چهارمین نشست «از آموزش عالی کلاسیک به آموزش عالی الکترونیکی» برگزار شد

به گزارش گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس به نقل از روابط عمومی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، رضا ماحوزی، معاون پژوهشی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در ابتدای نشست با اشاره به مشارکت معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در برگزاری این نشست‌ها و فراخوان مشارکت و بحث و تبادل نظر کارشناسان و مدیران فرهنگی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور پیرامون مباحث مطرح شده ابراز امیدواری کرد که مباحث این جلسه بتواند در آشنایی ما با تحولات پرشتابی که در گذار از آموزش عالی کلاسیک به آموزش عالی الکترونیکی خصوصاً پس از پاندمی کووید ۱۹ در جریان است موثر بوده و اقتضائات، ساختارها و مهارت‌های لازم برای «کوچ» به این عرصه جدید را تبیین کند.
در ادامه این نشست مجازی که با محوریت بررسی ویژگی‌ها و اقتضائات این گذر در ابعاد فرهنگی و اجتماعی برگزار شد، خانیکی با بیان این که با شیوع ویروس کرونا در ایران و جهان، نه با اختیار و تحت تأثیر تحولات فناورانه که کاملاً به اجبار، ناگزیر از «کوچ» یا به تعبیری «پرتاب شدن» به فضای مجازی شده‌ایم اظهار داشت: دانشگاه‌های ما در شرایطی ناچار به تعطیلی و اجرای بدون برنامه‌ریزی برنامه آموزش‌های الکترونیکی شدند که نه ساختارهای لازم را در اختیار داشتند و نه اساتید و دانشجویان آمادگی‌های لازم را کسب کرده بودند.
این «پرتاب شدگی» ما را در آموزش عالی و به تبع آن حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی وادار به تطبیق کرد در حالی که شرایط نه تنها ایمن و امیدوارکننده نبود که برعکس با نگرانی و اضطرابی فزاینده مواجه بوده‌ایم.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به نتایج متفاوت نظرسنجی‌هایی که در ابتدای سال و به تازگی انجام شده است، اظهار داشت: اوایل امسال، اکثریت جامعه تصور می‌کردند که حداکثر تا پایان خردادماه پاندمی کرونا مهار خواهد شد ولی با بروز موج دوم شیوع ویروس طبق آخرین نظرسنجی بیش از ۸۰ درصد جامعه معتقدند که حداقل تا یک سال دیگر به این معضل گرفتار خواهیم بود و ۲۵ درصد دیگر معتقدند که زمان پایان این پاندمی اساساً مشخص نیست یعنی ۸۵ درصد مردم پذیرفته‌اند که حداقل تا یک سال دیگر شرایط بدین منوال خواهد بود.
وی خاطرنشان کرد: این بحران که سلامت و امنیت روانی و سازمانی و … ما را تهدید می‌کند، جدی‌تر از آن است که مثلاً با برگزاری کارگاه‌های آموزشی دانشگاهیان را برای مواجهه با آن آماده کنیم اگرچه ارائه چنین آمادگی‌هایی قطعاً لازم است و از طرف دیگر باید پذیرفت که این شرایط و تأثیرات آن، صرفاً تهدیدآمیز یا صرفاً فرصت‌ساز نیست یعنی ضمن این که می‌تواند باعث تأثیر منفی بر کیفیت آموزش و دور کردن دانشگاه از مسئولیت اجتماعی شود، می‌تواند گشودگی‌هایی را در زمینه دسترسی به آموزش ایجاد کرده است.
برنده جایزه ترویج علم سال ۱۳۹۷ در ادامه سه راهبرد را برای گذار هر چه بهتر به آموزش عالی الکترونیکی پیشنهاد کرد که مبتنی بر تبیین و تدقیق «حضور شناختی» (معرفتی) جدید (در ابعاد آموزشی، اجتماعی و فرهنگی)، «حضور آموزشی» جدید (حساس کردن نظام آموزشی دانشگاه در حال گذار به افت کیفیت علمی آموزشی) و «حضور اجتماعی» جدید است.
به گفته وی یکی از مهمترین موضوعاتی که باید در بحث گذار به آموزش عالی الکترونیکی مورد توجه محققان قرار گیرد این است که با توجه به شرایط خاص کنونی که به نظر می‌رسد، روز به روز ماندگارتر می‌شود و این که مثلاً به زودی با دانشجویان جدید الورودی مواجه خواهیم بود که اساساً دانشگاه را ندیده‌اند، چه کارهایی را می‌توان کرد که تنزل کیفیت آموزش را جبران کنیم و چه کارهایی می توانیم بکنیم که حضور اجتماعی مؤثرتر داشته باشیم و تعلق سازمانی، گروهی و فرهنگی اساتید، کارکنان و دانشجویان را در شرایط موجود تقویت کنیم.
خانیکی با تأکید بر این که شرایط فعلی از جنس گذار تدریجی و برنامه‌ریزی شده به دانشگاه‌های نوع ۵ و ۶ و ۷ نیست، اظهار داشت: وجه فرهنگی و اجتماعی دانشگاه در این است که صمیمیتی بین دانشجویان با یکدیگر و بین اساتید با هم و بین این دو گروه با یکدیگر و دیگر اجزای دانشگاه باشد.
در دانشگاه خالی از دانشجو، این صمیمیت و بی‌واسطگی در درون تخریب شده و در بعد بیرونی، مسئولیت اجتماعی و مسئولیت دانشگاه در حل نیازهای بیرونی تضعیف می‌شود.
البته آموزش و انتشار باز اطلاعات که لازمه فعالیت دانشگاههای الکترونیکی است، در بعد اجتماعی مزایای جدیدی از لحاظ امکان دسترسی عمومی به آموزش و اطلاعات ایجاد می‌کند که لازم است، مسئولیت اجتماعی دانشگاه را در این شکل جدید هم تبیین کنیم.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات تصریح کرد: همچنان که از بعد سلامت زیستی پروتکل‌های مشخصی از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا تدوین شده کم کم به این می‌رسیم که در دانشگاه ها نه تنها به تدوین پروتکل‌هایی آموزشی و پژوهشی و سازمانی که به پروتکل‌های فرهنگی و اجتماعی هم نیاز داریم.
در دانشگاه مجازی که به آن پرتاب شده‌ایم علاوه‌بر فعالیت‌های علمی و آموزشی، فعالیت‌های دانشجویی و فرهنگی و اجتماعی هم دستخوش تغییر شده البته طبق بررسی‌ای که انجام داده‌ام اقبال به اشکال جدید فعالیت‌های مجازی فرهنگی و هنری و مذهبی بیشتر شده و نهادهای مختلف صنفی دانشجویی و فرهنگی و سیاسی که قبلاً بر اساس قواعد خاص درون دانشگاهی و بیرون دانشگاهی مجوز گرفته و فعالیت می‌کردند در فضای مجازی فعال شده‌اند و زمینه‌های جدیدی برای مشارکت فرهنگی و اجتماعی دانشجویان شکل گرفته است.
عضو هیئت مدیره انجمن اخلاق در علوم و فناوری در ادامه به تبیین ۱۰ فرمان مسئولیت‌های اجتماعی دانشگاه‌ها در شرایط کرونا پرداخت و گفت: این ۱۰ فرمان که توسط شبکه جهانی دانشگاه‌ها مطرح شده شامل اخلاقیات در نظم و تقویت همبستگی، شنیده شدن صدای مستقل و معتبر در زمینه کرونا، رفتار برابر در آموزش آنلاین، اولویت دادن به حقیقت و پرهیز از گرفتار شدن در سیاست‌ورزی و مصلحت‌های روزمره، مقاومت در برابر توهم و رویکردهای ناشی از کمبود اطلاعات مثل نظریه‌های مبتنی بر توهم توطئه، شخصیت‌سازی از چهره‌های دانشگاهی، توجه به صورت‌بندی‌های جدید اخلاق، متوازن کردن جنبه‌های جهانی و بومی، توجه بیشترین به عقاید و چارچوب‌های مذهبی و اعتقادی و توجه به ارزش‌های اخلاقی در توسعه پایدار است.
وی در عین حال تأکید کرد که نگرانی چندانی درباره نابودی و انزوای ارزش‌های دانشگاهی وجود ندارد و مسئله بیشتر تغییر در نحوه پیگیری این ارزش‌ها است.
سید حسین سراج زاده، رئیس انجمن جامعه شناسی ایران هم در سخنانی با اشاره به تبعات گسترده پاندمی کرونا در محدود کردن بسیاری از فعالیت‌ها در حوزه‌های مختلف اقتصادی و آموزشی و اجتماعی و هنری و … اظهار داشت: خوشبختانه اطلاعات حاصل از دانش پزشکی و امکانات حاصل از انقلاب فناوری از تعطیلی کامل بسیاری از فعالیت‌ها از جمله آموزش جلوگیری کرده است و مطمئناً اگر چند دهه قبل با این مشکل مواجه می‌شدیم، تبعات ناگوار این بحران بسیار گسترده‌تر بود.
حرکت به سمت آموزش مجازی در دانشگاه‌های ما با وجود قدمت حدوداً یک دهه‌ای طرح آن در کشور، اختیاری نبوده ولی به هر حال کرونا این فرصت را به ما داد که به سرعت از این ظرفیت و امکان جدید استفاده کنیم و کمک کرد که روند آموزش در دانشگاه‌های ما به هر ترتیب ادامه پیدا کند.
وی افزود: چشم انداز روشنی از این که کی به شرایط عادی برمی‌گردیم وجود ندارد اما بالاخره از این دوران گذر خواهیم کرد.
سئوال اینجاست که آیا پس از بازگشت به شرایط عادی هم آموزش مجازی کماکان جزء مهمی از آموزش دانشگاهی ما خواهد بود و یا جایگزین آموزش حضوری خواهد شد؟
عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی در ادامه به تبیین برخی از پیامدهای آموزشی، فرهنگی و اجتماعی آموزش مجازی در داخل و خارج دانشگاه پرداخت و گفت: با تعطیلی آموزش‌های حضوری و الکترونیکی شدن دانشگاه‌ها ارتباطات گرم و زنده‌ای که در فضای دانشگاه‌ها بود، جای خود را به ارتباطات سرد داده است.
این در حالی است که صمیمیت و گرمی در ارتباط استاد و دانشجویان از گذشته با توده‌ای شدن آموزش عالی تا حد زیادی از بین رفته بود.
ارتباطات گرم و حضوری در دانشگاه که در محیط بیرون ادامه پیدا می‌کرد روی آینده تحصیلی و شغلی و … دانشجویان هم تأثیر زیادی داشت که می‌توان با ارتباط تصویری و خلاقیت‌هایی در فضای مجازی تا حدی این ارتباط گرم را ایجاد کرد.
به گفته سراج زاده یکی دیگر از تأثیرات آموزش مجازی کم رنگ شدن نقش تربیتی استاد است که در ارتباط زنده استاد و دانشجویان نمود دارد.
از طرف دیگر، کارکرد نهادهای فرهنگی دانشگاه هم در فضای مجازی زیرسئوال می‌رود و مشخص نیست که برنامه‌های فرهنگی‌ای که در جهت بازتولید ارزش‌های مورد تأیید نظام سیاسی در دانشگاه‌ها اجرا می‌شدند در فضای مجازی تا چه حد قابلیت اجرا دارد.
رئیس انجمن جامعه شناسی ایران تصریح کرد: با غیرحضوری شدن دانشگاه‌ها، نقش آن‌ها در عام‌گرایی فرهنگی و همزیستی مسالمت‌آمیز دانشجویان که با زمینه‌های فرهنگی مختلف در فضای دانشگاه ارتباط و تعامل مستمر داشتند کم‌رنگ شده و به نوعی با تقویت خاص‌گرایی‌ها مواجه می‌شویم.
عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی همچنین ابراز نگرانی کرد که با توجه به مهارت کمتر استادان سالمند و پیشکسوت برای حضور مؤثر در فضای مجازی، اثرگذاری آن‌ها در فضای آموزشی کشور هم تضعیف شود.
سراج زاده در عین حال کاهش فاصله مرکز– پیرامون، دموکراتیک‌تر کردن نظام آموزشی، صرفه‌جویی در زمان استادان و دانشجویان و رفع چارچوب‌ها و مداخلات محدودکننده جریان‌های مسئول و غیرمسئول در برابر تعاملات و فعالیت‌های دانشجویی را از جمله مزایای متعدد آموزش‌های الکترونیکی عنوان کرد که باید در کنار پیامدهای منفی جایگزینی این نوع آموزشی موردنظر تصمیم‌سازان نظام آموزش عالی کشور قرار گیرد.
وی با تأکید بر این که نباید اجازه داد آموزش‌های آفلاین که صورت ناقصی از آموزش الکترونیکی است جای ارتباطات زنده‌تر در فضای مجازی را بگیرد تصریح کرد: با همه نگرانی‌های موجود نباید فراموش کرد که دانشگاه نهایتاً پدیده‌ای زنده و ارگانیک است که عوض شدن هر کدام از نقش‌ها و مسئولیت‌های آن به اجبار کرونا یا عوامل دیگر نمی‌تواند ماهیتاً مفهوم دانشگاه را عوض کند.
انتهای پیام/