گورخوابی و پشت بام خوابی نتیجه تقلید از نظام شهرسازی غربی است
مشهد - کارشناس حوزه شهرسازی گفت: پدیده گورخوابی و پشت بام خوابی در وضعیت امروز جامعه نتیجه تفکرات اقتصادی ـ اجتماعی دولت و تقلید از نظام شهرسازی و برنامه ریزی مسکن غربی است.
گروه استان‌ها - علی حجازیان: پس از گذشت ۴ دهه از انقلاب اسلامی علی‌رغم پیشرفت‌های قابل‌تأمل در بحث علمی و نظامی و تلاش برای بهبود کیفیت زندگی مردم، در بخش مسکن عملکرد قابل‌تقدیری نسبت به اهداف انقلاب وجود نداشته است.
امام (ره) در اوایل پیروزی انقلاب در پیامی در تاریخ ۲۱ فروردین‌ماه سال ۱۳۵۸ بیان کردند: در رژیم منفور پهلوی قشر عظیمی از مستضعفان جامعه به‌کلی از داشتن خانه محروم بودند… نظام اسلامی چنین ظلمی و تبعیضی را تحمل نخواهد کرد.
در هر محل از بین افراد صالح و مورد اعتماد، گروهی حداقل مرکب از سه نفر از مهندسان و کارشناسان شهرسازی و خانه‌سازی و یک نفر روحانی و یک نماینده دولت انتخاب شوند تا با صرفه جویی و دقت کامل خانه‌های ارزان‌قیمتی بسازند و در اختیار محرومان قرار دهند..
امام خمینی در ادامه همین پیام می‌فرمایند: «مشکل زمین باید حل شود و همه بندگان خدا باید از این موهبت الهی استفاده کنند، همه محرومان باید خانه داشته باشند، هیچ‌کس در هیچ گوشه مملکت نباید از داشتن خانه محروم باشد.
بر دولت اسلامی است که برای این مسئله مهم چاره‌ای بیندیشند و بر همه مردم است که در این مورد همکاری کنند».
امام (ره) اشاره می‌کنند به‌هیچ‌عنوان پولی در برابر خرید زمین پرداخت نشود.
سیاست زمین صفر بدین معنی که دولت‌ها حق مالکیت را برای ساخت مسکن به مردم نفروشند بلکه به‌صورت اجاره بلندمدت در اختیار مردم قرار دهند.
عدم دریافت وجه بابت خرید زمین مورد تأکید بنیان‌گذار انقلاب اسلامی بوده است
عدم دریافت وجه بابت خرید زمین مورد تأکید بنیان‌گذار انقلاب اسلامی بوده است.
امروزه بیش از ۵۰ درصد هزینه مسکن مربوط به زمین است.
این راهبرد می‌تواند منجر به کاهش هزینه مسکن شود.
متأسفانه در برنامه‌های ۵ ساله توسعه نیز این راهبرد علمی و کاربردی مورد بی مهری قرار گرفت.
به طور کلی برنامه‌های توسعه ۵ ساله در کشور در موضوع مسکن موفق نبودند، به طور مثال در برنامه اول توسعه (۱۳۶۸-۱۳۷۲) سیاست مشخصی برای جلوگیری از رشد مسکن غیررسمی تعیین و هدف‌گذاری نشده بود و پدیده اسکان غیررسمی در این بازه زمینی نیز در حال شکل‌گیری و گسترش بود.
در این زمان قیمت مسکن، بیشتر متأثر از سهم زمین بود.
در برنامه دوم توسعه (۱۳۷۴-۱۳۷۸) شعار پاک، مخفف پس‌انداز، انبوه‌سازی و کوچک‌سازی مطرح شد و انبوه‌سازی محور سیاست‌های مسکن دولت قرار گرفت.
مسکن اجتماعی جزو برنامه‌های اصلی برنامه دوم بود.
مسکن اجتماعی بر اساس حداقل‌های قابل‌قبول و حتی پایین‌تر از استانداردهای الگوی مصرف مسکن تولید شد.
در برنامه‌های بعدی توسعه نیز پارادایم کلی مسکن تغییر چندانی پیدا نکرد.
در سال ۱۳۸۶ دولت وقت جهت مهار بحران قیمت مسکن دست‌به‌کار شد و برای اولین بار در بودجه‌های سنواتی تبصره ویژه‌ای به موضوع مسکن و ساماندهی آن اختصاص داد.
سیاست زمین صفر با هدف کاهش قیمت مسکن مطرح شد.
این سیاست تا حدود زیادی در خانه‌دار کردن اقشار کم‌درآمد موفق بود.
مشکل اصلی در عدم تحقق اهداف موردنظر در خصوص مسکن مهر، عدم انطباق سیاست زمین صفر با پارادایم اقتصادی و شهرسازی بود.
اقتصاد نئولیبرال در مدیریت شهری و برنامه‌ریزی مسکن و طرح‌های شهرسازی فشرده و عمودی سازی با سیاست زمین صفر همخوانی ندارد.
در دولت بعدی نیز آقای آخوندی که مخالف سرسخت مسکن مهر بود، به جای اتمام به‌موقع پروژه‌های ناتمام دولت شروع به انتقاد از مسکن مهر کرد تا جایی که از مسکن مهر به طرح مزخرف و طرح پوپولیستی نام برد و در آبان ۱۳۹۲ هم‌زمان با توقف طرح مسکن مهر از طرح مسکن اجتماعی نام برد.
این طرح هم تا الآن درحد حرف باقی ماند.
دولت آقای روحانی در قبال مسکن مردم مسئول است و باید نسبت به مشکلات پیش‌آمده پاسخ‌گو باشد.
ایده‌های وزیر وقت، آقای آخوندی که در برخی مراکز دانشگاهی نیز طرفدار دارد، نشان از این دارد که نگاه‌های برگرفته از غرب در بحث مسکن برای کشور سم است.
پدیده گورخوابی و پشت بام خوابی در وضعیت امروز جامعه نتیجه تفکرات اقتصادی‌اجتماعی دولت و تقلید از نظام شهرسازی و برنامه ریزی مسکن غربی است.
دولت و مجلس و دستگاه‌های مسئول در زمینه مسکن چنانچه قصد حمایت از اقشار کم‌درآمد و بهبود وضعیت مسکن در کشور را دارند، باید به‌صورت کلی از گفتمان سازی و اجرای ادبیات غرب در خصوص برنامه‌ریزی مسکن جلوگیری کنند چراکه مسکن در ادبیات غرب با مسکن در جهان‌بینی اسلامی- ایرانی تفاوت دارد.
راهبرد پیشنهادی در خصوص تغییر وضعیت زمین و مسکن
هر فرد ایرانی باید مانند یارانه و خدماتی که دولت در اختیارش قرار می‌دهد، باید صاحب زمین باشد.
جمهوری اسلامی با این پهنه عظیم جغرافیایی چرا باید شهرهایی با تراکم بالا مانند تهران داشته باشد که هرلحظه به دلیل بارگذاری بیش از حد منتظر زلزله باشد.
شهرسازی عمودی و فشرده با این ادبیات رایج در حوزه شهرسازی کمترین سنخیتی با جهان‌بینی، فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی ما ندارد.
تصمیم سازان و تصمیم گیران در حوزه شهر و مسکن باید بر اساس آرمان‌ها و اهداف انقلاب در جهت رفع نیاز اقشار کم درآمد تلاش کنند و از رویکردهای منسوخ و در تقابل با اندیشه انقلاب اسلامی دوری کنند.
*پژوهشگر شهرسازی