مردم عمل به مسئولیت‌های خود را از انتقاداتی که به دولت دارند، تفکیک کنند
عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در این ایام که عمل نکردن به مسئولیت‌ها می‌تواند باعث به خطر افتادن جان افراد شود، مردم باید بتوانند عمل به مسئولیت‌های خود را از انتقاداتی که به دولت دارند، تفکیک کنند.
ایسنا/خراسان رضوی عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در این ایام که عمل نکردن به مسئولیت‌ها می‌تواند باعث به خطر افتادن جان افراد شود، مردم باید بتوانند عمل به مسئولیت‌های خود را از انتقاداتی که به دولت دارند، تفکیک کنند.
غلام‌رضا حسنی در گفت‌وگو با ایسنا ضمن اشاره به اینکه عمل به مسئولیت اجتماعی در آموزه‌های دینی ما بسیار مورد تاکید قرار گرفته، اظهار کرد: همچنین در مفهوم مدنی نیز عمل به این مسئولیت جزو وظایف شهروندان جامعه نسبت به یکدیگر است، در واقع عمل به مسئولیت اجتماعی بخشی از زندگی اجتماعی است، در جوامع امروزی که به شکل نظام‌های دولت‌ملت اداره می‌شود، شهروندان نسبت به یکدیگر و نسبت به حکومت و همچنین حکومت نسبت به مردم، دارای حقوق و تکالیفی هستند و در جامعه امروزی که نسبت به جوامع پیشین پیچیده‌تر محسوب می‌شود، نیاز به انجام وظیفه بیشتر حس می‌شود.
وی با بیان اینکه در دوران شیوع کرونا، مسئولیت اجتماعی می‌طلبد که ما فاصله اجتماعی را کاهش و فاصله فیزیکی را افزایش دهیم، خاطرنشان کرد: بنابراین در بعضی مواقع خاص نیاز می‌شود حس مسئولیت‌پذیری در افراد افزایش یابد، این مسئولیت‌پذیری می‌تواند در چارچوب هنجارهای دینی، قانونی و یا عرفی باشد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: ممکن است لزوما اجبار سختی پشت انجام این مسئولیت‌ها نباشد؛ به عنوان مثال در ایام شیوع کرونا، رعایت پروتکل‌ها، یک مسئولیت اجتماعی است که در کشور ما نسبت به انجام آن، قوانین سخت‌گیرانه‌ای وجود ندارد اما آحاد جامعه با رعایت آن باید کمک کنند تا جامعه در زمینه کنترل این ویروس به سمت مطلوبی پیش رود، لذا وقتی صحبت از مسئولیت اجتماعی می‌کنیم، منظورمان مسئولیت در قبال دیگران است.
حسنی ادامه داد: عمل به مسئولیت اجتماعی به حفظ ما و جامعه‌مان کمک می‌کند و باعث می‌شود زندگی اجتماعی بهتر و جامعه سالم‌تری داشته باشیم.
همچنین عمل به این مسئولیت به سلامت جسمی و روحی افراد نیز کمک می‌کند.
وقتی فردی در جامعه می‌بیند سایر افراد جامعه عمل به مسئولیت اجتماعی را جدی می‌گیرند، حس آرامش خاطر به او دست داده و خودش نیز از اینکه به این مسئولیت عمل می‌کند، خشنود است چراکه در این صورت هم خودش و هم دیگران برداشتی مثبت از شخصیت او پیدا می‌کنند.
کاهش حس مسئولیت‌پذیری جامعه را به سمت بی‌تفاوتی پیش می‌برد
این جامعه‌شناس با اشاره به مختلف بودن سطوح مسئولیت عنوان کرد: افراد جامعه در حوزه‌های مختلف ملی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی دارای مسئولیتند.
اگر در جامعه‌ای حس مسئولیت‌پذیری افراد به وقایع پیرامونشان کمرنگ باشد، آن جامعه به سمت بی‌تفاوتی پیش خواهد رفت که این بی‌تفاوتی باعث کاهش همبستگی اجتماعی و ایجاد مشکل برای رسیدن به اهداف جامعه می‌شود؛ به عنوان مثال در مورد اهدافی که امروزه در جامعه در زمینه مهار کرونا مطرح است، عموم آحاد جامعه باید برای رسیدن به این اهداف حس مسئولیت‌پذیری داشته باشند.
این مسئولیت‌پذیری نشانه هویت شخصی و جمعی ماست.
در حقیقت ما با عمل به وظایف خود در این زمینه، نوعی همدلی و همراهی را در قبال دیگران و سلامت عمومی جامعه‌مان انجام می‌دهیم.
حسنی با بیان اینکه افراد جامعه ما تا اینجا نسبت به انجام وظایف اجتماعی خود در خصوص رعایت پروتکل‌ها عملکرد مطلوبی داشته‌اند، خاطرنشان کرد: باید توجه کرد تمام کسانی که عمل به این پروتکل‌ها را جدی نمی‌گیرند، در افزایش شیوع کرونا و ایجاد مشکل برای دیگران در این زمینه نقش دارند.
افرادی که مسئولیت‌پذیری اجتماعی ندارند، حتی اگر با برخوردهای قانونی مواجه نشوند، دچار حس شرمندگی در قبال جامعه خود می‌شوند.
این جامعه‌شناس ادامه داد: تمام افراد در هر جایگاهی که قرار دارند، باید به مسئولیت‌های اجتماعی خود عمل کنند و برای هر مشکلی دیگران را مقصر ندانند.
هرچه موقعیت افراد در جامعه بالاتر باشد، سطح توقع از آنان برای عمل به مسئولیت‌های اجتماعی‌شان نیز بالاتر می‌رود.
سطح انتظارات مردم از هر فردی سطح مسئولیت او را تعریف می‌کند.
وی اضافه کرد: ما در هر جایگاهی که قرار می‌گیریم، باید در قبال نفع بردن از قرارگیری در آن جایگاه، حس مسئولیت‌پذیری نیز داشته باشیم.
این نگاه، یک نگاه مدنی است.
نگاه مدنی یعنی افراد ابتدا به انتظاراتی که دیگران از آنان دارند توجه کنند؛ سپس انتظارات خود از دیگران را مورد توجه قرار دهند.
چنانچه ما افراد مسئولیت‌پذیری باشیم، آنگاه می‌توانیم از دیگران نیز چنین انتظاری را داشته باشیم.
این حق افراد مسئولیت‌پذیر است که در قبال انجام این تکلیف خود، از دیگران انتظار عمل به وظایف‌شان را داشته باشد.
این عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه در شرایط شیوع بیماری‌های اپیدمیک، حتی رعایت نکردن درصد کمی از افراد جامعه نیز باعث بیاثر شدن زحمات سایرین می‌شود، گفت: بنابراین با توجه به اینکه سرعت انتقال ویروس کرونا بالاست، ممکن است این درصد کمی که رعایت نمی‌کنند، باعث ادامه یافتن زنجیره انتقال ویروس شوند که این مساله اول از همه باعث بروز آسیب به دیگر افراد جامعه، به خصوص اعضای کادر درمانی و سپس به خودمان و عزیزان‌مان می‌شود.
حسنی بیان کرد: بعضی از افراد عنوان می‌کنند که نگران مبتلا شدن خویش نیستند و می‌دانند در صورت ابتلا درمان می‌شوند.
این افراد به هزینه‌هایی که ابتلا به کووید ۱۹ برای اقتصاد کشور و اعضای کادر درمان ایجاد می‌کند، توجهی ندارند.
بنابراین ما نباید با اطمینان خاطر از درمان شدن، خود را در معرض ابتلا به این ویروس قرار دهیم چراکه این خلاف عقلانیت است.
آموزه‌های دینی نیز به ما اجازه آسیب رساندن به خود را نمی‌دهند.
بی‌توجهی به رعایت مسئولیت اجتماعی زیر پا گذاشتن حق‌الناس است
این جامعه‌شناس با بیان اینکه امروزه سلامتی ما در گرو عمل به رعایت پروتکل‌های بهداشتی و عمل به این مسئولیت اجتماعی است، اظهار کرد: بنابراین در صورت جدی نگرفتن این مساله هم سلامت فردی و هم سلامت جمعی را به مخاطره انداخته‌ایم که این از نمودهای بی‌توجهی به موضوع حق‌الناس است.
در حقیقت اگر ما با نگاهی دینی به این مساله نگاه کنیم، بی‌توجهی به رعایت مسئولیت اجتماعی زیر پا گذاشتن حق‌الناس را به دنبال دارد که در آموزه‌های دینی گناه بسیار بزرگی محسوب می‌شود.
وی ضمن اشاره به اینکه در جامعه ما قانون اساسی مبتنی بر آموزه‌های دینی تدوین شده، تصریح کرد: جامعه ما از ظرفیت فرهنگی بسیار بالایی برخوردار است اما در حوزه اجرای قوانین با مشکل مواجهیم.
کشور ما از نظر آموزه‌های دینی غنی است؛ کمااینکه در این ایام شیوع کرونا، ما شاهد افزایش شدید کمک‌های مردمی بودیم و مردم به کمک‌هایی که دولت به نیازمندان می‌کرد، بسنده نکردند و در این زمینه در سطح بالایی به مسئولیت اجتماعی خود عمل کردند.
بنابراین در این ایام در کل جامعه رویکرد مثبتی در زمینه عمل به مسئولیت اجتماعی دیده شده است.
حسنی ادامه داد: البته در مورد این مساله که در این ایام دولت‌مردان تا چه حد توانسته‌اند متقابلا به مسئولیت‌های خود عمل کنند، بحث‌هایی وجود دارد.
افرادی که در سمت‌های مختلف هستند، باید با تلاش بیشتری به وظایف خود عمل کنند.
همان‌طور که پزشکان ما به بهترین شکل ممکن به مسئولیت‌های خود عمل کردند و جهان نیز این موضوع را تایید می‌کند.
افراد جامعه حتی اگر بنا بر هر دلیلی نسبت به دولت حس کم‌اعتمادی دارند، باز هم نباید مسئولیت‌پذیری خود را کنار بگذارند.
افراد باید ضمن پیگیری حقوق اجتماعی و مطالبات خود از دولت، به مسئولیت‌های اجتماعی خویش نیز عمل کنند.
ایثار بالاترین سطح عمل به مسئولیت اجتماعی است
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ایثار بالاترین سطح عمل به مسئولیت اجتماعی است، عنوان کرد: فرهنگ ایثار به طور نسبی در تمام آحاد جامعه ما وجود دارد اما اوضاع اقتصادی گاهی اوقات ممکن است افراد را از این فضای مسئولیت‌پذیری خارج کند.
در این دوره تمام افراد در هر جایگاه و شغلی باید به یکدیگر کمک کنند.
این روحیه در فرهنگ و اعتقادات ما نیز وجود دارد و امروزه ما هر چه‌قدر بیشتر از طریق مسئولیت‌پذیری از یکدیگر رفع نیاز کنیم، به همان نسبت جامعه سالم‌تر، زیباتر و امیدوارکننده‌تری خواهیم داشت، در غیر این صورت ما دچار ضررهای جبران‌ناپذیری می‌شویم؛ کمااینکه تا به الان نیز به خاطر یک‌سری الگوهای رفتاری دچار این ضرر و زیان‌ها شده‌ایم اما در مجموع ما همه باید به وظایف خود عمل کنیم و منتظر مسئولیت‌پذیری دیگران نباشیم.
ما نباید چون عده‌ای به مسئولیت‌های اجتماعی خود عمل نمی‌کنند، خود را هم‌رنگ آنان درآورده و از این مهم غافل شویم.
ما تنها باید در امور نیک و پسندیده خود را هم‌رنگ دیگران درآوریم.
این جامعه‌شناس با تاکید بر اینکه مسئولیت‌پذیری همواره در هر زمان و مکانی باید رعایت شود، بیان کرد: مسئولیت‌پذیری در هر زندگی اجتماعی توسط تمام افراد در هر سطح و موقعیتی باید رعایت شود.
این یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.
در جوامع مسئولیت‌پذیر نظام اجتماعی دارای نظم مدنی است و هر چیزی در جای خود قرار دارد.
این آرمان و فرهنگ ایده‌آل ماست.
آموزه‌های دینی ما نیز ما را به همین سمت و سو سوق می‌دهند.
عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی با بیان اینکه انسان مسئولیت‌پذیر، انسانی مقید به آموزه‌های دینی است، خاطرنشان کرد: به عقیده من در جامعه ما که افراد معتقد به توحید هستند، عمل به مسئولیت اجتماعی علاوه بر آثار مثبت دنیوی، در آخرت افراد نیز نتایج خود را نشان خواهد داد، همچنین از دیدگاه جامعه‌شناسی نیز ما در دنیا شاهدیم جوامعی که مسئولیت‌پذیری بیشتری دارند، حتی با وجود اینکه شاید جمعیت‌شان از بسیاری کشورها بیشتر هم باشد اما آسیب‌های کمتری از کرونا دیده‌اند.
حسنی خاطرنشان کرد: در واقع این تبعیت عمومی نسبت به انجام مسئولیت‌ها، نشان‌دهنده شخصیت عمومی جامعه است.
در جوامع مسئولیت‌پذیر افراد راحت‌تر با مشکلات کنار می‌آیند.
همچنین اتفاقاتی نظیر بحران کرونا، یک امتحان الهی نیز هست تا به ما نشان دهد آیا ما لایق آن هستیم که با عمل به مسئولیت‌های خود در شمار افراد ایثارگر قرار گیریم یا خیر.
وی افزود: از گذشته فرهنگ مسئولیت‌پذیری اجتماعی در بین ما ایرانیان وجود داشته است، ما باید از مسئولیت‌پذیری خود لذت ببریم.
در تاریخ فرهنگ ما مصادیق زیادی از مسئولیت‌پذیری وجود دارد که باید بتوانیم این مفهوم مهم را مانند سایر مسائل، تبلیغ کنیم.
در این مسیر لازم است همان‌طور که در مورد بسیاری از مسائل اطلاع‌رسانی می‌کنیم، در مورد فعالیت‌هایی که نشان‌دهنده مسئولیت‌پذیر بودن افراد جامعه‌مان هستند نیز اطلاع‌رسانی کنیم.
حرکت مردم به سمت مسئولیت‌پذیری توان اقتصادی جامعه را افزایش می‌دهد
این جامعه‌شناس عنوان کرد: اگر جامعه ما به سمت مسئولیت‌پذیری بیشتر حرکت کند، توان اقتصادی جامعه در تمام جهات نیز افزایش پیدا خواهد کرد و افراد می‌توانند در یک رفاه و آرامش نسبی زندگی کنند.
در جامعه وجود چهار نوع سلامت مهم است که عبارتند از سلامت اجتماعی، سلامت معنوی، سلامت اقتصادی و سلامت جسمانی.
ما باید در راستای مسئولیت‌پذیری اجتماعی به تقویت این چهار نوع سلامتی بپردازیم.
حسنی با بیان اینکه افرادی که به مسئولیت‌های اجتماعی خود عمل نمی‌کنند، لذتی هم از زندگی نمی‌برند، اظهار کرد: به عنوان مثال در این ایام شیوع کرونا، کسی که به سلامتی خود اهمیت نمی‌دهد و به پروتکل‌های بهداشتی عمل نمی‌کند، چگونه می‌تواند برای سلامتی دیگران ارزش قائل باشد و به سایر افراد عشق بورزد.
این استاد دانشگاه ضمن بیان این نکته که اگر در جامعه‌ای فشار هنجاری نسبت به انجام رفتاری کم شود، افراد به سمت هنجارشکنی متمایل می‌شوند، اظهار کرد: همچنین اگر رفتاری مورد پاداش‌دهی واقع شود، تکرار خواهد شد.
به عنوان مثال در این ایام اگر همه به فردی که پروتکل‌ها را رعایت نمی‌کند، هشدار دهند، آن فرد متوجه می‌شود باید موارد بهداشتی را رعایت کند چراکه در غیر این صورت دیگران از او دوری می‌گزینند و این نوعی تنبیه برای او محسوب می‌شود.
وی افزود: ما با عمل به مسئولیت‌های اجتماعی خود می‌توانیم به جای ترس و اضطراب، شادی و آرامش خاطر را به یکدیگر هدیه دهیم؛ بنابراین در یک جامعه مدنی و دینی افراد وقتی شاد هستند که سازوکار اجتماعی در سطوح مختلف آنان را به سمت انجام کارهای نیک و مسئولیت‌پذیرانه هدایت می‌کند اما در جامعه ما متاسفانه گاهی اوقات عکس این اتفاق می‌افتد و افراد به سمت دوری از مسئولیت‌پذیری سوق داده می‌شوند.
این جامعه شناس با اشاره به اینکه در دوره فعلی که مسئولیت‌پذیری با جان انسان‌ها سروکار دارد، دیگر هیچ نوع بی‌تفاوتی قابل قبول نیست، گفت: در درجه اول باید به افرادی که در این زمینه توصیه‌ها را رعایت نمی‌کنند، آموزش داد.
در مرحله اول باید برای این افراد یک‌سری بازدارندگی‌های قانونی در نظر گرفته شود.
البته نباید از یاد برد بهترین شکل برای ملزم کردن مردم به رعایت پروتکل‌ها، درونی کردن این ارزش‌ها برای مردم است و آموزش یکی از راه‌های درونی کردن ارزش‌هاست.
وی با اشاره به اینکه افرادی که برای مردم الگو هستند، باید بیشتر به رعایت این مسائل دقت کنند، عنوان کرد: خطا کردن افرادی مانند سیاستمداران، اساتید دانشگاه، هنرمندان و سایر افرادی که مردم از آنان الگو می‌گیرند، بسیار مخرب‌تر از خطا کردن سایر مردم است.
خطا کردن این افراد در لطمه خوردن اعتماد اجتماعی مردم تاثیر زیادی دارد.
مسئولیت‌پذیری دولت در قبال گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه باید افزایش یابد
عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی با تاکید بر اینکه دولت نیز باید در انجام وظایف خود تمام تلاشش را بکند، بیان کرد: در این ایام مسئولیت‌پذیری دولت خصوصا در قبال گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه باید افزایش یابد.
اگر دولت توصیه به خانه‌نشینی افراد می‌کند، معیشت آنان را باید تامین کند.
بنابراین بعضی از افراد در عین برخوردار بودن از حس مسئولیت‌پذیری اجتماعی اما باز هم نمی‌توانند پروتکل‌ها را رعایت کنند چراکه مسئول تامین نیازهای اعضای خانواده خود نیز هستند و به همین دلیل گاهی مجبور می‌شوند عمل به یک‌سری از پروتکل‌ها را زیر پا بگذارند.
حسنی ادامه داد: کسی نمی‌تواند منکر این موضوع که بی‌اعتمادی مانند یک ویروس برای جامعه مخرب است، شود.
بی اعتمادی اگر تداوم پیدا کند می‌تواند تبدیل به یک بحران شود.
جامعه بر اساس اعتماد متقابل شکل می‌گیرد.
به عنوان مثال در بازار اقتصادی نیز افزایش لجام‌گسیخته قیمت‌ها به دلیل کاهش اعتماد به سیستم نظارتی است؛ لذا مسئولان باید سعی در زدودن این بی‌اعتمادی از جامعه داشته باشند.
نظام‌های آموزشی باید بتوانند انسان‌های مسئولیت‌پذیر تربیت کنند
این جامعه شناس با بیان اینکه فرهنگ در بین خود مردم و در بستر اجتماعی بازتولید می‌شود، اظهار کرد: تقویت فرهنگ چیزی نیست که بتوان آن را به نهادی خاص سپرد.
به عنوان مثال برای تقویت کردن فرهنگ قرآنی، باید کاری کرد که در بستر جامعه به آموزه‌های قرآنی عمل شود.
اگر ما آموزه‌های قرآنی را بدانیم ولی به این دانسته‌های خود عمل نکنیم، یعنی هنوز فرهنگ قرآنی در جامعه ما تقویت نشده است.
وی اضافه کرد: در عین حال که فرهنگ باید در بستر جامعه تقویت شود اما نظام‌های آموزشی می‌تواند آن را هدایت‌گری کند، در مدارس باید به جای تاکید مداوم بر تست‌زنی و وارد کردن اضطراب کنکور به دانش‌آموزان، سعی کرد دانش‌آموزان به عنوان انسان‌هایی مسئولیت‌پذیر تربیت شوند.
البته منظور از نظام آموزشی، صرفا نهادهای وابسته به آموزش و پرورش و آموزش عالی نیست بلکه این مقوله رسانه‌ها و حوزه‌های علمیه را نیز در بر می‌گیرد.
این استاد دانشگاه بیان کرد: بنابراین در رابطه با این مساله نهادهای مختلف درگیر هستند و همه این‌ها باید در قبال انجام این مسئولیت خود پاسخگو باشند و همگی در موضوع فرار از مسئولیت‌پذیری افراد سهیمند.
حسنی خاطر نشان کرد: امروز مسئولیت‌پذیری از طریق الگوها انتقال داده می‌شود و رفتار آنان در جامعه بازخورد دارد.
پس ما باید بتوانیم الگوسازی درستی داشته باشیم و از این طریق نسل‌ها را با آموزه‌ها آشنا کنیم و به آنان در این رابطه شناخت صحیح دهیم و به افراد مسئولیت‌پذیر پاداش دهیم تا دیگران نیز نسبت به انجام مسئولیت‌های خود ترغیب شوند.
این جامعه‌شناس ادامه داد: اگر ما به جای بها دادن به انسان‌های مسئولیت‌پذیر، به انسان‌هایی که عمل به مسئولیت‌های خود را جدی نمی‌گیرند، بها دهیم، فرار از مسئولیت‌پذیری توسعه پیدا می‌کند.
بنابراین ما باید تقویت فرهنگ را جدی بگیریم و بدانیم در رابطه با توسعه مسئولیت‌پذیری اجتماعی، توسعه فرهنگ مقدم بر هر موضوع دیگری است.
وی افزود: مشکلاتی که امروز در جهان حاکم است، حاصل نگاه لیبرالیستی و به حاشیه رانده‌شدن اخلاقیات است.
اگر ما نیز در جامعه این نگاه را ترویج دهیم، همه به دنبال منافع خود خواهند بود و اخلاقیات تضعیف می‌شود؛ در حالی که همه ما باید نسبت به این مسائل مراقبت و کمک کنیم که چنین نشود.
انتهای پیام
