شده، در گذشته سادات و بزرگان محله های مختلف شهر مبادرت به جمع‌آوری نذورات مردمی جهت پخت آش نذری مشهور به آش امام حسینی می‌کردند و این رسم همچنان در کوهبنان پابرجاست و در کنار آن مردم شهرستان برای امواتی که طی یک سال گذشته فوت کرده‌اند آش نذری به‌عنوان عاشوری می‌پزند.
مردم دهستان خرمدشت در روز عاشورا برای 13 هزار نفر آش و غذای نذری می‌پزند و در بین عزاداران حسینی که از روستاها و شهرهای اطراف به این خطه آمده‌اند، توزیع می‌کنند.
شهرستان کوهبنان خصوصا دهستان خرمدشت به‌دلیل دارا بودن سنت‌های خاص عزاداری در روزهای تاسوعا و عاشورا پذیرای هزاران مسافر از جای جای کشور خصوصا شهرهای کرمان، یزد، تهران، کرج، قزوین، قم، مشهد و...
است.
چاووشی و پا منبری در کوهبنان
از جمله سنت‌های حسنه و پسندیده، تکریم و تجلیل از پیرغلامان حسینی است، کسانی که عمر گرانمایه خود را در راه اعتلای فرهنگ عاشورا در کنار منبرها و هیات‌های عزاداری سپری کردند.
در مراسم محرم و صفر کوهبنان پیرغلامان اباعبدالله‌الحسین(ع) قبل از حضور علما و روحانیون با چاووشی و خواندن اشعار معنوی حال و هوای خاصی به عزاداران حسینی می‌بخشند و زمینه را برای سخنرانی و عزاداری مهیا می‌کنند.
حسین شاهرخی، غلامرضا قطبی، غلامرضا رستمی، حسن برخورداری، سید محمد روح‌الامینی ، محمد حسین نوری، حسن معصومی، اصغر فارسی، سید حسن روح‌الامینی، سید مصطفی روح‌الامینی، عباس هاشم‌پور، سیداکبر روح‌الامینی، عباس عباسپور، احمد قاسمی، سید جبار میرفتاحی و...
از جمله بزرگورانی هستند که طی سالیان گذشته با صدای خوش خود زینت‌بخش محافل و مجالس حسینی در شهر کوهبنان هستند.
در گذشته هم افرادی همچون مرحوم پنجعلی پارسا، مرحوم علی غلامی، مرحوم کربلایی درویش آبجر، مرحوم‌ سید مهدی توکلی، مرحوم نصرالله امیری، مرحوم محمد نصرالله و....
شال نوکری مجالس حسینی را بر گردن داشتند.
هیات مسجد فاطمیه کوهبنان در مراسم محرم
از جلوه‌های بسیار ارزشمند در مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی حضور هیات مسجد فاطمیه کوهبنان بر اساس سنت و روش گذشتگان است.
این هیات به‌صورت بسیار منظم یک طرفه بدون استفاده از طبل و سنج با خواندن نوحه‌های قدیمی به سبک چاووشی حال و هوای خاصی به عزاداران حسینی می‌بخشند.
گزارش از علی‌اصغر نامجو کوهبنانی
انتهای پیام/80012/ب/ی