شایعه؛ آزاردهنده‌تر از کرونا

ایسنا/زنجان در میان همه اخبار ریز و درشت از این بیماری، شاید چیزی آزاردهنده‌تر از بازار داغ شایعه به‌ویژه در فضای مجازی نباشد.
ایران در روزهای پایانی سال میزبان مهمان ناخوانده و نامیمونی به نام ویروس کرونا شد که با گذشت چندین روز از ورود آن، شاهد پستی و بلندی‌های بسیاری در مبارزه با این بیماری بودیم.
از احتکار گرفته تا گران‌فروشی و ماهی‌گیری عده‌ای از این آب گل‌آلود.
از نقش رسانه‌های آن سوی آبی نیز نباید به سادگی بگذریم، رسانه‌هایی که در تلاش برای القای ناامیدی و زیر سئوال بردن تلاش‌های بی‌شائبه کادر بهداشت و درمان در بیمارستان‌ها که صادقانه و با از جان گذشتگی به مردم خدمت می کنند، هستند.
در میان همه اخبار ریز و درشت از این بیماری، شاید چیزی آزاردهنده‌تر از بازار داغ شایعه به‌ویژه در فضای مجازی نباشد، از آمار غیرواقعی فوت‌شدگان گرفته تا تجویز داروها و توصیه‌های تایید نشده‌ پزشکی برای مردم که ممکن است حتی به قیمت جان آنان تمام شود که در ماجرای تبلیغ مفید بودن الکل برای کرونا، شاهد این‌ ماجرا بودیم.
دامنه این شایعات گاهی به حدی گسترده می‌شود که برای جلوگیری از تشویش اذهان عمومی پلیس فتا در اکثر استان‌ها دست به کار شده و علاوه بر صدور هشدارهای لازم به منتشرکنندگان شایعه، گاهی کار را به برخورد قانونی می‌کشد.
شایعه عبارت است از یک گزاره ویژه و گمانی که ملاک‌های اطمینان‌بخش رسیدگی در وجود، وجود نداشته باشد که معمولاً به صورت شفاهی از فردی به فرد دیگر انتقال می‌یابد، شاید در گذشته شایعه دهان به دهان می‌چرخید اما امروزه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، از ابزارهای بسیار مهمی هستند که شایعات پیرامون ما را ترویج می‌دهند.
در دنیای امروز که عصر گسترش و تنوع رسانه‌ها است، انتشار شایعه در سطح جامعه، امری سهل‌الوصول شده که ارمغانی به جز نتایج و آثار مخرب و زیان‌بار برای ذهن و روان مخاطبان به همراه ندارند.
در علم ارتباطات، شایعه را گفتمان‌های غیررسمی و نامعتبر و در نتیجه نهایی اطلاعات وارسی نشده می‌دانند که در چند مرحله در چارچوب نظام ارتباطی پرورانده شده‌ است و از آنجایی که اطلاعات در هر مرحله دست به دست شده‌ است، اغلب تحریفاتی در آن‌ها صورت می‌گیرد.
ممکن است بعد از چندین بار تحریف، محصول نهایی به کلی با آنچه در ابتدای کار منتقل شده، متفاوت باشد.
هنگامی که افراد به شدت مشتاق کسب خبر درباره چیزی هستند اما نمی‌توانند اطلاعات موثقی به دست آورند، مستعد پذیرش شایعه‌ها می‌شوند، لذا وجود منابع اطلاع‌رسانی قوی می‌تواند مسکنی قوی برای این شایعات باشد.
شاید گاهی افراد بدون غرض‌ورزی و تنها از روی ناآگاهی اقدام به انتشار شایعه به‌ویژه در فضای مجازی کنند اما گاهی این شایعه‌ها عامدانه و با اغراض خاصی دنبال می‌شود که اغلب آن‌ها اهداف سیاسی داشته و ساختارهای اساسی یک کشور را نشانه می‌گیرند، به همین دلیل قانون‌گذار کشور ما مجازات‌هایی برای شایعه‌پراکنان در نظر گرفته است که خیلی از افراد ممکن است از آن بی‌اطلاع باشند.
در همین رابطه یک وکیل دادگستری با بیان این‌که نشر اکاذیب به معنای انتشار و اشاعه اخبار دروغ و وقایع خلاف واقع به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی و از جرایم مطلق است که تحقق آن موکول به وقوع نتیجه ضرر یا تشویش نیست، می‌گوید: در اظهار اکاذیب اعمال معینی به شخص یا اشخاص نسبت داده نمی‌شود، بلکه اخبار یا مطالب بی‌اساس و کذب به طور کلی و گسترده اظهار می‌شود و نوعی تهدید فرهنگی و اجتماعی محسوب می‌شود که با فرهنگ‌سازی نحوه صحیح استفاده از شبکه‌های اجتماعی عمومی متداول و آموزش آگاه‌سازی افراد از عواقب اجزای تشکیل‌دهنده این نوع جرایم به هر نحو ممکن موجب حفظ حرمت و شرافت اشخاص و ایجاد آسایش اجتماعی شود.
سیدهادی موسوی با اشاره به این‌که هر شخصی با نیت ضرر وارد کردن به دیگران یا تشویش اذهان عمومی، اخبار کذبی را بیان کند مجرم شناخته می‌شود، ادامه می‌دهد: به موجب ماده ۶۹۸ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، «هر کسی به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضا، اکاذیبی اظهار کند یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت راساً یا به‌عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت بد دهد اعم از این‌که از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم شود».
وی می‌افزاید: با دقت در این ماده می‌توان دو عنوان مجرمانه را به دست آورد؛ اول به‌ دروغ چیزی را به فرد یا افرادی نسبت دادن و دوم‌ همان دروغ را منتشر کردن.
البته برای تحقق این جرم نیز سه قصد پیش‌بینی شده است؛ ضرر به غیر، تشویش اذهان عمومی و تشویش مقام‌های رسمی.
این وکیل دادگستری با اشاره به گسترش روزافزون استفاده از فضای مجازی در طی سال‌های اخیر، تاکید می‌کند: برابر ماده‌های ۱۶، ۱۷ و ۱۸ قانون جرایم رایانه‌ای، هتک حیثیت و نشر اکاذیب از طریق اینترنت و سایر فضاهای مجازی جرم تلقی می‌شود، پس باید گفت که نشر اکاذیب مصداق بارز شایعه‌سازی است.
موسوی با اشاره به این‌که در جامعه‌ای، گروهی از افراد اراجیف‌باف و اراجیف‌ساز و اراجیف پخش‌کن، همواره اخباری را می‌سازند که لرزان و بی‌پایه و اساس است و زمینه اضطراب و لرزش را در فکر و قلب جامعه ایجاد می‌کنند، می‌گوید: در چنین جامعه‌ای که پشت سر هم کسی خبری می‌دهد که دیگری آن را تکذیب می کند، دیگر کسی نمی‌تواند به کسی اعتماد کند و این موضوع زمینه بی‌اعتمادی افراد را به نسبت به اخبار و عملکرد دیگران سبب می‌شود و مردم را به بازی می‌گیرند.
وی با تاکید بر این‌که شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی دو فعل متفاوت است، زیرا کسی ممکن است شایعه بسازد ولی در نشر عمومی آن مشارکت و نقشی نداشته باشد، تصریح می‌کند: شایعه‌پراکنی عملی است که تاثیر بسیار سوئی دارد، کسی که این عمل را مرتکب می‌شود باید به آثار عمل خود واقف و آگاه باشد.
این وکیل دادگستری با اشاره به این‌که برخی از افراد بدون این‌که اطلاعی از مطالب منتشره خود داشته باشند صرفا مطالب دیگران را بازنشر می‌دهند، اظهار می‌کند: همانطور که همه ما می‌دانیم فضای مجازی خالی از خطر نیست، زیرا گاهی افرادی خبر یا مطلب کذبی را در فضای مجازی نشر می‌دهند و به همین واسطه این موضوعات دروغین به سرعت در اختیار همگان قرار می‌گیرد و متأسفانه بسیاری از کاربران به دلیل ناآشنایی با جرم بودن این عمل، اقدام به نقل مطالب کذب از منابع مختلف می‌کنند.
این وکیل دادگستری تاکید می‌کند: گسترش شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تلفن همراه در کنار ایجاد پایگاه‌ها و صفحات مختلف اینترنتی، بستر بی‌حد و حصری را فراهم کرده است تا هر کسی به خودش اجازه دهد که هر آنچه دلش می‌خواهد در این فضا منتشر کند.
وی با بیان این‌که اخیرا تصویری در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که در آن برخی زائران حرم حضرت معصومه (س) در قم و حرم امام رضا (ع) در مشهد را ظاهرا به منظور مخالفت با پیشنهاد بستن این اماکن در جهت گسترش ویروس مرگ‌بار کرونا و تاکید بر ایمان و اعتقاد خود به پاکیزه ماندن این محل، ضریح و دیگر سطوح این محل را می‌لیسیدند، مصداق بارز نشر اکاذیب است، می‌افزاید: شیوع این اخبار در این چنین موقعیت‌های حساس، موجب بروز مشکلات مضاعف روانی و فشار روانی و استرس بر هم‌وطنان خواهد شد.
از طرفی نیز تاثیرات اجتماعی و فرهنگی بر روابط مردم و نظم جامعه و حتی تاثیرات اقتصادی که اخیرا موجب گرانی و حتی نایابی بعضی کالاها از قیبل ماسک و مواد ضدعفونی کننده در داروخانه‌ها و فروشگاه‌های بهداشتی شد؛ از این قبیل است.
تاثیر شایعه‌پراکنی در حوزه جنگ روانی چنان است که می‌تواند ارتشی کامل را بی‌هیچ جنگی به شکست بکشاند و ملتی را از دور هم بپراکند.
از این روست که خداوند عاملان جنگ‌های روانی را به شدت تهدید می‌کند تا از این عمل خویش دست بردارند و امنیت روحی و روانی جامعه را با خطر مواجه نسازند.
برخی از افراد در جامعه بی آنکه همانند منافقان و دشمنان داخلی و خارجی منظور و هدفی خاصی داشته باشند در دام شایعه‌سازان می‌افتند و خود ناخواسته اموری را که تامین کننده اهداف دشمنان داخلی و خارجی است را پخش می‌کنند و گسترش می‌دهند که نتیجه آن اضطراب و ناامنی اجتماعی جامعه و ملت است، به گونه‌ای که قادر به تشخیص حق از باطل و درست از نادرست نمی‌شود و در حالت تردید قرار می گیرد.
این عمل بارها در صدر اسلام از سوی منافقان و دشمنان به کار رفته و در همه جوامع انجام می‌شود، از جمله شایعه‌ای بود که معاویه ایجاد می‌کرد، به‌گونه‌ای که حتی نزدیک‌ترین یاران امام علی (ع) و امام حسن (ع) نیز به شک و تردید می‌افتادند و نمی‌توانستند داوری درستی داشته باشند.
انتهای پیام