ترکه بافی؛ هنری به اصالت دیروز و به طراوت امروز

ایسنا/خراسان جنوبی ترکه بافی، هنری به جای مانده از سالیان دور در برخی روستاهای خراسان جنوبی است که نیازمند یافتن دریچه‌ای از ان برای اشتغالزایی بیشتر است.
به ساخت انواع ظروف با استفاده از شاخه‌های نازک و باریک درختان و درختچه ها "ترکه بافی" می‌گویند.
از تولیدات ترکه بافی بیشتر به عنوان آبکش برنج، شستن سبزی و میوه، سبد میوه، سبزی و گل، خشک کردن میوه ها، حمل بار و جای خوراک حیوانات اهلی استفاده می‌شود.
به گزارش ایسنا، ابزار کار این رشته بسیار ساده و محدود به یک چاقو است و این حرفه بیشتر اختصاص به شهرستان بیرجند، بالاخص روستاهای کوهپایه رشته کوه باقران دارد که به عنوان منبع اصلی مواد اولیه این صنعت است.
مواد اولیه این تولیدات، کاه و شاخه‌های نازک درختان سرخ بید و بیدمشک است.
مردم زحمتکش‌ این منطقه در زمستان ساقه‌های نازک را قبل از جوانه زدن از درخت جدا می‌کنند.
شاخه‌های بیدمشک در زمستان مرغوب‌تر است، اما در طول سال قابل استفاده است.
به دلیل جمع آوری مواد اولیه در زمستان و کم ‌کار بودن روستائیان، سبد بافی در این فصل از رونق بیشتری برخوردار است.
بافت سبد با استفاده از شاخه‌های نازک به"سفترک بافی" و تهیه محصول با ساقه گندم به "پخل بافی" معروف است.
برای بافت سبـد در بیرجند معمولاً از شاخه‌های نازک درخت استفاده می‌شود که بیشتر از چـوب بیدمشک و همچنین چوب سرخ بید است که بدون گل و میوه است.
سبـدهای تهیه شده از بیدمشک، به زبان محلی به سبدهای سفترک "سفتوک" معروف است.
برای شروع بافت ابتدا شاخه‌های نازک مناسب بافت سبد را از درخت جدا کرده و متناسب با بلندی چوب‌ها از یکدیگر تفکیک شده، سپس شاخ و برگ‌های ریز اطراف ترکه‌ها را می‌برند.
اگر ترکه‌های چوب مرطوب و قابل انعطاف باشد می‌توان کار بافت سبد را شروع کرد.
ولی در صورت خشک بودن ترکه‌ها، آن ها را در حوضچه‌های آب قرار می‌دهند.
اگر آب سرد باشد به مدت 15 روز در صورت گرم بودن یک هفته زمان کافی است تا ترکه‌ها آماده بافت شوند.
در ابتدا برای اینکه توهای سوار بر هم از حالت اولیه خارج نشوند ‌بافتنی ‌را تا زده و چهار ترکه بین آن قرار می‌گیرد.
دو بافتنی روی 4 ترکه‌، 2 بافتنی زیر 4 ترکه و به صورت 4 تا زیر 4 تا رو از چهار طرف یک یا دو بار عبور داده، سپس هر بافتـنی به روش یکـی زیر یکـی رو دور تا دور مـربع تشـکیل شده، ‌بافته می‌شود.
در هر جایی که سافت بافتنی تمام شد دوباره سافت جدیدی از جای بافت قبلی عبور داده شده‌ و بافت ادامه می‌یابد.
در صورت تمام شدن طول "تو" می‌توان سافت جدیدی جایگزین کرد.
گاهی اوقات برای بزرگ‌تر کردن دور بافت می‌توان در حین بافت به تعداد توها نیز اضافه کرده که در واقع این مرحله از کار شبیه بافت شعاعی در بامبو ‌بافی است.
هنگام بافت سبدهایی که حالت گود دارند، جهت گودی دادن به بافت، "تو" را با دست خم کرده و سافت بافتنی را زیر دست حالت داده‌ ‌و از لابلای توها عبور می‌دهند.
‌با تکرار این عمل به بافت، ‌حالت کفی و دیواره داده می‌شود.
گاهی برای زیباتر شدن محصول، پوسته‌ روی سافت سرخ‌بید را می‌کنند تا در بافت ایجاد نقش شود و همچنین با به کار بردن سرخ‌بید در زمینه بیدمشک نیز ایجاد نقش‌های مشابه می‌کنند.
تگیج سبدی مناسب برای آبکش کردن برنج
شولگ(Shoolg)کواره(Cavare))کالبز (Calbez) و تگیج(Tagej) از مهم‌ترین محصولات سفترک هستند.
شیوه بافت در تمام محصولات ذکر شده یکی بوده تنها دلیل متمایز کردن سبدها از هم، نوع کاربرد و شکل ظاهری سبد است.
شولگ؛ نوعی سبد گرد دارای دیواره‌ای بلند، که در قسمت دهانه تنگ می‌شود.
پس از بافت سبد، با نخ‌های کلفت دسته‌ای به دو طرف آن تعبیه می‌کنند تا بتوان آن را آویزان کرد.
این محصول با دیواره کوتاه نیز بافته می‌شود و برای نگه داشتن کشک محلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نوعی از این سبد بین درویشان رواج دارد که "کژکول‌ - کشکول" نامیده می‌شود.
کواره؛ سبد مستطیل شکل ته گودی که ‌در گذشته، به دو طرف بارکش وصل کرده و محصولاتی مانند انگور با آن حمل می‌کرده‌اند.
کالبز"کالَک بِز"؛ سبدهای گرد نسبتاً‌ بزرگ، دارای بافتی درشت که فواصل باز بین سافت‌ها بیشتر بوده و این نوع سبد جهت نگهداری قوزه پنبه کاربرد داشته است.
تگیج "تختک"؛ سبدهای تخت بزرگی که کمی محدب است و جهت آبکش کردن برنج مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بافت سبد باید ریز و از سافت‌های نازک مینا باشد، زیرا سافت بیدمشک کمی تلخ است و تلخی خود را به برنج پس می‌دهد.
از این محصول برای خشک کردن برگ زردآلو، کشک‌محلی از نوع خیلی کوچک آن برای سبد سبزی استفاده می‌کنند.
همچنین نوعی تگیج گرد کاملا مسطح نیز بافته می‌شود که به عنوان دمی بکار می‌برند.
برای بافت تگیج برای مواردی غیر از آبکش برنج از سافت بیدمشک نیز استفاده می‌شود.
این حرفه در روستاهای چهارده، خراشاد، کفکی، مزار کاهی، مرزآباد، ملک آباد و کوچ رواج دارد و در زمستان واوایل بهار که مواد اولیه در طبیعت وجود دارد از رونق زیادی برخوردار است.
انتهای پیام