سرانه مطالعه نیازمند واکاوی است/ ماجرای کتابخوانی مردم قومس
سمنان- سرانه مطالعه یکی از شاخص‌هایی است که درحوزه فرهنگی و اجتماعی بارها و بارها از سوی مسئولان وفعالان فرهنگی بیان می‌شود امابه نظر می‌رسد این شاخص در استان سمنان نیازمند واکاوی بیشتر است.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مهناز همتی: سرانه مطالعه در ایران دو دقیقه است، سرانه مطالعه در ایران ۲۰ دقیقه است سرانه مطالعه در ایران ۱۴ دقیقه است!
همه اینها جملات جسته و گریخته‌ای هستند که برخی اوقات از منابع مختلف ذکر می‌شوند و آنقدر با هم اختلاف دارند که بیشتر به یک ادعا شبیه هستند تا نتیجه یک پژوهش علمی و مستدل درباره سرانه مطالعه!
اما به واقع اگر بخواهیم واکاوی این شاخص را صورت دهیم باید چه کنیم؟
تلاش‌های زیادی تا کنون برای یافتن یک تصویر شفاف از سرانه مطالعه در ایران اسلامی صورت گرفته که بسته به نهادی که آن را در دست گرفته، نتایج مختلفی را به همراه داشته است اما شاید بتوان حداقل این استنتاج را از مطالعه آن‌ها دریافت که وضعیت سرانه مطالعه در ایران چندان هم بالا نیست و این امر نیازمند واکاوی است.
محدودیت‌های وزارت ارشاد مانع قلم فرسایی نویسندگان
مؤلف شاهرودی در گفتگو با خبرنگار مهر علت پایین بودن مطالعه را گسترش اینترنت، موبایل و کانال‌های تلگرامی دانست و ابراز داشت: علاوه بر این عوامل نقش وزارت ارشاد نیز قابل‌ذکر است در ایران برخلاف سایر کشورها نویسنده و مؤلف با ۴۰ الی ۵۰ نوع ممیزی مواجه است و حق ادای مطلب واقعی و برخی کلمات را ندارد.
وزارت ارشاد تنها دسترسی کتاب‌های شعرهای سپید، نو و کتاب‌های معمولی، تغذیه و بهداشت و آشپزی را میسر می‌کند منصور افتخاری در ادامه تصریح کرد: کتاب‌های ترجمه که مؤلفان خارجی دارد اگر خلاصه و سانسور شود لطف اصلی خود را ازدست‌داده و بی‌مزه می‌شود لذا هیچ انگیزه‌ای برای جوانان نیست که کتاب‌های هیجان‌انگیز بخوانند، جامعه می‌خواهند مطالبی بخوانند که درباره موضوعی اطلاع پیدا کنند.
وی ضمن بیان اینکه وزارت ارشاد تنها دسترسی کتاب‌های شعرهای سپید، نو و کتاب‌های معمولی، تغذیه و بهداشت و آشپزی را میسر می‌کند و غیرازاین موارد با ممیزی مواجه است بنابراین محدودیت خود باعث این کاهش ساعت مطالعه است.
این مؤلف شاهرودی اضافه کرد: کتاب‌های جذاب می‌شود نوشت اما محدودیت وجود دارد و نویسنده نمی‌تواند در این زمینه قلم‌فرسایی کند جوان پرانرژی و به دنبال ارضای کنجکاوی خود است و ازآنجاکه چیزی پیدا نمی‌کند دل‌زده می‌شود.
ناهنجاری‌ها نشان از کاهش سرانه مطالعه است
رئیس اداره کتابخانه‌های عمومی شاهرود در گفتگو با خبرنگار مهر پیرامون سرانه مطالعه، ابراز داشت: معتقدیم برای دانستن اینکه آیا سرانه مطالعه پایین است یا خیر می‌بایست به رفتار مردم نگاه کرد، اگر ناهنجار بود نشان می‌دهد که سرانه پایین است لذا نباید کاری به آمار داشت، به خانواده خود نگاه کنید اگر رفتار معقول دارند سرانه مطالعه در آن بالا است.
سید ابراهیم موسوی بابیان اینکه مطالعه صرفاً خواندن نیست، تصریح کرد: مطالعه حتماً بر روی صحبت کردن، راه رفتن، ادب و رفتار افراد اثرگذار است، اگر تخلف اجتماعی و مدنی در جامعه صورت می‌گیرد یقیناً در آنجا نابه‌هنجاری رخ‌داده که سرچشمه آن عدم مطالعه است.
وی اضافه کرد: آمار از ارگان‌های مختلف تهیه می‌شود و هرکدام بر اساس تعداد خاص جمعیت نظرسنجی شده و آمار می‌دهند و این آمارها شاید نزدیک به واقعیت باشد اما نمی‌تواند اصل واقعیت را به شما ارائه دهد و باید به محله، اجتماع، شهر، روستا و کشور نگاه کرد.
رضا مهدیان سرپرست اداره ارشاد اسلامی شاهرود نیز در این بین معتقد است: در ترویج مطالعه برگزاری برنامه‌ها و رویدادهای حوزه کتاب دارای اهمیت است، برای مثال در دوران برگزاری نمایشگاه کتاب به طرز محسوسی جو کتابخوانی در بین مردم گسترش می‌یابد همانطور که در طول ایام پخش رقابت‌های تیم ملی والیبال در لیگ جهانی، اشتیاق جوانان به این رشته ورزشی بیشتر می‌شود و این امر طبیعی است لذا باید تلاش کنیم که در استان سمنان میزبانی از رویدادهای فرهنگی بیشتری را داشته باشیم.
دسترسی به کتاب راحت‌تر شود
رئیس اداره کتابخانه‌های عمومی شاهرود بابیان اینکه برای افزایش سرانه مطالعه باید دسترسی مردم را به کتاب راحت‌تر کرد و یکی از آن‌ها برپایی نمایشگاه است، ابراز داشت: مهم‌ترین دغدغه پدر خانواده تأمین اقتصاد خانواده است بنابراین باید دولتمردان بحث اقتصاد خانواده را سامان‌دهی کنند و در مرحله بعد مردم به دنبال این خواهند بود که اطلاعاتشان را بیشتر کنند.
موسوی بابیان اینکه دولتمردان باید زندگی اجتماعی را راحت کرده و دغدغه‌ها را کاهش دهند تا مطالعه بیشتر شود، تصریح کرد: درواقع نمی‌توان به جامعه‌ای که ازلحاظ امرارمعاش اولیه در مضیقه است توقع داشت که مطالعه کنند باید عواید اولیه زندگی را راحت کرد قطعاً خانواده برای اینکه اطلاعاتش را افزایش دهد به سراغ مطالعه خواهد رفت.
وی اضافه کرد: برای رسیدن افراد به کتاب باید راه را هموار کرد اگر می‌خواهیم مردم به سمت مطالعه حرکت کنند باید دغدغه‌های بزرگ زندگی آن‌ها کم شود.
رئیس اداره کتابخانه‌های عمومی شاهرود بابیان اینکه تا مردم احساس نیاز نکنند به سراغ مطالعه نخواهند رفت، اضافه کرد: معمولاً در قشر دانش‌آموز و دانشجو تمایل برای مطالعه بیشتر است، در شاهرود بحث کتابخوانی کودک صورت جدی از سوی متولیان کار فرهنگی پیگیری می‌شود که این مقوله در آینده نزدیک جواب خواهد داد، بنابراین با سرمایه‌گذاری روی کودکان می‌توان امیدوار بود که روی بچه‌ها کارکنیم می‌تواند امیدوار بود که آمار کتاب نخوان‌ها کاهش پیدا کند.
لزوم تقویت مهارت خواندن در کودکان
مهارت کتابخوانی نیز همانند آداب غذا خوردن باید از کودکی در درون انسان تقویت شود مهدی جمال کارشناس نشر و کتاب که مدیرکل سابق کانون پرورش فکری استان سمنان نیز محسوب می شد بابیان اینکه کاهش سرانه مطالعه در کشور به دلیل ضعیف شدن مهارت خواندن است، ابراز داشت: هم‌اکنون در بخش کودکان و نوجوان بر روی مهارت خواندن کار انجام می‌شود و بر این باور هستیم که اگر مهارت خوانش در فونداسیون و پایه‌ریزی در کودک و نوجوان تقویت شود قطعاً برای عرصه‌های بالاتر اثرگذاری خود را نشان می‌دهد.
جمال در ادامه تصریح کرد: در حال حاضر افرادی که سه دهه قبل عضو کانون پرورش فکری کودکان استان سمنان بودند امروز اگر کتاب نخوانند نمی‌خوابند، مهارت کتابخوانی نیز همانند آداب غذا خوردن باید از کودکی در درون انسان تقویت شود اگر این اتفاق رخ ندهد قطع یقین سرانه مطالعه به صفر و زیر صفر خواهد رسید.
وی بابیان اینکه وضعیت سرانه مطالعه در کودک و نوجوان بهتر از بزرگ‌سال است، اضافه کرد: افرادی که عضو کانون هستند ناخداگاه با مقوله مطالعه آشنا می‌شوند جمعیت ۳۸ هزارنفری کانون پرورش فکری کودکان استان سمنان کتاب‌خوان است منتها تعداد خوانش کتاب آن‌ها بالا و پایین دارد ولی طبق مصاحبه‌ای که از خانواده‌ها گرفته شد کودکان از والدین خود می‌خواهند که برای آن‌ها کتاب بخوانند.
امانت برده شدن بالغ بر ۵۵ هزار عنوان کتاب در کانون
این کارشناس حوزه کتاب و نشر وجود مربیان متخصص در کانون پرورش فکری را انگیزه‌ای برای مطالعه نوجوانان برشمرد و ابراز داشت: مربیان این مرکز ۲۰۰ ساعت برای خوانش کتاب دوره می‌بینند زیرا یکی از فعالیت‌های شاخص کانون قصه است و این از دل کتاب ناشی می‌شود بنابراین در کنار آن بازی و سرگرمی هم وجود دارد تا کتاب را تکمیل کند.
با گران شدن کتاب قطعاً تقاضا نیز کم می‌شود و به‌تناسب آن خواندن کتاب را با بحران مواجه می‌کند جمال بابیان اینکه امروز باید کتاب را جذاب و فضای اطراف آن را با سبزه و گل و تغییرات خوب زیباسازی و صحنه‌سازی کنیم، ابراز داشت: برای تقویت مهارت به متغیرهایی نیاز داریم که یکی از آن‌ها شاید وضعیت اقتصادی باشد یعنی با گران شدن کتاب قطعاً تقاضا نیز کم می‌شود و به‌تناسب آن خواندن کتاب را با بحران مواجه می‌کند.
وی با ابراز اینکه تعداد کتاب‌های کانون پرورش فکری کودکان استان سمنان ۲۸۹ هزار و ۳۹۰ جلد تا به امروز است، اضافه کرد: در حاضر ۵۵ هزار و ۵۲۶ جلد کتاب به امانت برده شد و ازنظر محتوا نیز در شرایط خوبی قرار داریم
مدیرکل سابق کانون پرورش فکری استان سمنان بابیان اینکه خوراک کانون بر اساس شش گروه سنی تعریف‌شده است، ابراز داشت: باید به سمت تقویت مهارت حرکت کرد و به این صورت که مدارس از کانون‌ها برای برپایی نمایشگاه‌های هفتگی کتاب دعوت کنند زیرا گروه سنی تعریف‌شده و آموزش‌وپرورش درگیر مسائل حاشیه‌ای و خدماتی قرار دارد و اصل موضوع کتابخوانی را به فراموشی سپرده است.
متوسط ۶۵۰ هزار عنوان کتاب به امانت می‌رود
مدیرکل نهاد کتابخانه‌های استان سمنان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، بابیان اینکه هنوز در سطح کشور به لحاظ پارامترهایی که باید وجود داشته باشد تا بر اساس آن میزان سرانه مطالعه را بسنجیم وجود ندارد، ابراز داشت: هر سازمان، نهاد و موسسه علمی و پژوهشی برای خود پارامترهایی در نظر می‌گیرد و برای همین یک شاخص مشخص و معین برای این موضوع در کشور وجود ندارد، از دو لغایت ۷۶ دقیقه در روز اعلام می‌شود و پارامتر ثابتی برای آن نیست و این حتی در کشورهای مختلف نیز متفاوت است.
نورعلی غلامحسین سما کوش در ادامه تصریح کرد:۷۱ کتابخانه عمومی در سطح استان وجود دارد و تعداد یک‌میلیون و یک‌صد هزار عنوان کتاب در آن‌ها موجود است و در طول ماه متوسط ۶۵۰ هزار جلد کتاب به امانت می‌رود.
وی با ابراز اینکه خانواده مهم‌ترین نقش را در افزایش سرانه مطالعه بر عهده دارد، اضافه کرد: کودکان از رفتار والدین خود تأثیر می‌گیرند حضور این فرد در کانون‌های بزرگ‌تر مانند گروه‌های دوستانه مدارس و دانشگاه‌ها اثربخش است اما اگر همه این پارامترها را کنار بگذاریم نقش صداوسیما و رسانه‌ها و مطبوعات نیز حائز اهمیت خواهد بود که تا چه اندازه در این راستا گام برمی‌دارند و درمجموع برای افزایش سرانه مطالعه همه دست‌به‌دست دهند.
سیاست‌های فرهنگی مانع افزایش سرانه مطالعه
مسئول انجمن اهل‌قلم شاهرود نیز در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن بیان اینکه تعریف درست و جامعی از سرانه مطالعه وجود ندارد، ابراز داشت: محاسبه سرانه مطالعه ریشه در علم آمار دارد که در آن‌هم باید ابتدا متغیرها را تعیین کرد بنابراین وقتی می‌گوییم سرانه مطالعه مردم در ایران چقدر است؟
می‌خواهیم بدانیم میزان مطالعه مردم در طول یک سال معین چقدر است؟
این رصد و شناسایی در قالب بررسی و پیمایش در متغیر موردنظر یا توجه به بخشی از فعالیت‌های روزانه (کتابخوانی در کنار کار و استراحت و مهمانی و...) قابل‌دستیابی است.
ممیزی‌ها خیلی از موضوعات مطالعه موردعلاقه جامعه را از دسترس خارج می‌کند عماد عبادی در ادامه تصریح کرد: شاید ملاک عمل، خرید یا امانت کتاب از کتابخانه‌ها باشد بنابراین درصدهای اعلام‌شده خیلی مبنای علمی و آماری ندارند و نیاز به‌راستی آزمایی دارند مرکز بین‌المللی مطالعات، گذران وقت نسبت به سایر منابع، از اعتبار بیشتری برخوردار است.
وی ازجمله موانع افزایش سرانه را سیاست‌های فرهنگی اعلام کرد و افزود: مثلاً ممیزی‌ها ممکن است خیلی از موضوعات موردعلاقه جامعه را از دسترس خارج کند همچنین عدم احساس نیاز به مطالعه سبب می‌شود تا افراد به نیازهای دیگر توجه کنند، در حال حاضر نیازهای زیستی و معیشتی در اولویت قرار دارند
پرسشگری تقویت شود
مسئول انجمن اهل‌قلم شاهرود بابیان اینکه عامل دیگر برای کاهش سرانه مطالعه فرهنگ دیداری شنیداری ما به شمار می‌رود که در مقابل فرهنگ مطالعه از قوت بیشتری برخوردار است، ابراز داشت: ادبیات شفاهی موجب شد تا ادبیات مکتوب به حاشیه رانده شود، مردم عادت به دیدن و شنیدن دارند تا خواندن و فکر کردن «اقبال رادیو و تلویزیون در بین اغلب مردم به خاطر همین ویژگی است» همچنین فقدان ارزیابی و تصویرهای درست از صاحبان خرد، اندیشه و عدم توجه مستمر به نویسندگان و متفکران به‌عنوان عوامل تغییر و توسعه، موجب کمرنگ شدن دانش و آگاهی بین مردم شده است.
عبادی در ادامه تصریح کرد: باید بپذیریم هر موضوعی، متخصص و صاحب‌نظر خود را می‌طلبد بنابراین ورود انسان‌های بی‌اطلاع به مباحث مهم، موجب ناآگاهی بیشتر، ترویج و تعمیم‌های ناروا به پدیده‌ها می‌شود قرار نیست همه در مورد مثلاً اقتصاد یا سوخت‌های فسیلی اظهارنظر کنند، فرهنگ نمی‌دانم نشان از بالندگی دارد نه عقب‌ماندگی.
وی اضافه کرد: به‌عنوان مانع آخر می‌توان به عدم روحیه پرسشگری و نگاه علمی به مسائل در جامعه اشاره کرد مردمی که کتاب نخوانند به‌مرور ظرافت‌ها و دقایق مباحث را از دست می‌دهند و وقتی مبحثی بدون نظریه و روش تحقیق عرضه شود به‌مرور مشمول تقلیل و بی‌اهمیتی خواهد شد و همگان این حق را بر خود جایز می‌دانند که نظرات خود را به‌پای علم و فضل به‌حساب آورند.
افزایش سرانه مطالعه نیازمند تامین زیر ساخت فرهنگی
مسئول انجمن اهل‌قلم شاهرود بابیان اینکه برای افزایش سرانه مطالعه، نیاز به تأمین زیرساخت‌های فرهنگی است، ابراز داشت: منظور از فرهنگ، همین رفتاری که در جامعه جاری و ساری و قابل‌مشاهده است، البته پیش‌نیاز آن قطعاً رفع محدودیت‌ها و تنگناهای مالی و اقتصادی خواهد بود، اگر بستر اقتصادی عادلانه و منصفانه برای همگان فراهم شد آن‌وقت می‌توان انتظار روییدن جوانه‌های مطالعه در جامعه را کشید.
اگر بستر اقتصادی عادلانه و منصفانه برای همگان فراهم شد آن‌وقت می‌توان انتظار روییدن جوانه‌های مطالعه در جامعه را کشید عبادی در ادامه تصریح کرد: بعد از رفع مشکل اقتصادی، کتاب باید با تمام امکانات، در همه زمان‌ها و مکان‌ها عرضه شود.
هر جا می‌رویم اعم از خانه‌ها، خیابان‌ها و میدان‌ها و مغازه‌ها و فروشگاه‌ها و کلانتری‌ها و دادگاه‌ها و مطب‌ها و دفتر وکلا و...
کتاب ببینیم.
وی اضافه کرد: مکانیسم‌های تشویق به‌ویژه در مدارس باید تعبیه شود و همگان بدانند که آن‌کس که کتاب می‌خواند از ارج‌وقرب و امتیازات بیشتری نسبت به بقیه برخوردار است و این تشویق می‌تواند به سایر مشاغل هم تسری پیدا کند.
گفتمان کتاب در جامعه تبیین شود
مسئول انجمن اهل‌قلم شاهرود بابیان اینکه گرفتن عکس یادگاری با کتاب و المان‌های شهری کافی نیست، ابراز داشت: همه اقشار باید از هر فرصتی برای خواندن و گفت‌وگو در مورد کتاب استفاده کنند، جراید یک ستون ثابت به معرفی نویسنده و کتاب و نقد آن اختصاص دهند، مثلاً کمتر دیدیم و شنیدیم که ورزشکاران از کتاب و مطالعه سخنی بگویند، وقتی آن‌ها از کتاب و فواید کتابخوانی بگویند، خیل مشتاقان و طرفدارانشان نیز به آن علاقه‌مند می‌شوند.
عبادی اضافه کرد: هنرمندان در هر زمینه و رشته‌ای باید اثرات مطالعه و اهمیت کتاب را دائماً متذکر شوند؛ تئاتر، سینما، هنرهای تجسمی.
حتی یک شبکه مختص کتاب راه‌اندازی شود و شبکه رادیویی کتاب که بیست‌وچهارساعته از نویسندگان و شعرا و علاقه‌مندان مطالعه بگوید و فیلم و مستند و گزارش پخش کند.
وی بابیان اینکه یادمان باشد که جامعه پیشرفته و مطلوب به جوامعی می‌گویند که گوهر فرهنگ بر تارک مردمانش بدرخشد، اضافه کرد: فروشگاه‌های بزرگ از یک سقف خرید به بعد، می‌توانند یک کتاب هدیه دهند و از سوی دیگر دولت می‌بایست مکانیسمی طراحی کند که ماهانه یارانه کتاب (سینما و تئاتر) به خانواده‌ها اختصاص داده شود، مسائلی از این قبیل می‌تواند فرهنگ را غنا بخشد و موجب بالندگی جامعه شود.
همانطور که در بالا نیز آمد، پیرامون مطالعه و سرانه آن در استان سمنان نظرات متفاوت است اما ماحصل تمام نظرات متفاوت شاید یک چیز باشد اینکه این روزها حال و روز کتاب و نشر در استان چندان خوب نیست یا به عبارت دیگر ارتقای سرانه مطالعه در استان نیازمند کار کارشناسی جدی است حال باید دید سیاست‌های ماخوذه در استان سمنان در این باره چه خواهند بود.
