چرا ایران با وجود اعلام بی طرفی در جنگ‌های جهانی اشغال شد؟
ایران اگرچه در دو جنگ جهانی اعلام بی طرفی کرد، اما اهمّیت موقعیّت کشورمان برای قدرت‌های درگیر جنگ باعث شد که به این شعار توجهی نشود.
باشگاه خبرنگاران جوان گزارش می‌دهد؛
به گزارش خبرنگار احزاب و تشکل‌های گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، با پیروزی انقلاب مشروطه در ایران و تشکیل دولت برآمده از آرای مردم، شاید انتظار این بود که دولتی مستقل و مقتدر روی کار بیاید، اما با از میان رفتن استبداد هرج و مرج جای آن را گرفت و نیرو‌های انقلابی درگیر جنگ قدرت شدند؛ نیرو‌های داخلی هم به دلیل عدم وحدت بر سر مسائل مهم و در پیش گرفتن سیاست‌های متفاوت موجب بی ثباتی در داخل کشور شدند.
یکی از حوزه‌هایی که باعث بروز اختلاف شد روابط خارجی کشورمان با قدرت‌های بزرگ بین‌المللی بود، به‌خصوص اینکه سال‌ها پیش از شروع جنگ جهانی اول دو نیروی درگیر در ایران یعنی انگلستان و روسیه کشورمان را میان خود تقسیم و حاکمیت ملی ایران را نقض کرده بودند.
در این میان هم با وجود حضور نظامی این دو کشور در ایران نمایندگان مجلس کشورمان به جای اتحاد به تفرقه روی آورده بودند؛ زیرا درباره اتخاذ یا عدم اتخاذ سیاست بی‌طرفی در داخل ایران در میان سیاسیون و نمایندگان مجلس دو طرز فکر وجود داشت و دو حزب دموکرات و اعتدالیون در مجلس شورای ملّی در مقابل یکدیگر صف‌بندی کرده بودند.
دموکرات‌ها بر این اعتقاد بودند که هجوم دولت‌های محور با استعمار روسیه و انگلیس این فرصت را برای ایران فراهم آورده که همانند دولت عثمانی به طرفداری از آلمان و دولت مرکزی وارد جنگ شده و با کمک آنان خود را از قید استعمار انگلیس و روسیه نجات دهد.
از طرف دیگر اعتدالیون معتقد بودند که در پیش گرفتن رویکرد بی‌طرفی بیشتر به مصلحت ایران است؛ زیرا قوای روس و انگلیس خاک ایران را در اشغال خود دارند و با توجه به گستره نفوذ دولت‌های مزبور و ضعف مفرط ایران اخراج آنها ممکن نیست.
البته اختلاف در نوع موضع‌گیری در جنگ تنها ناشی از اختلاف نمایندگان نبود، بلکه به ضعف قوای نظامی کشور هم مربوط می‌شود، در حقیقت در این مقطع زمانی به دلیل نبود ارتشی قدرتمند که بتواند از خاک کشورمان در هنگام لزوم دفاع کند، کشور را در برابر آماج حملات قدرت‌های جهانی تضعیف کرده بود.
اعلام بی طرفی؛ به دلیل فقدان قدرت یا از سر ترس؟
کشورمان اگرچه در ظاهر اعلام بی طرفی کرد، اما اهمّیت موقعیّت ایران برای قدرت‌های درگیر جنگ باعث شد که به شعار بی طرفی کشورمان توجهی نشان ندهند؛ بنابراین در کشاکش جنگ جهانی اول، از سیاست بی‌طرفی ایران جز نام، چیز دیگری باقی نمانده بود و کشور‌های درگیر جنگ هر کدام در حد وسعت خود بخش‌هایی از کشور را به تصرف درآوردند.
فن هنتیک، سرپرست هیئت اعزامی آلمان به افغانستان در جریان جنگ، گفته است که «در اول ژوئن ۱۹۱۵ از بغداد خارج و پس از هشت روز وارد خاک ایران شدیم.
در ایران دولتی وجود نداشت و هر فردی در محل خود حکومت می‌کرد؛ شمال دست روس‌ها، جنوب دست انگلیس‌ها و ایران مرکزی دست آلمان‌ها بود، امّا ظاهراً ایران نام دولت بی‌طرف را داشت.»
