رایحه گل و گلاب در مسیر توسعه گیلان/حفظ ذخایر ژنتیکی ضروری است
رشت - گیلان یکی از استان‌های فعال در زمینه پرورش گل محمدی به شمار می‌آید اما گسترش کشت این گل در استان و افزایش صرفه اقتصادی آن نیازمند توجه بیشتر به ویژه از سوی متولیان امر است.
خبرگزاری مهر گروه استان‌ها- مریم ساحلی: دامن سبز گیلان با شالیزارهای طلایی، بوته‌های معطر چای، شاخ و بال سبز درختان زیتون مشهور است اما در این میان عطر گل و گلاب آن پنهان مانده است.
توسعه کشاورزی شاهراه روشن دستیابی گیلان به توسعه پایدار است و توجه به ظرفیت‌های مغفول این عرصه در توسعه استان و رشد اقتصادی کشور بسیار حائز اهمیت است.
پرورش گل محمدی یکی از پتانسیل‌های ارزشمند گیلان به شمار می‌رود که پرداختن به آن و توسعه صنایع تبدیلی مربوط به آن در سال‌های اخیر از سوی کارشناسان کشاورزی مورد تاکید قرار گرفته است.
یک کارشناس ترویج کشاورزی در گفتگو با مهر اظهار می‌کند: گل محمدی با نام علمی Rosa Milldamascena و نام عمومی گل سرخ دارای ۲۰۰ گونه و حدود ۱۸ هزار رقم است.
خاستگاه این گل ایران و خاور میانه بوده و در زیست بوم‌های مختلف با تنوع اقلیمی بسیاری می‌روید و از آن به دلیل پایین بودن نسبی سرمایه گذاری اولیه، مقاوم بودن، قابلیت کشت در شرایط آب و هوایی با بارندگی کم به صورت دیم، مقاوم بودن در برابر سرما، کم آبی، امکان کشت در زمین‌های سنگلاخی و بالا بودن تنوع محصول می‌توان به عنوان یکی از محصولات ارزشمند در زمینه صادرات غیر نفتی نام برد.
مریم فتحی می‌افزاید: اهمیت اقتصادی گل محمدی در محورهای فروش بوته‌های حاصل از قلمه، کشت بافت و پاجوش؛ قابلیت بالای فرآوری محصول نظیر گلاب، اسانس، گل خشک، غنچه، عطر، مربا، پودر و کاربردهای مختلف آن در زمینه آرایشی و بهداشتی، صنایع شیرینی سازی و بستنی، داروسازی و همچنین خود گل به عنوان یک گیاه زینتی و استفاده از پسماندهای گیاه در صنایع تبدیلی، سلولزی، کشاورزی و غیره دسته بندی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه گل محمدی دارای ویتامین‌های E، k، Cو B کمپلکس است که سبب افزایش جذب آهن و کلسیم در بدن می‌شود، ادامه می‌دهد: از فواید دارویی گل محمدی می‌توان به درمان دردهای رماتیسمی، قلبی، رفع عفونت‌های بدن از جمله دستگاه ادراری و کلیه و کبد و نیز رفع عفونت‌های باکتریایی و ویروسی، بالا بردن سیستم ایمنی بدن، تقویت اعصاب، خاصیت ضد افسردگی و کاهش استرس، درمان بی خوابی، مناسب بودن جهت پاک کنندگی پوست و رفع چین و چروک‌های پوستی اشاره کرد.
همچنین این گل به سبب بالا بودن میزان آنتی اکسیدان مانع جهش ژنتیکی سلول‌ها می‌شود و محافظ سلول‌ها در برابر رادیکال‌های آزاد است.
ایران در جایگاه نخست تولید گلاب
فتحی با بیان اینکه ایران مقام نخست تولید گلاب در جهان را دارد و استان‌های فعال در تولید گلاب به ترتیب شامل اصفهان، فارس، کرمان، آذربایجان شرقی، خراسان رضوی، مرکزی، مازندران و گیلان هستند، می‌افزاید: شهرستان کاشان در استان اصفهان با تولید ۱۵ هزار تن گلاب و پس از آن شهر میمند در استان فارس با ۱۲ هزار تن گلاب و شهر اسپارتای ترکیه با ۸۵۰۰ تن به ترتیب رتبه اول تا سوم جهان را به خود اختصاص داده‌اند.
وی با اشاره به اینکه گلاب ایران سالانه به کشورهای حاشیه خلیج فارس و برخی کشورهای اروپایی مانند فرانسه و انگلیس صادر می‌شود، می‌گوید: در استان گیلان گل محمدی در شهرستان‌های رودبار، رودسر، سیاهکل و شفت کشت می‌شود که بالاترین سهم آن مربوط به شهرستان شفت با سطح تقریبی ۸ هکتار است.
البته با اجرای طرح‌های حمایتی در قالب توسعه گیاهان دارویی توسط جهاد کشاورزی پیش بینی می‌شود این سطح تا سال ۱۴۰۳ به ۱۵ هکتار برسد.
فتحی برگزاری جشنواره گل محمدی در روستای گیلده شفت را گامی در مسیر ایجاد رغبت در علاقمندان به پرورش این گیاه زینتی-دارویی عنوان و اظهار می‌کند: در حال حاضر شهرستان شفت دارای دو واحد گلاب گیری با مجوز مشاغل خانگی تولید و پرورش گیاهان دارویی است.
وی با اشاره به اینکه میزان تولید گل محمدی در گیلان در سال گذشته حدود ۳۷ تن و به ارزش ۳ میلیارد ریال بوده است، می‌افزاید: در گیلان ۵ واحد گلاب گیری وجود دارد و ظرفیت تولید و پرورش گل محمدی در حدود ۲۰ هکتار بوده که در حال حاضر ۱۶ هکتار آن به باردهی رسیده است.
کارشناس ترویج کشاورزی با بیان اینکه از روش‌های مختلف می‌توان رغبت عمومی به پرورش گل محمدی را افزایش داد، ادامه می‌دهد: برگزاری جشنواره‌های بیشتر با برنامه‌های جانبی و متنوع؛ برپایی نمایشگاه‌های دائمی و حتی تلفیق آن با رخدادهای فرهنگی؛ تسهیل در امر واگذاری غرفه‌ها و اعطای مجوز جهت عرضه محصولات تولیدی؛ سهولت در خصوص واگذاری تسهیلات کم بهره جهت تولید و پرورش؛ کاهش موانع پیچیده در صدور مجوز سازمان غذا و دارو به واحدهای کوچک بخشی از این اقدامات است که باید مورد توجه قرار گیرد.
وی در ادامه آسان کردن شرایط برای دریافت تسهیلات جهت راه اندازی کارگاه‌های تولید گلاب و کارگاه‌های فرآوری محصول؛ سرمایه گذاری در راستای احداث کارخانه‌های فرآوری محصولات متنوع در سطح استان؛ تمهید راهکارهای مناسب و سریع جهت دریافت گواهی و مجوز تولید، پرورش و فرآوری محصولات؛ ثبت برند مشخص جهت ارائه محصولات فرآوری شده؛ احداث کارگاه‌ها و کارخانه‌های طراحی و درجه بندی و بسته بندی محصولات از دیگر اقدامات تأثیرگذار در این زمینه اعلام کرد.
فتحی ادامه می‌دهد: سرمایه گذاری در زمینه احداث باغات استاندارد با امکانات و تجهیزات مناسب در کلیه مراحل امور کاشت، داشت، برداشت؛ تجهیز و مکانیزه کردن باغات و نیز استفاده از روش‌های نوین آبیاری و تأثیر آن بر افزایش عملکرد و تولید محصولاتی با کیفیت بالا و احداث واحدهای خشک‌کن غنچه و گل نیز از دیگر اقداماتی است که در این مسیر می‌تواند مؤثر باشد.
در شرایط اقتصادی اکنون بهره مند شدن بیشتر از ظرفیت پرورش گل محمدی و ارزآوری این محصول از اهمیت خاصی برخوردار است فتحی با بیان اینکه قیمت هر کیلو گل محمدی تازه بین ۸ تا ۱۵ هزار و گل خشک بین ۵۰ تا ۹۰ هزار تومان است، می‌افزاید: برای تولید اسانس از هر ۳ تا ۳.۵ تن یک کیلوگرم اسانس به دست می‌آید که در کشورهای خارجی ۸ هزار دلار فروخته می‌شود.
وی با اشاره به اینکه درآمد حاصل از هر کیلو عطری که از گلاب گرفته می‌شود، ۲۵ میلیون ریال است، ادامه می‌دهد: با توجه به ارز آوری به میزان تقریبی ۱۰ میلیون دلاری در سال گذشته، می‌توان سهم بالا و ویژه ای را جهت سرمایه گذاری در این زمینه اختصاص داد.
لازم به یاد آوری است که توجه به نقش آن در توسعه و شکوفایی بوم‌گردی و آگروتوریسم (گردشگری کشاورزی) می‌تواند اهمیت آن را در جهت اشتغالزایی بیشتر نشان دهد.
گیلده، روستای گل و گلاب
نام روستای گیلده در شهرستان شفت به عطر گل و گلاب پیوند خورده است.
مرتضی محمدی گیلدهی که در این روستا به پرورش گل محمدی و گلاب گیری می‌پردازد در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: پدران ما به کشت و پرورش گل محمدی می‌پرداختند و ما نیز به این کار ادامه داده‌ایم.
وی ادامه داد: نام روستای ما در گذشته گلده بوده و این به دلیل وجود گل محمدی و گل‌های نیلوفر آبی و سفید، گل بنفشه، نرگس و پونه در این روستا بود، اما در ادامه به سبب تولید صنایع دستی از گِل این روستا به گیلده معروف شد.
محمدی با بیان اینکه در سال‌های گذشته گل محمدی روانه بازارهای رشت و شرق گیلان برای فروش شده و برای عطر دهی به مواد غذایی همانند کلوچه و یا چای و فالوده، تهیه مربا گل محمدی و یا به صورت خشک شده به جای گلاب استفاده می‌کردند، می‌افزاید: درباره سابقه گلاب گیری در گیلده و برخی روستاهای دیگر و حتی در رشت باید گفت، این کار به صورت سنتی به وسیله دو دیگ که درون هم قرار داده شده انجام می‌گرفت.
وی با اشاره به اینکه در سال ۹۰ به عنوان دهیار این روستا با جلب همکاری نهادهای متولی نخستین جشنواره نمادین گلاب گیری و عرقیات گیلان را در روستای گیلده برگزار کردیم، اظهار می‌کند: تاکنون چهار دوره این جشنواره برگزار شده است.
مردم در این جشنواره گل‌ها و گلاب گیری و همچنین اجرای بازی‌های سنتی و آئین‌های بومی را تماشا می‌کنند و محصولات عرضه شده را خریداری می‌کنند.
محمدی با بیان اینکه درآمد پرورش گل محمدی به تنهایی مناسب نیست اما وقتی در کنارش به کشت توأمان نظیر صیفی کاری و کشت گیاهان دارویی بپردازیم به صرفه خواهد بود، ادامه می‌دهد: اگر فردی تنها به کشت گل بپردازد می‌تواند با تهیه یک دستگاه به گلاب گیری محصول خویش بپردازد.
کشاورز هر یک کیلو گل را وقتی به کارگاه من بفروشد، ۱۰ هزار تومان نصیبش می‌شود اما اگر خودش اقدام به گلاب گیری کند این درآمد به ۳۰ هزار تومان می‌رسد.
ضرورت حمایت از تولید کننده / اهمیت ثبت گلاب گیلده
محمدی با بیان اینکه پرورش گل محمدی و گلاب گیری می‌تواند آینده گیلان را به ویژه در بخش مشاغل خانگی تغییر دهد، اظهار می‌کند: ما تولید کننده هستیم و اگر از چتر حمایتی برخوردار باشیم نتیجه آن توسعه تولید و افزایش بازدهی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه گل‌های ما ارگانیک هستند و سمی برایشان استفاده نمی‌شود، می‌افزاید: کشاورزان برای تقویت خاک هم از کود حیوانی استفاده می‌کنند.
اما مشکلی که با آن دست به گریبان هستیم این است که کارگاه‌ها پاسخگوی حجم گل‌های برداشت شده در اوج فصل برداشت نیست.
محمدی ادامه می‌دهد: در گیلده قیمت محصولات به گونه‌ای است که مصرف کننده راغب به خرید محصول باشد در کنارش انتظار داریم مسئولان برای گسترش صنایع تبدیلی از ما حمایت کنند.
در حال حاضر من به صادرات فکر می‌کنم اما تا زمانی که تجهیزاتی چون صنایع بسته بندی و سیلو در اختیار نداشته باشم، نمی‌توانم از سازمان غذا و دارو مجوز لازم برای صادرات را دریافت کنم.
وی با اشاره به مشکلات موجود در زمینه بیمه، به خبرنگار مهر می‌گوید: مشکل دیگر انبارداری محصول در طول سال است.
از آنجا که گلاب ما طبیعی است اگر در دمای مناسب نگهداری نشود دچار کپک زدگی شده و با توجه به اینکه گلدهی تنها یک ماه از سال انجام می‌شود در صورت داشتن سردخانه می‌توانیم از روند بهتری برای نگهداری گل و گلابگیری استفاده کنیم.
محمدی با بیان اینکه گلاب ما حتی به ثبت استانی هم نرسیده است، ادامه می‌دهد: در سطح کشور از سه نوع گل محمدی گلاب گرفته می‌شود.
گل محمدی قرمز که در آذربایجان تا خلخال پرورش داده می‌شود؛ گل محمدی صورتی که در شهرهایی نظیر کاشان، اصفهان، شیراز و کرمان پرورش داده می‌شود و گل محمدی سفید که در گیلان به پرورش آن می‌پردازیم.
وی می‌گوید: گل محمدی گیلان در جلگه و در دیگر نقاط کشور در دشت پرورش داده می‌شود، بنابراین گلاب گیلان با گلاب کاشان قابل مقایسه نیست چرا که شرایط زیست بوم آنها متفاوت است.
بنابراین گل محمدی و گلاب گیری گیلده باید به ثبت برسد.
ما امیدواریم با توجه به اینکه ۸۰ درصد مردم شهرستان شفت از طریق کشاورزی ارتزاق می‌کنند، به عنوان شغل دوم به پرورش گل بپردازند.
جایگاه گل محمدی در نمودار ارزآوری و اعتبار اقتصاد ملی
پرورش گل ظرفیتی ارزشمند در گیلان است که متأسفانه کمتر به آن توجه شده است.
معاون فنی اداره جهاد کشاورزی شفت در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه با یک نگاه اجمالی به آمار مرتبط با صادرات گل و فرآورده‌های جانبی آن صرفاً به مقصد کشورهای آسیایی در می‌یابیم که بین سال‌های ۳۷۹ تا ۸۴ تنها در زمینه صادرات مربای گل محمدی رشدی ۹ برابری داشته‌ایم، می‌افزاید: این میزان پیشرفت در فرآورده‌های دیگر نظیر اسانس، غنچه و گلاب نیز با پارامترهایی قابل تعمیم می‌باشد.
جمشید عباسی با اشاره به اینکه در این مدت ایران به ۲۳ کشور آسیایی، گلاب صادر کرده که ۵۵ درصد آن فقط به کشورهای حاشیه خلیج فارس بوده است، می‌افزاید: تنها در سال ۹۶ بیش از ۳۶۰ تن گلاب، گل و گلبرگ تازه به ۳۴ کشور جهان صادر شده است.
وی ادامه می‌دهد: این دریچه می‌تواند گره گشای بخشی از مشکلات ناشی از شرایط انقباض اقتصادی حاکم بر کشور در سطوح مختلف اعم از صادرات، اشتغال و مبادلات پایاپای باشد.
در شرایط خاص توجه به صادرات غیر نفتی یک امکان کمتر آسیب پذیر بوده که می‌تواند شیب منفی در ورودی و خروجی ارز را به نفع ورود ارز به داخل تغییر دهد.
عباسی با بیان اینکه با توجه به اینکه میزان اشتغالزایی این محصول در یک دوره ۱۵ روزه برداشت، حدود ۳۷۵ نفر روز است، پرداختن به جنبه‌های دیگری از این فعالیت اقتصادی همچون فروش بوته، طراحی فضای سبز و آگرو توریسم می‌تواند حوزه اشتغالزایی آن را در تولید ثروت توسعه دهد، می‌افزاید: از هر هکتار گل محمدی ۳ تن گل تر و ۹ تن غنچه و از هر ۳ تن گل محمدی یک کیلو و از ۹۰۰ کیلو غنچه ۳۰۰ گرم اسانس به دست می‌آید.
وی با اشاره به اینکه با توجه به اینکه هر لیتر اسانس، قیمتی در حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیون تومان دارد، می‌گوید: این دامنه قیمت برای غنچه ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان و گل تر بین ۸ تا ۱۰ هزار تومان است.
بنابراین درآمد متوسط هر هکتار گل محمدی رقمی بین ۳۵ تا ۴۵ میلیون تومان است که بخش قابل ملاحظه‌ای از آن می‌تواند تبدیل به ارز غیر نفتی شود.
حفظ ذخایر ژنتیکی و توسعه ارقام بومی گل محمدی
معاون فنی اداره جهاد کشاورزی شفت در ادامه با بیان اینکه در کنار نگاه اقتصادی به گل محمدی توجه به حفظ ذخایر ژنتیکی و تکثیر و حراست از ارقام بومی جایگاه ویژه خود را دارد، ادامه می‌دهد: منحصر به فرد بودن گلاب ایران این اهمیت را دو چندان می‌کند.
تعداد ۵۶ گونه شناخته شده گل محمدی در کشور داریم که برخی گونه‌ها علیرغم بازده بالای گلاب دهی، گلاب و اسانس مطبوعی ندارند.
بنابراین ضرورت دارد تا ضمن ترویج کشت گل محمدی در راستای حفظ و ترویج گونه‌های برتر در کنار به‌نژادی آنها تلاش شود.
وی با تأکید بر اینکه ارتقای جایگاه صادراتی این محصول با بهبود کیفیت، مدیریت هزینه‌ها و بسته بندی مناسب در کنار تبلیغات و معرفی گل و گلاب ایرانی تأمین خواهد شد، می‌افزاید: در چشم اندازی دورتر، ادبیات، سینما و رسانه‌ها نیز می‌توانند اهرم مؤثری در این زمینه باشند.
بدیهی است سیستم پایش آفات و کنترل بیولوژیک در جهت دستیابی به محصول ارگانیک نیز می‌تواند به بهبود و ارتقای جایگاه ایران در بین صادر کنندگان دیگر کمک کند.
عباسی با اشاره به اینکه شهرستان شفت با ۸ هکتار سطح گل محمدی و ۲ واحد گلاب گیری و بهره برداران علاقمند توانسته برنامه جامعی را در طی سال‌های گذشته به اجرا در آورد، ادامه می‌دهد: اما توسعه و پایداری آن در محور گل محمدی نیاز به برنامه‌ای جامع، کامل و مستمر با چشم انداز بلند مدت همراه با تضمین مالی- اعتباری، حمایت تسهیلاتی از توسعه کشت گیاهان دارویی؛ آموزش در زمینه کاشت، استحصال و صنایع تبدیلی؛ ایجاد سایت‌های الگویی با جنبه‌های آموزشی و انگیزشی؛ مدیریت بازار و ایجاد شبکه ارتباطی بین گل کاران؛ پایش و مدیریت آفات و بیماری‌ها و بهبود سیستم عرضه با بسته بندی متنوع و تنوع محصولات جانبی دارد.
در این راستا ثبت برند برای گلاب شهرستان شفت؛ حمایت سازمان غذا و دارو ضمن نظارت بر سلامت و کیفیت محصول و توجه ویژه به شهرستان شفت به عنوان یکی از ۳۱ شهرستان کمتر توسعه یافته کشور از دیگر مواردی ست که باید مورد توجه قرار گیرد.
