لزوم مشارکت همسایگان در روند صلح افغانستان؛ دستاورد نشست مسکو چه بود؟

به اعتقاد کارشناس سیاسی روس، در بحث مشارکت طرف‌های خارجی در روند صلح افغانستان باید اولویت با کشورهای منطقه باشد.
«الکساندر کنیازف» در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه به ارزیابی نتایج نشست «مسکو» در 6-7 فوریه 2019 پرداخت.
فارس: تا کجا نتایج نشست صلح افغانستان در مسکو را می‌توان موفقیت آمیز دانست؟
کنیازف: تا پیش از این تمام مذاکراتی که با طالبان (حتی با مشارکت نمایندگان دولت کابل) دنبال شد، عملا به بن بست رسید.
این بحث در مورد تلاش‌های چین، آمریکا و روسیه برای مذاکره با طرف‌های درگیر در افغانستان صدق می‌کند.
در تمام اقداماتی که تا این اواخر صورت گرفت، جای نیروهای سیاسی غیر پشتون و احزاب سیاسی مخالف دولت کنونی خالی بود در حالی که بایستی آنان به عنوان طرف‌های مهم مورد توجه قرار می‌گرفتند.
از این نقطه نظر گفت‌وگوهای اخیر مسکو یک رویداد فوق العاده بوده و چنانچه بتواند تبدیل به فرایند مداوم شود، موفق ترین اقدام در جهت حل و فصل مشکل افغانستان خواهد بود.
از این نقطه نظر نتایج نشست مسکو بیش از انتظار بود.
برگزاری گفت‌وگوهای طرف‌های درگیر در افغانستان به شکلی که صورت گرفت، دستاورد قابل توجهی است به ویژه اینکه آنان موفق به تهیه و انتشار بیانیه مشترک شدند.
اگر رویارویی‌های حدود یک چهارم قرن این گروه‌ها را مد نظر قرار دهیم، پس قطعا امضای این بیانیه پیشرفت قابل توجهی می‌باشد.
فارس: پس با این توصیف نتایج نشست مسکو را می‌توان موفقیت دیپلماسی روسیه عنوان کرد؟
کنیازف: این موفقیت بزرگی است، هرچند نشست مسکو غیر رسمی دانسته می‌شود، اما واضح است که بدون نقش وزارت امور خارجه روسیه غیر قابل برگزاری بود.
تلاش‌های قبلی جهت برقراری تماس‌های روسیه با طالبان، از سوی دولت افغانستان و همچنین شرکای آمریکایی و عربی آن، به عنوان حمایت روسیه از طالبان تلقی می‌شد که در افکار عمومی افغانستان سیاست و اقدامات روسیه را خصمانه ترسیم می‌کرد.
ولی اکنون اینگونه تفسیر از عملکرد مسکو غیر ممکن بوده و نادیده گرفتن روسیه، دولت «اشرف غنی» را عملا با حامیان غربی اش تنها گذاشته است.
در حال حاضر بهترین راه خروج از این وضعیت برای اشرف غنی (و همچنین آمریکایی‌ها) گفت‌وگو با احزاب مخالف و سهیم کردن آنان در سناریوی مصالحه می‌باشد زیرا پشت سر این احزاب اقلیت‌های قومی و در مجموع اکثریت رای دهندگان افغان قرار دارند.
فارس: به نظر شما، چرا طالبان و رهبران برجسته احزاب سیاسی و گروه‌های قومی افغانستان تصمیم به مشارکت در نشست مسکو گرفتند؟
کنیازف: از بهار سال 2018 به این طرف بحث مذاکرات دنبال می‌شد.
به این منظور حتی کمیته‌ای تحت ریاست «محمد اسماعیل خان» ایجاد گردید.
ظاهرا تماس‌هایی نیز به صورت غیر علنی انجام شده ولی محمد اسماعیل خان در ماه سپتامبر سال 2018 در خصوص این موضوع نتوانست مطلب خاصی را بیان کند.
ضمنا «محمد محقق» نیز در مورد این مذاکرات با بنده صحبت کرده بود ولی در آن موقع این بحث چندان مهم به نظر نمی‌رسید چرا که تمام طرف‌ها درگیر انتخابات پارلمانی ماه اکتبر سال 2018 و رسیدگی به نتایج آن بودند.
همچنین برای رهبران جمعیت اسلامی بحث مذاکره با طالبان در حاشیه قرار داشت ضمنا همه رهبران احزاب اعم از تاجیک‌ها، هزاره‌ها و پشتون‌ها تا حدودی مخالف ایده خروج کامل نیروهای آمریکایی از افغانستان بوده و این پرسش را مطرح می‌کردند که «امنیت کشور را چه کسی تامین خواهد کرد؟».
دور اخیر مذاکرات نمایندگان آمریکا با طالبان در قطر برای بازگشت سیاستمداران مخالف به روند مذاکرات انگیزه‌ای ایجاد کرد.
پس از بیانیه «زلمی خلیلزاد» در تاریخ 27 ژانویه 2019 در خصوص توافق در مورد خروج نیروهای نظامی آمریکا، رهبران احزاب مخالف درک کردند که آنها در حقیقت از سوی آمریکایی‌ها در حاشیه روند سیاسی رانده می‌شوند.
در طرح آمریکایی صلح افغانستان فقط مذاکرات میان طالبان و دولت در نظر گرفته شده و آینده‌ای برای مخالفین و اقلیت‌های ملی وجود نخواهد داشت به این دلیل مخالفین فعالیت‌های خود را تشدید کردند و نخستین نشست آنان با طالبان به خوبی برگزار شد.
ظاهرا رهبر طالبان نیز به درک این موضوع رسیده که قطع نظر از چگونگی توافقات خود با آمریکایی‌ها، نادیده گرفتن منافع احزاب مخالف و به خصوص احزاب قومی - سیاسی که یک نیروی جدی به شمار می‌روند، نه تنها صلح نخواهد آورد بلکه باعث آغاز جنگ خواهد شد و این موضوع حاکی از آن است که در میان طالبان تمایل برای ایجاد صلح وجود دارد.
فارس: به نظر شما اجرای کدام موارد از «اعلامیه مسکو» سخت‌تر و مشکل‌تر خواهد بود؟
کنیازف: همه موارد سخت و مشکل می‌باشند و اعلامیه مسکو نخستین گام در این روند به شمار می‌رود.
البته در مورد آینده افغانستان و نطام آن گروه‌های سیاسی افغانستان مواضع مختلف و گاهی اوقات متضاد دارند که فرایند دست یافتن به راه حل‌های مناسب و مورد پذیرش همه طرف‌ها شاید چند سالی زمان ببرد.
به عنوان مثال واضح است که بحث ایجاد «یک حکومت قوی مرکزی مبنی بر مشارکت عادلانه همه اقوام افغانستان» فعلا فقط حالت اعلامیه گونه دارد، ولی مهم تر این است که طالبان با طرح موضوع موافقت کردند.
در جریان نشست مسکو این اتفاق رخ داد که هنگام صحبت‌های «لطیف پدرام» رئیس حزب کنگره ملی افغانستان که از جانبداران مطرح فدرالی سازی نظام افغانستان می‌باشد، سعی کردند تا روزنامه نگاران را از سالن نشست بیرون کنند ولی اینکه هیئت طالبان سخنرانی وی را گوش کردند، یک نوع پیشرفت ارزیابی می‌شود.
مجموعه عظیمی از مسائل پیچیده نیازمند پیدا کردن راه حل‌های مناسب و قابل قبول می‌باشد تا بتواند هم جانبداران ایجاد حاکمیت دینی و هم طرفداران مسیر توسعه سکولار را راضی نگه دارد.
البته این مسائل به مراحل بعدی بستگی دارد اما فعلا بحث مهم این است که برای ادامه گفت‌وگوهای بعدی چه مکانیسمی در نظر گرفته شده، آمریکایی‌ها چه رفتاری از خود نشان خواهند داد، اقدامات دولت کابل چه خواهد بود، تا کجا وحدت رهبران احزاب سیاسی که در نشست مسکو حضور یافتند حفظ خواهد شد و تا چه حد طالبان به توافقات این نشست پایبند خواهند ماند؟
کاملا روشن است که طالبان از تماس با مخالفین و همچنین با روسیه به عنوان استدلال در مذاکرات خود با آمریکایی‌ها استفاده می‌کنند تا شرایط مورد نظرش را به طور حداکثر به دست بیاورد.
طالبان مطمئن نیستند که روند گفت‌وگوها غیر قابل بازگشت باشد.
در صورت موفقیت روند صلح، بحث بازگشت بخش زیادی از طالبان و خلع سلاح و پیوستن بخشی از آنان به ارتش و سایر ساختارهای امنیتی افغانستان اهمیت پیدا خواهد کرد.
بنابراین برنامه اجتماعی و اقتصادی مربوط به بازگرداندن طالبان مهم می‌باشد، زیرا در غیر این صورت بخش قابل توجهی از طالبان سطوح پائین و متوسط به سایر گروه‌های افراطی و تروریستی خواهند پیوست.
همچنین مسائل مشارکت طالبان در قدرت، به رسمیت شناختن یا نشناختن نتایج انتخابات اخیر پارلمانی، برگزاری یا به تاخیر انداختن انتخابات آتی ریاست جمهوری از اهمیت زیادی برخوردار خواهد بود.
فارس: گفت‌وگوهای بعدی در «دوحه» برگزار خواهد شد، آیا احتمال پیوستن دولت کابل به این روند امکان پذیر می‌باشد؟
کنیازف: این پرسش هنوز پاسخ مشخصی ندارد.
فکر می‌کنم که پس از برگزاری گفت‌و‌گوهادر مسکو، هم کابل و هم «واشنگتن» بلافاصله به فکر اقدامات مورد نیاز در واکنش به این اتفاق‌ افتادند.
آمریکایی‌ها تقریبا روی همه رهبران سیاسی که در نشست مسکو حضور یافتند، به میزان مختلف دارای نفوذ می‌باشند.
واکنش‌ها در زمینه ایجاد شکاف میان ائتلاف شکل گرفته و دیگری حمایت از تداوم گفت‌وگوهاولی تحت نظارت و در راستای اهداف اعلام شده دنبال خواهد شد.
اعلام آمادگی اشرف غنی جهت واگذاری دفتر برای طالبان در افغانستان با این موضوع مرتبط می‌باشد.
مسلماً به طور کامل نادیده گرفتن این گفت‌وگوها دیگر امکان ندارد و به این دلیل تلاش خواهد شد آن را قطع کنند و مدیریت گفت‌وگوها را در اختیار بگیرند.
اگر در راستای اهداف خود تاکتیک تغییر چارچوب یا فرمت گفت‌وگوها دنبال شود، پس دولت کابل نیز به نوعی مشارکت خواهد کرد.
فارس: برخی از رسانه‌ها گزارش دادند که در مذاکرات مسکو موضوع امکان برگزاری چنین نشست‌هایی در آسیای مرکزی (در «آستانه» یا «تاشکند») مطرح شده شما درباره میزبانی کشورهای منطقه از جمله قزاقستان چه نظر دارید؟
کنیازف: از نقطه نظر منافع روسیه و متحدان آن در رابطه با افغانستان (به ویژه ایران و همچنین چین و تا حدودی پاکستان) برگزاری دور جدید گفت‌و‌گوها در قزاقستان بسیار مفید خواهد بود.
سیاست تاشکند در مورد افغانستان هرچند منافع ملی ازبکستان را دنبال می‌کند، در عین حال کاملا وابسته به سناریوهای آمریکا است به عبارت دیگر ازبکستان طرف ذی‌نفع می‌باشد.
بنابراین به دلیل بی‌طرفی قزاقستان در بحث افغانستان، انتخاب این کشور و به ویژه «آلماتی» که در آن اقلیت قوی و معتبر افغانستانی وجود دارد مناسب‌تر خواهد بود.
فارس: آیا ضرورت جلب تعداد بیشتر کشورهای علاقه مند به روند صلح افغانستان وجود ندارد؟
کنیازف: ابتکار مسکو برای حل و فصل مشکل افغانستان از ابتدا روی این نکته تاکید داشت که در بحث مشارکت طرف‌های خارجی در روند صلح افغانستان اولویت با کشورهای منطقه باشد، چرا که وضعیت افغانستان به طور مستقیم با منافع امنیتی و توسعه اقتصادی آنها ارتباط دارد.
منظور قبل از همه ایران، چین ، پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی است.
مطمئنا در صورت اتخاذ اقدامات هماهنگ این امر بسیار موثر خواهد بود، به ویژه از آنجایی که تحولات افغانستان می‌تواند بر اساس سناریوهای بدبینانه پیش رفته و به درگیری‌های بزرگ نظامی منجر شود.
بنابراین کنترل این فرایندها با هدف حفظ منافع مشترک، هم به نفع افغانستان و هم کشورهای منطقه (از جمله روسیه) خواهد بود.
انتهای پیام/ح